Асірыс: Розніца паміж версіямі

'''Асірыс (Азірыс)''' ({{lang-egy|wsjr}}, {{lang-grc|Ὄσιρις}}, {{lang-la|Osiris}})  — бог адраджэння, цар замагільнага свету ў [[Старажытнаегіпецкая міфалогія|старажытнаегіпецкай міфалогіі]], муж [[Ісіда|Ісіды]]. Само імя «Асірыс» — грэкізаваны варыянт ягіпецкагаегіпецкага «Усір» (ws'ĩr).

Згадваецца ў [[Старажытны Егіпет|старажытнаегіпецкіх]] тэкстах як старэйшы сын бога неба [[Геб]]а і багіні зямлі [[Нут]], а таксама брат і муж багіні Ісіды. Быў адным з чаторыхчатырох багоў, якія ў першапачатковыя часы пачаргова жылі на зямлі, сярод людзей, і кіравалі Егіптам, як фараоны. Узначальваючы [[Егіпет]], ён адвучыў людзей ад дзікага ладу жыцця, [[Канібалізм|канібалізму]], навучыў сеяць культурныя расліны ([[Полба|полбу]] і [[ячмень]]), садзіць вінаграднікі, гатаваць [[віно]] і [[піва]], а таксама здабываць медную і залатую руду. Ён навучыў людзей медычнаму мастацтвумедыцыне, будаўніцтву гарадоў, усталяваў культ. Амбіцыёзны і зайздрослівы бог пустыні [[Сет, міфалогія|Сэт]] — малодшы брат Асірыса — пажадаў кіраваць замест яго і прыдумаў спосаб знішчыць брата. Сэт наведаўся разам з 72 зламыснікамі на пір, які спраўляў Асірыс, загадаў унесці прыгожую скрыню (відавочна, [[саркафаг]]) і абвясціў, што гэтая рэч будзе падаравана таму, каму падыйдзе папаводле памерупамераў. Калі Асірыс лёг у скрыню, служкі Сэта закрылі яе, залілі свінцом і кінулі і [[Ніл]]. Плынь прыцягнула саркафаг да берага, і куст верасаверасу, які там рос, ахапіў яе сваімі галінамі.

Багіня Ісіда, супругажонка Асірыса, знайшла труну з целам мужа. Яна цудоўным чынам выцягнула з яго схаваную жыццёвую сілу і зачала ад мёртвага супругамужа сына — бога [[Гор]]а. Пахаваўшы цела Асірыса, яна пасялілася ў балотах [[Дэльта Ніла|дэльты Ніла]] і там выхавала свайго сына. Калі Гор падрос, ён пачаў змагацца з Сэтам. Спачатку ён спазнаўпацярпеў паразу і нават згубіў адно вока — чароўнае [[Вока Гора]], але затым поспех перайшоў на яго бок. Ён перамог Сэта, адабраў згубленае вока, якое даў праглынуць мёртваму бацьку. Асірыс ажыў, але не пажадаў заставацца на зямлі і пакінуў трон Гору, а сам стаў кіраваць замагільным светам.

ПаПаводле іншай версіі міфа Сэт не замкнуў Асірыса ў скірыніскрыні, а разрубіўрассек на 14 частак і раскідаў па ўсяму Егіпту. Ісіда сабрала ўсе часткі і пахавала. [[Плутарх]] у трактаце [[Аб Ісідзе і Асірысе|«Аб Ісідзе і Асірысе»]] спалучае абедзве версіі: Сэт нібыта распраўляецца з Асірысам двойчы. ПаПаводле некаторых версіяхверсій, Асірыса ажывіў не Гор, а Ісіда (сама, альбоабо з дапамогайдапамогаю сястры [[Нефтыда|Нефтыды]]). Пахаванне Асірыса прыпісвалася то Ісідзе, то [[Анубіс]]у.

Матыў рассячэння цела Асірыса на 14 частак, верагодна, узнікла дзеля таго,узнік каб растлумачыць наяўнасць магіл Асірыса ў розных частках Егіпта. У сусветнай практыцы наогул бог мёртвых адначасова з'яўляецца богам ураджаю, бо ўраджай «прыходзіць» з-пад зямлі, куды хаваюць памерлых. Сюжэт са смерцю Асірыса і яго ажыўленнем перадае цыкл жыцця культурнай расліны, якую найперш «хаваюць» у зямлю ў выглядзе насення, а потым яна «ажывае» (прарастае).

[[Image:La Tombe de Horemheb cropped.jpg|thumb|200px|Багі Асірыс, [[Анубіс]], і [[Гор]], малюнак на магільнай сцяне.]]

Культ Асірыса узнік у эпоху [[Першабытнае грамадства|першабытна-родавагупершабытнародавага ладу]]; ён успрымаўся як бог творчых сіл [[Прыродазнаўчыя навукі|прыроды]]. Сувязь Асірыса з прыродай захавалася на працягу ўсёй гісторыі Егіпта. Звычайна яго малявалі сярод дрэў, з вінаграднай галінкай, якая часам абвівала яго постаць. Яго цела заўсёды афарбоўваліфарбавалі ў зялёны колер. Лічылася, нібытабыццам, як і ўвесь раслінны свет, Асірыс штогадоваштогод памірае і адраджаецца да новага жыцця, жыццёвая сіла ў ім заўсёды захоўваецца, нават у мёртвым. На выявах скрозь труну Асірыса прарастае дрэва, альбоабо з Асірыса-[[Мумія|муміі]] выстастаюцьвырастаюць сцеблысцёблы злакаў, якія палівае жрэц. У пахаваннях часта размяшчалася нацягнутая на раму тканіна, на якой будаваліз зямлі ляпілі ляжачую постаць Асірыса з зямлі, якую засейвалізасявалі насеннем полбы і ячменяячменю: калі зеляніна прарасце, то ажыве і мёртвы. Спачатку АсірысАсірыса атоесамліваўсяатаяснялі з памерлым царом. У «Тэкстах пірамід» фараон пасля смерці прыпадабняецца Асірысу. Пачынаючы з эпохі [[Сярэдняе Царства|Сярэдняга Царства]], кожны памерлыкожнага егіпцянінпамерлага стаўегіпцяніна атоесамліваццаатаяснялі з Асірысам (лічылася, нібытабыццам пасля смерці памерлы ажывае, як Асірыс, і ва ўсіх болей позніх задушных тэкстах імя Асірыса згадваецца перад імем памерлага).

Як бог памерлых і цар замагільнага свету, Асірыс успрымаецца як суддзя свету мёртвых. Лічылася, што кожнакожны памерлы паўстае перад ім, і сэрца мёртвага ўзважваецца на шалях адносна каменнай выявы багіні [[Маат]]. Калі чаша, на якой стаіць гэтая выява, аказвалася цяжэйшай, а сэрца — лягчэйшым, чалавек трапляў у «райскія палі» Іару, дзе атрымліваў асалоду ад вечнага жыцця. Калі сэрца аказвалася цяжэйшым — азначала, што пры жыцці памерлы быў грэшнікам, і яго аддавалі з'ядзенне пачвары.

Першапачаткова Асірыс, верагодна, быў мясцовым богам у [[Джэду]], ва ўсходняй частцы дэльты Ніла. АтоесамленыАтоеснены з іншым богам горада — [[Аджэці]] — ёняго стаўсталі маляваццавыяўляць з атрыбутамі гэтага боства (кіем і бізуном альбо покаўкай<!--?-->), якія трывала замацаваліся за Асірысам. Заняўшы цантральнаецэнтральнае местцамесца ў царскім кульце, Асірыс стаў ушаноўваццашанавацца ў [[Абідос]]е — месцы пахавання [[Фараон|фараонаў]], дзе ён замяніў бога памерлых Анубіса — апошні зрабіўся яго спадарожнікам і дапаможнікампамочнікам. Як сын бога зямлі Геба — сын, які зыходзіўсыходзіў пасля смерці пад зямлю, Асірыс стаў ушаноўваццашанавацца богам зямных глыбінь, на чыіх плячах спачывала Зямля, з поту чыіх рук выцякае Ніл.

З канцом Новага царства Асірыса звязвалі з богам Ра і малявалівыяўлялі з сонечным дыскам на галаве. У эліністычны перыяд культ Асірыса зліўся з культам свяшчэннага быка Апіса, і новы (элінізаваны) вобраз бога, які атрымаў імя [[Серапіс]]а (Асірыса — Апіса), набывае папулярнасць далёка за межамі Егіпта. Раней культ Асірыса распаўсюдзіўся ў захопленыхзахопленым Егіптам [[Кушанскае царства|Кушы]] і іншых краінах. У грэка-рымскі перыяд культ Асірыса (у адным шэрагу з грэка-ўсходнімі культамі багоў паміраючай і ажываючай прырода — [[Атыс]]а, [[Адоніс]]а, [[Тамух]]а) атрымаўшырока шырокае распаўсюджаннераспаўсюдзіўся ў Заходняй Азіі і [[Еўропа|Еўропе]], уключаюсыуключаючы ўсё [[Прычарнамор'е]].

[[Гісторыя хрысціянства|Хрысціянізацыя]] [[Рымская імперыя|Рымскай Імперыі]] (у склад якой уваходзіў Егіпет) адзначаласявылучалася ўсё болей жорсткім ціскам на старажытныя язычніцкія культы. У 390 г.годзе быў выдадзены дэкрэт імператара [[Феадосій I Вялікі|Феадосія]] абпра разбурэнніразбурэнне язычніцкіх храмаў, які, аднак, не ажыцявіўсявыканалі на востраве [[Філэ]], дзе культ Асірыса працягваў існаваць да VI ст. Пазней візанцыйсківізантыйскі імператар [[Юстыніян I|Юстыніян]] накіраваў на востраў сваіх людзей, каб зачыніць храмы, арыштаваць [[Жрэцтва|жрацоў]] і прывезці рэліквіі культу ў [[Канстанцінопаль]].

* ''Мацье М. Э.,'' Древнеегипетские мифы (переводы мифов),. — М.-Л., 1956;

* Трактат Плутарха, в кн''Plutarch''.: Plutarch, Über Isis und Osiris, herausg. / Parthey G., — В., 1860. — (Трактат Плутарха);
* ''Mopэ А.,'' Страсти Озириса, в его кн.:// Цари и боги Египта,. перПер. с франц., — М., 1914,. — сС. 81-123;
* ''Zakharov A. A.,'' A fragment of a crown of Osiris from the South of Russia, // «Ancient Egypt» № 3, 1926, N 3;

* ''Lеfeburе Е.,'' Le mythe osirien. (// Études egyptol. 3-4), — P., 1874-7S75;
* ''Budge Е.,'' Osiris and the egyption resurrection, v. 1-2,. — L.-N. Y., 1911.