Перабудова: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Выдалены тэкст неэнцыклапедычнага характару (аутарскi лiтаратурны тэкст) |
Адхілена апошняя 1 змена (Zhilinskipetr) і адноўлена версія 1843841 Belarus2578 |
||
Радок 12:
'''Трэці этап''' (чэрвень [[1989]]—[[1991]]). Заключны этап, у гэты перыяд адбываецца рэзкая дэстабілізацыя палітычнага становішча ў краіне: пасля З'езду пачынаецца супрацьстаянне [[Камунізм|камуністычнага]] рэжыму з узніклымі ў выніку [[Дэмакратыя|дэмакратызацыі]] грамадства новымі палітычнымі сіламі. Цяжкасці ў эканоміцы перарастаюць у поўнамаштабны крызіс. Дасягае апагею хранічны таварны дэфіцыт: пустыя паліцы крам становяцца знакам мяжы 1980—1990-х. Перабудоўная эйфарыя ў грамадстве змяняецца расчараваннем, няўпэўненасцю ў заўтрашнім дне і масавымі антыкамуністычнымі настроямі. З 1990 гады асноўнай ідэяй становіцца ўжо не «ўдасканаленне сацыялізму», а пабудова дэмакратыі і рыначнай эканомікі капіталістычнага тыпу. «Новае мысленне» на міжнароднай арэне зводзіцца да аднабаковых саступак Захаду, у выніку чаго СССР губляе шматлікія свае пазіцыі. У [[Расія|Расіі]] і іншых рэспубліках Звяза да ўлады прыходзяць па-сепаратысцку наладжаныя сілы — пачынаецца «парад суверэнітэтаў». Заканамерным вынікам такога развіцця падзей сталі ліквідацыя ўлады КПСС і распад Савецкага Звяза.
== Прычыны і перадумовы ==
Прычынамі сацыяльна-эканамічнай трансфармацыі савецкай сістэмы, так званага дзяржаўнага сацыялізму, які засноўваўся на планавай эканоміцы і адміністрацыйна-камандных метадах кіравання, з'явіўся глыбокі сістэмны крызіс, у якім апынулася савецкая дзяржава ў канцы 70-ых - пачатку 80-х гг.<br />
Так, у вядучых дзяржавах свету, ва ўсю, разгортвалася новая хваля навукова-тэхнічнай рэвалюцыі, значна павышалася ролю так званага трэцяга сектара эканомікі. Савецкая эканоміка, нягледзячы на ўсе шматлікія поспехі, ад гэтай сусветнай тэндэнцыі відавочна адставала. У СССР па-ранейшаму панаваў экстэнсіўны шлях развіцця эканомікі, у процівагу інтэнсіўнага шляху, які станавіўся больш дзейсным у сучасных умовах.<br />
Яшчэ адным выклікам савецкай эканоміке стала новая хваля гонкі ўзбраенняў, развязаная ЗША, пасля недоўгачасовага перыяду міжнароднай разрадкі. Гонка ўзбраенняў патрабавала хуткага тэхналагічнага скачка і неверагоднага напружання для савецкай эканамічнай сістэмы. Канкурэнцыя з ЗША патрабавала павелічэння выдаткаў на абарону, бюджэт меў патрэбу ў новых фінансавых паступленнях. Патрэба ў валюце вяла да росту знешняга доўгу савецкага государства. К 1985 знешні доўг СССР перавысіў мяжу ў 31 млрд. долараў. Памер доўгу спараджаў шэраг праблем. Усё цяжэй было знайсці новых крэдытораў. Апошнія патрабавалі ўсё больш высокія працэнты. І нарэшце, доўг было неабходна штогод абслугоўваць, г.зн. плаціць працэнты па папярэднім крэдытах.<ref>Перестройка. Десять лет спустя (апрель 1985 — апрель 1995). М., 1995, С.25.</ref> <br />
Другі буйной праблемай для савецкага кіраўніцтва было рэзкае падзенне сусветных цэн на нафту і нафтапрадукты. У сярэдзіне 1980-х гг. цэны на сырую нафту, якая здабываецца ў СССР, дасягнулі вельмі нізкай адзнакі - каля 8 долараў за барэйль. У 80-ыя гг. пастаянны рост аб'ёмаў здабычы нафты прывёў да падзення коштаў на нафту, што вельмі сур'ёзна адбілася на эканоміцы СССР. Савецкая эканоміка ў значнай ступені залежала ад экспарту энергарэсурсаў, у прыватнасці сырой нафты. У выніку экспартныя паступленні ад продажу нафты рэзка знізіліся. Гэта прывяло да значнага памяншэння валютных паступленняў у дзяржаўны бюджэт.
Трэцім важным фактарам, якія паўплывалі на пагаршэнне эканамічнага становішча, была актыўная ваенная кампанія ў Афганістане. Яна па некаторых адзнаках штогод абыходзілася эканоміцы ў 3-4 млрд. долараў. Адначасова афганская авантура «адштурхнула» ад СССР заходнія крэдыты і паступленне новых заходніх тэхналогій. Гэта таксама негатыўна стала адбівацца на савецкай эканоміцы.<br />
Немалаважнае значэнне сярод крызісных з'яў займаў узровень жыцця савецкіх грамадзян. Нягледзячы на тое, што да 80-х гг. ён быў дастаткова высокім, у гэтай сферы заставаліся і пэўныя праблемы. У параўнанні з капіталістычным светам, увасабленнем якога было «грамадства спажывання», СССР ашаламляльна адрозніваўся, дзе хутчэй было ўвасоблена ў жыццё «грамадства дэфіцыту». Ва ўсім назіралася недахоп харчавання і рознага роду «тавараў народнага спажывання». І толькі жалезную заслону абараняў савецкіх грамадзян ад спакус капіталістычнага ладу. Менавіта таварны дэфіцыт быў галоўным бізуном эканамичнай мадэлі дзяржаўнага сацыялізму. Як адзначаў адзін з «бацькоў» перабудовы Я.Лігачоў: «адной з галоўных і асабліва цяжкіх праблем, з якімі сутыкнулася тагачаснае кіраўніцтва краіны, быў усё ўзрастаючай разрыў паміж СССР і развітымі краінамі Захаду ў галіне тэхналогіі і эфектыўнасці вытворчасці грамадзянскай прадукцыі, падкрэсліваю, прадукцыі для мірных, неваенных мэтаў. У вобласці ваеннай прадукцыі для абароны краіны СССР не толькі не саступаў Захаду, але і па шэрагу пазіцый пераўзыходзіў яго ».<ref name="krasnoe.tv">http://krasnoe.tv/node/10806</ref><br />
Да фактараў, якія прывялі да сацыяльна-эканамічнай трансфармацыі, варта аднесці і многія іншыя сістэмныя недахопы, якія былі характэрныя для савецкай мадэлі эканомікі, а менавіта: празмерная цэнтралізацыя і планаванне, адсутнасць прыватнай ініцыятывы і канкурэнцыі і г.д. Як адзначаў Я.Лігачоў: «краіна стала адставаць у тэмпах развіцця прадукцыйных сіл, абнаўлення асноўных вытворчых фондаў, не забяспечваўся плацежаздольны попыт насельніцтва на якасныя тавары спажывання, прадукты харчавання".<ref name="krasnoe.tv"/><br />
== Тэрмін ==
8 [[красавік]]а [[1986]] года адбыўся візіт М. С. Гарбачова ў [[Тальяці]], дзе ён наведаў Волжскі аўтазавод. На сваім выступе ў Тальяці [[Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў|Міхаіл Гарбачоў]] упершыню ўжывае слова «перабудова» для пазначэння грамадска-палітычнага працэсу. Тэрмін быў падхоплены СМІ і стаў лозунгам распачатай новай эпохі ў [[СССР]].<ref>[http://cn.com.ua/N400/society/direct/direct.html Горбачев постгорбаческой эпохи]</ref><ref>[https://archive.is/20121223012143/www.zn.ua/3000/3150/54190/ Как гэкачеписты страну из кризиса выводили.]</ref> Выдадзеная пасля гаворка Гарбачова звалася «Хутчэй перабудоўвацца, дзейнічаць па-новаму»:
Радок 36 ⟶ 46:
3. 1989-1991-пераход да рэгуляванай рыначнай эканоміцы <ref>http://istorik.org/?p=27</ref><br />
Ужо 23 красавіка 1985 гады на Пленуме ЦК КПСС М.Гарбачоў паведаміў аб планах шырокіх рэформ, накіраваных на ўсебаковае абнаўленне грамадства, краевугольным каменем якіх было названа «паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны». На пленуме было прызнана, што эканоміка СССР знаходзіцца ў цяжкім становішчы. Кіраўніцтвам краіны быў абвешчаны курс «усямернай інтэнсіфікацыі вытворчасці на аснове ўкаранення дасягненняў навукова-тэхнічнага прагрэсу, удасканалення планавання і кіравання, умацавання арганізаванасці, дысцыпліны і парадку ва ўсіх галінах эканомікі». Галоўным элементам новай палітыкі быў абвешчаны «чалавечы фактар».<br />
Лозунг «Паскарэнне» стаў цэнтральным на першапачатковым этапе перабудоўных працэсаў у СССР. Значэнне яго было відавочна, так як савецкая дзяржава сур'ёзна адставаў ад сваіх канкурэнтаў на знешнепалітычнай арэне. І галоўнай праблемай з'яўляўся не нейкі міфічны спад і поўная дэградацыя савецкай эканамічнай мадэлі, як спрабуюць даказаць некаторыя даследчыкі, а перш за ўсё нізкія тэмпы эканамічнага росту, якія пагражалі выкінуць СССР на абочыну сусветнай цывілізацыі.<br />
У маі 1985 была прынятая «Харчовая праграма», у адпаведнасці з якой павінна было адбыцца паляпшэнне забеспячэння савецкіх людзей асноўнымі прадуктамі харчавання. Адначасова (май 1985 г.) была пачата і знакамітая антыалкагольная кампанія, якая прывяла да супярэчлівым наступстваў. З аднаго боку знізіўся агульны аб'ём спажывання алкаголю на душу насельніцтва, з другога бюджэт недаатрымаў мільярды рублёў. Дзяржаўная алкагольная монополиясоставляла значны і стабільны крыніца папаўнення савецкага бюджэту.<br />
У пачатку 1986 адбыўся XXVII з'езд КПСС, на якім быў прыняты цэлы шэраг эканамічных і сацыяльных праграм, якія прадугледжваюць новую інвестыцыйную і структурную политику.Так, прынятая на з'ездзе праграма "Інтэнсіфікацыя-90» прадугледжвала апераджальнае развіццё сектара тавараў народнага спажывання ў 1,7 разы ў параўнанні з іншымі галінамі машынабудавання і ў пэўнай ступені была працягам ранейшых рэформ. Пры гэтым дыспрапорцыі інвестыцыйнай палітыкі прыводзілі да падрыву непрыярытэтных галін прамысловасці. Акрамя "Інтэнсіфікацыі-90», прадугледжвалася выкананне такіх доўгатэрміновых праграм, як «Жыллё-2000», згодна з якой кожны, каму патрэбны савецкі грамадзянін да 2000 годзе павінен быць забяспечаны жыллём.<br />
Галоўным жа метадам з дапамогай якога вынікала дамагчыся паскарэння сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны долен быў стаць прынцып гаспадарчага разліку.Уже ў 1987 годзе Гарбачоў заяўляе аб неабходнасці ўвядзення на дзяржаўных прадпрыемствах гасразліку, самафінансавання, самаакупнасці. Кіраўнік дзяржавы заклікаў павялічыць выпуск тавараў народнага спажывання на прадпрыемствах цяжкай прамысловасці ў цэлым, і на заводах ваенна-прамысловага комплексу ў прыватнасці. Так, 11 чэрвеня 1987 года было прынята Пастанова ЦК КПСС і Савета Міністраў СССР № 665 "Аб перакладзе прадпрыемстваў і арганізацый галін народнай гаспадаркі на поўны гаспадарчы разлік і самафінансаванне».<ref>http://russia.bestpravo.ru/ussr/data02/tex12015.htm</ref> А ўжо да канца месяца 30 чэрвеня 1987 быў прыняты Закон СССР «Аб дзяржаўным прадпрыемстве» пераразмеркаваны паўнамоцтвы паміж міністэрствамі і прадпрыемствамі ў карысць апошніх. Прадукцыя, вырабленая пасля выканання дзяржзаказу, магла рэалізоўвацца вытворцам па свабодных цэнах. Скарачалася колькасць міністэрстваў і ведамстваў, хозрасчет укараняўся ва ўсе галіны народнай гаспадаркі. Аднак прадастаўленне працоўным калектывам дзяржаўных прадпрыемстваў права выбару дырэктараў і прадастаўленне прадпрыемствам паўнамоцтваў рэгуляваць заработную плату прывяло да залежнасці дырэктараў прадпрыемстваў ад рашэнняў працоўных калектываў і павышэнню зарплаты, не забяспечанай наяўнасцю на спажывецкім рынку адпаведнага аб'ёму тавараў.<br />
Але гаспадарчая самастойнасць прадпрыемстваў абмяжоўвалася планавай адміністрацыйнай сістэмай эканомікі ў цэлым. Свабода павярнулася толькі правам бескантрольнага расходавання дзяржаўных сродкаў і прывяла да вздуванию цэн, скарачэнні аб'ёмаў вытворчасці. Рост заробкаў пры гэтым ніяк не паўплываў на выхад канчатковай спажывецкай прадукцыі, паколькі грошы выплачаны не толькі вытворцам тавараў, але і ўсім астатнім без выключэння.<br />
Гэты перыяд характарызаваўся прызнаннем некаторых недахопаў якая існавала палітыка-эканамічнай сістэмы СССР і спробамі выправіць іх некалькімі буйнымі кампаніямі адміністрацыйнага характару-антыалкагольная кампанія, «барацьба з непрацоўнымі даходамі", увядзенне госпрыёмкі, дэманстрацыя барацьбы з карупцыяй.<br />
Адным з асноўных напрамкаў сацыяльна-эканамічных змен савецкай сістэмы было стварэнне прыватнага сектара эканомікі, з'яўленне праслойкі ўласнікаў, прадпрымальнікаў, якія з'яўляліся выразнікам новых рыначных адносін. Як калісьці В.Ленин звярнуўся да рыначных адносін у сваёй Новай эканамічнай палітыцы, М.Гарбачоў ужо ў 80-ыя гг. зноў паспрабаваў паставіць капіталізм на службу сацыялізму. У лістапада 1987 г. лідары савецкай дзяржавы заявіў, што неабходна вярнуць «ленінскую канцэпцыю будаўніцтва сацыялізму».<ref>(Гарбачоў М.С. кастрычніка і перабудова. Рэвалюцыя працягваецца. - М.: Политиздат, 1987, з.6.)</ref> У сувязі з гэтым была вылучана ідэя масавага развіцця кааперацыі, узятая з працы В.Ленина «Аб кааперацыі». У СССР прапаноўвалася развіваць новыя формы гаспадаркі, асабліва ў сферы абслугоўвання і вытворчасці тавараў народнага спажывання - кааператывы, розныя формы арэнды дзяржаўнай уласнасці, дазваляецца індывідуальная працоўная дзейнасць. Так, напрыклад, 19 лістапад 1986 быў прыняты Закон СССР «Аб індывідуальнай працоўнай дзейнасці» <ref>ЗАКОН СССР ОТ 19.11.1986 ОБ ИНДИВИДУАЛЬНОЙ ТРУДОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ</ref>. У далейшым Гарбачоў заяўляе, што «неабходна развіваць новыя формы сацыялістычнай уласнасці". Праўда, 1989, 26 ноября.5 лютым 1987 Савет Міністраў СССР выдаў пастанову "Аб стварэнні кааператываў па вытворчасці тавараў народнага спажывання». 26 мая 1988 г. быў прыняты Закон СССР «Аб кааперацыі ў СССР» дазволіў кааператывам ужо займацца любымі не забароненымі законам відамі дзейнасці, у тым ліку і гандлем.
13 студзеня 1987 г. Савет Міністраў СССР прыняў Пастанову № 48 дазволіў стварэнне сумесных прадпрыемстваў з удзелам савецкіх арганізацый і фірмаў капіталістычных і якія развіваюцца краін.<br />
Адным са станоўчых вынікаў эканамічных пераўтварэнняў стаў прырост нацыянальнага вытворчасці і прадукцыйнасці працы ў сярэдзіне 80-х гадоў. У значнай ступені гэта вызначалася ростам інвестыцый, што, аднак, суправаджалася павелічэннем бюджэтнага дэфіцыту, які ў 1985 г. склаў 17-18 млрд. рублёў, а ў 1986 г. павялічыўся амаль утрая. Дэфіцыт збольшага быў выкліканы скарачэннем валютных паступленняў, якая доўжылася афганскай вайной, чарнобыльскай трагедыяй і стратамі ад антыалкагольнай кампаніі, аднак галоўнай прычынай скарачэння бюджэтных паступленняў стала паступовае зніжэнне адлічваць дзяржаве долі прыбытку прадпрыемстваў і арганізацый (адпаведны паказчык знізіўся з 56% у 1985 г. да 36% у 1989-1990 гадах).<br />
Але ўжо ў 1988 г. становіцца ясна, што і «перабудова» эканомікі не спрыяе рэальнага паляпшэнню сітуацыі. І тады Гарбачоў склікае ХIХ партыйную канферэнцыю (28 чэрвеня - 1 ліпеня 1988 г.). У сваім выступе ён заяўляе, што «захавана ранейшая сістэм абавязковых заданняў па аб'ёме вытворчасці, працягваецца выпуск тавараў не карыстаюцца попытам у спажыўцоў. Эканоміка працягвае шмат у чым рух па экстэнсіўным шляху ».<ref>Матэрыялы ХIХ партыйнай канферэнцыі. - М.: 1988, С.108.</ref><br />
Гарбачоў даводзіць да ведама ўдзельнікаў, што з 1989 г. усе прадпрыемствы павінны перайсці на гаспадарчы разлік і самаакупнасць: «... павінны развівацца разнастайныя формы падраду і арэнды, стварэнне шырокай сеткі кааператываў, павінны быць неадкладна спыненыя спробы камандаваць калгасамі і саўгасамі».<ref>Матэрыялы ХIХ партыйнай канферэнцыі. - М.: 1988, С.150.</ref><br />
«Радыяльная эканамічная рэформа» фактычна слаба праводзілася ў жыццё. Гэта была рэформа ў большай ступені «на паперы». Па афіцыйных дадзеных рост прамысловай вытворчасці ў 1986-88 гг. склаў 2,8% штогод, у 1989 г. - 2,4%, а ў 1990 г. адбылося падзенне аб'ёмаў прамысловай вытворчасці на 2%. А пры гэтым змены ў структуры кіравання прамысловасцю фактычна прыводзяць да яе хаосу. Абалкин Л.І. Нявыкарыстаны шанец.<ref>Паўтара года ва ўрадзе. М., 1991, С.106.</ref> Ужо ў 1988 г. сталі ўзнікаць сур'ёзныя праблемы з забеспячэннем насельніцтва прадуктамі харчавання і ТНП. У 1989 г. пачынае ўводзіцца картачная-талонная сістэма на асобныя прадукты, у 1990-91 гг. яна ахоплівае дзесяткі харчовых і нехарчовых тавараў.<br />
Паступова рынак ТНП захопліваюць кааператыўныя вытворцы. Дзейнасць дробных прыватных вытворцаў прыводзіць да спекуляцыі, росту коштаў. Фактычна кааператары і індывідуальныя прадпрымальнікі не амаль не плацяць падаткаў дзяржаве, так як не існуе механізму збору падаткаў. Месца дзяржавы займаюць банды рэкеціраў.<br />
Да 1989 г. стала ясна, што спроба рэфармавання эканомікі ў рамках сацыялістычнай сістэмы правалілася. Увядзенне ў дзяржаўна-планавую эканоміку асобных элементаў рынку (хозрасчет дзяржаўных прадпрыемстваў, дробнае прыватнае прадпрымальніцтва) не дало станоўчага выніку. Краіна ўсё глыбей апускалася ў бездань хранічнага таварнага дэфіцыту і агульнага эканамічнага крызісу. Восенню 1989 г. у Маскве ўпершыню пасля вайны былі ўведзены талоны на цукар. Пачасціліся катастрофы і аварыі на вытворчасці. Дзяржаўны бюджэт на 1989 быў упершыню за доўгі час звярстаны з дэфіцытам.<br />
У сувязі з гэтым кіраўніцтва краіны пачатак сур'ёзна разглядаць магчымасць пераходу да паўнавартаснай рыначнай эканоміцы, якая яшчэ нядаўна безумоўна адпрэчвалася як супярэчыць сацыялістычным асновам. Пасля I З'езда народных дэпутатаў было сфарміравана новае Урад СССР на чале з М. І. Рыжковым. У яго складзе было 8 акадэмікаў і членаў-карэспандэнтаў АН СССР, каля 20 дактароў і кандыдатаў навук. Новае Урад першапачаткова арыентавалася на ажыццяўленне радыкальных эканамічных рэформ і прынцыпова іншыя метады кіравання. У сувязі з гэтым істотна змянілася структура Урада і значна скарацілася колькасць галіновых міністэрстваў: з 52 да 32, гэта значыць амаль на 40%.
У 1990 г. кіраўнік урада Н.Рыжков быў вымушаны прызнаць, што эканоміка краіны знаходзіцца ў глыбокім крызісе. У сваім дакладзе 24 мая 1990 г. на сесіі Вярхоўнага Савета ён прызнаў, што за 4 месяцы 1990 аб'ёмы вытворчасці знізіліся ў параўнанні з узроўнем мінулага года ў Азербайджане на 19%, Арменіі - 9%, Грузіі - 8% і г.д. Урад вымушаны закупіць у 1990 г. 27 млн. тон збожжа. З-за страйкаў і міжнацыянальных канфліктаў у 1989 г. было страчана 7 млн. чалавека-дзён, а за 4 месяцы 1990 г. - 9,5 млн. Праўда, 1990, 25 мая. Дэфіцыт дзяржаўнага бюджэту СССР у 1990 г. склаў 58,1 млрд. рублёў.<ref>Шехов Н.А. Тысячагоддзе рускай гісторыі. - М.: Веча, 2000, С.553.</ref>
Адначасова ў 1990 г. актыўна развіваецца інфляцыя. Першапачаткова яе спарадзіла "сацыяльная накіраванасць» рэформ. Ужо з 1985 г. дзяржава пачатак ажыццяўляць рост заробкаў і розных сацыяльных дапамог. Такім чынам, адбываўся рост грашовай масы, тады як колькасць тавараў на ўнутраным рынку практычна не змянялася. Паслабленне рубля прывяло да росту натуральнага абмену - бартэрных здзелак, што ў сваю чаргу знізіла збіральнасць падаткаў. У гэтай сітуацыі і была вылучана «Канцэпцыя пераходу да рэгуляванай рыначнай эканоміцы".<ref>Мядзведзеў В.А. У камандзе Гарбачова: погляд знутры. М., 1994, С.154.</ref> Яе распрацоўшчыкамі былі Н. Рыжкоў і В. Паўлаў. Яна прадугледжвала павольны пераход да рыначнай эканоміцы пры панаванні дзяржаўнай уласнасці і жорсткага кантролю дзяржавы ў эканоміцы. Быў прыняты шэраг законаў, якія дазвалялі будаваць рыначную эканоміку: «Закон аб уласнасці», які дазваляў прыватную ўласнасць, «Закон аб банках», які дазваляў ствараць прыватныя і акцыянерныя банкі, «Закон аб інвестыцыйнай дзейнасці».<br />
У 1991 г. адбываўся канчатковы развал планавай эканомікі. Каб запаволіць развіццё інфляцыйных працэсаў; інфляцыя 1991 дасягала 10% у месяц, ўрад на чале з В.Павловым 1 красавіка 1991 абвясціла грашовую рэформу. Зрэшты, гэтая мера апынулася неэфектыўнай.Ужо ў 1988 г. сталі ўзнікаць сур'ёзныя праблемы з забеспячэннем насельніцтва прадуктамі харчавання і ТНП. У 1989 г. пачынае ўводзіцца картачная-талонная сістэма на асобныя прадукты, у 1990-91 гг. яна ахоплівае дзесяткі харчовых і нехарчовых тавараў.<br />
Паступова рынак ТНП захопліваюць кааператыўныя вытворцы. Дзейнасць дробных прыватных вытворцаў прыводзіць да спекуляцыі, росту коштаў. Фактычна кааператары і індывідуальныя прадпрымальнікі не амаль не плацяць падаткаў дзяржаве, так як не існуе механізму збору падаткаў. Месца дзяржавы займаюць банды рэкеціраў.<br />
Да 1989 г. стала ясна, што спроба рэфармавання эканомікі ў рамках сацыялістычнай сістэмы правалілася. Увядзенне ў дзяржаўна-планавую эканоміку асобных элементаў рынку (хозрасчет дзяржаўных прадпрыемстваў, дробнае прыватнае прадпрымальніцтва) не дало станоўчага выніку. Краіна ўсё глыбей апускалася ў бездань хранічнага таварнага дэфіцыту і агульнага эканамічнага крызісу. Восенню 1989 г. у Маскве ўпершыню пасля вайны былі ўведзены талоны на цукар. Пачасціліся катастрофы і аварыі на вытворчасці. Дзяржаўны бюджэт на 1989 быў упершыню за доўгі час звярстаны з дэфіцытам.<br />
У сувязі з гэтым кіраўніцтва краіны пачатак сур'ёзна разглядаць магчымасць пераходу да паўнавартаснай рыначнай эканоміцы, якая яшчэ нядаўна безумоўна адпрэчвалася як супярэчыць сацыялістычным асновам. Пасля I З'езда народных дэпутатаў было сфарміравана новае Урад СССР на чале з М. І. Рыжковым. У яго складзе было 8 акадэмікаў і членаў-карэспандэнтаў АН СССР, каля 20 дактароў і кандыдатаў навук. Новае Урад першапачаткова арыентавалася на ажыццяўленне радыкальных эканамічных рэформ і прынцыпова іншыя метады кіравання. У сувязі з гэтым істотна змянілася структура Урада і значна скарацілася колькасць галіновых міністэрстваў: з 52 да 32, гэта значыць амаль на 40%.<br />
У 1990 г. кіраўнік урада Н.Рыжков быў вымушаны прызнаць, што эканоміка краіны знаходзіцца ў глыбокім крызісе. У сваім дакладзе 24 мая 1990 г. на сесіі Вярхоўнага Савета ён прызнаў, што за 4 месяцы 1990 аб'ёмы вытворчасці знізіліся ў параўнанні з узроўнем мінулага года ў Азербайджане на 19%, Арменіі - 9%, Грузіі - 8% і г.д. Урад вымушаны закупіць у 1990 г. 27 млн. тон збожжа. З-за страйкаў і міжнацыянальных канфліктаў у 1989 г. было страчана 7 млн. чалавека-дзён, а за 4 месяцы 1990 г. - 9,5 млн. Праўда, 1990, 25 мая. Дэфіцыт дзяржаўнага бюджэту СССР у 1990 г. склаў 58,1 млрд. рублёў. Шехов Н.А. Тысячагоддзе рускай гісторыі. - М.: Веча, 2000, С.553.
Адначасова ў 1990 г. актыўна развіваецца інфляцыя. Першапачаткова яе спарадзіла "сацыяльная накіраванасць» рэформ. <br />
Ужо з 1985 г. дзяржава пачатак ажыццяўляць рост заробкаў і розных сацыяльных дапамог. Такім чынам, адбываўся рост грашовай масы, тады як колькасць тавараў на ўнутраным рынку практычна не змянялася. Паслабленне рубля прывяло да росту натуральнага абмену - бартэрных здзелак, што ў сваю чаргу знізіла збіральнасць падаткаў. У гэтай сітуацыі і была вылучана «Канцэпцыя пераходу да рэгуляванай рыначнай эканоміцы". Мядзведзеў В.А. У камандзе Гарбачова: погляд знутры. М., 1994, С.154. Яе распрацоўшчыкамі былі Н. Рыжкоў і В. Паўлаў. Яна прадугледжвала павольны пераход да рыначнай эканоміцы пры панаванні дзяржаўнай уласнасці і жорсткага кантролю дзяржавы ў эканоміцы. Быў прыняты шэраг законаў, якія дазвалялі будаваць рыначную эканоміку: «Закон аб уласнасці», які дазваляў прыватную ўласнасць, «Закон аб банках», які дазваляў ствараць прыватныя і акцыянерныя банкі, «Закон аб інвестыцыйнай дзейнасці».<br />
У 1991 г. адбываўся канчатковы развал планавай эканомікі. Каб запаволіць развіццё інфляцыйных працэсаў; інфляцыя 1991 дасягала 10% у месяц, ўрад на чале з В.Павловым 1 красавіка 1991 абвясціла грашовую рэформу. Зрэшты, гэтая мера апынулася неэфектыўнай.<br />
== Грамадска-палітычная сфера ==
Радок 46 ⟶ 104:
* дэзінтэграцыя-Прыбалтыка, РСФСР і іншыя прынялі дэкларацыю аб суверэнітэце
* міжнацыянальныя канфлікты
<br />
1990-другі этап рэформ-рэформа дзяржаўнага прылады:
Радок 61 ⟶ 120:
*:-Кіраўнікі рэспубліканскіх урадаў удзельнічаюць у працы саюзнага ўрада з правам рашаючага голасу
*:-Руская мова-міжнацыянальная, але не дзяржаўная
Калі змены ў сацыяльна-эканамічнай сферы пераўтварэнні павінны былі пачацца пад лозунгам паскарэння, то рэформы грамадска-палітычнага ладу меркавалі кадравую рэвалюцыю. Яшчэ Сталін калісьці казаў, што «кадры вырашаюць усё». Кіруючыся настаўленнем савецкага правадыра, новыя савецкія лідары пачалі пераўтварэнні, з змяненняў у кадравай палітыцы.<br />
Ужо ў красавіку 1986 года на пасяджэнні Палітбюро вГорбачев упершыню заявіў пра неабходнасць правядзення Пленума па кадравых пытаннях. Толькі на ім можна было прыняць кардынальнае рашэнне па змене кадравай палітыкі. У чэрвені 1986 года, на сустрэчы з сакратарамі і загадчыкамі аддзеламі ЦК КПСС, Гарбачоў сказаў: «Без" малой рэвалюцыі "ў партыі нічога не выйдзе, бо рэальная ўлада - у партыйных органаў. Народ не будзе цягнуць на сваёй шыі апарат, які нічога не робіць для перабудовы ».<br />
Кропкай адліку сапраўды кардынальных рэформ варта лічыць Пленум па кадравых пытаннях, які адбыўся ў студзені 1987 года. Яго падрыхтоўка пачалася восенню 1986 года. Пасля доўгіх спрэчак і ўзгадненняў у канчатковы тэкст дакладу Гарбачова на Пленуме было ўключана заяву аб неабходнасці выбараў па ўсёй партыйнай вертыкалі з некалькіх кандыдатур (звычайнай практыкай было зацвярджэнне прапанаваных зверху кандыдатаў). Акрамя гэтага, адзначалася, што партыйныя функцыянеры абавязаны сістэматычна даваць справаздачу аб праведзенай імі рабоце перад тымі, хто іх выбраў.<br />
27 января1987 года адкрыўся так доўга рыхтаваўся Пленум. Гарбачоў выступіў з дакладам «Аб перабудове і кадравай палітыцы партыі». У ім былі вызначаныя наступныя напрамкі:
* пачатак ператварэння КПСС з дзяржаўнай структуры ў рэальную палітычную партыю («Трэба рашуча адмаўляцца ад неўласцівых партыйным органам кіраўніцкіх функцый»);
* вылучэнне на кіруючыя пасады беспартыйных;
* пашырэнне «ўнутрыпартыйнай дэмакратыі»;
* змяненне функцый і ролі Саветаў, яны павінны былі стаць «сапраўднымі органамі ўлады на сваёй тэрыторыі»;
* правядзенне выбараў у Саветы на альтэрнатыўнай аснове (выбары з 1918 года ўяўлялі сабой галасаванне за адзінага кандыдата на кожнае месца).
Альтэрнатыўныя выбары ў мясцовыя Саветы прайшлі ўжо летам 1987 у многіх выбарчых акругах, упершыню за ўсю гісторыю СССР.
Другім складнікам перабудовы ў грамадска-палітычнай сферы з'яўляецца галоснасць. На XXVII з'ездзе КПСС (люты-сакавік 1986) Гарбачоў заявіў: «Прынцыповым для нас з'яўляецца пытанне аб пашырэнні галоснасці. Гэта пытанне палітычнае. Без галоснасці няма і не можа быць дэмакратызму, палітычнага творчасці мас, іх удзелу ў кіраванні ». Сродкі масавай інфармацыі сталі атрымліваць больш свабоды ў апісанні існуючых праблем. Змяніліся галоўныя рэдактары ў шэрагу газет і часопісаў, пасля выступалі найбольш апазіцыйна («Новы свет», «Маскоўскія навіны», «Аргументы і факты»).<br />
У выступе Гарбачова на студзеньскім Пленуме нямала месца было ўдзелена таксама галоснасці. Пры гэтым ён заявіў, што "надышоў час прыступіць да распрацоўкі прававых актаў, якія гарантуюць галоснасць». Ён заявіў: «У нас не павінна быць зон, закрытых для крытыкі. Народу патрэбна ўся праўда... Нам як ніколі трэба зараз пабольш святла, каб партыя і народ ведалі ўсе, каб у нас не было цёмных кутоў, дзе б зноў завялася цвіль ».<br />
Найважнейшым падзеяў 1988 года была XIX Усесаюзная партыйная канферэнцыя КПСС, якая праходзіла ў чэрвені-ліпені. Упершыню з 1920-х гадоў дэлегаты сапраўды выказвалі самастойныя думкі, дазваляючы сабе іншы раз крытыкаваць дзеянні партыйнага кіраўніцтва, прычым гэта транслявалася па тэлебачанні. Паслядоўна праводзілася думка аб неабходнасці выключэння партыйных органаў з гаспадарчага кіравання, пазбаўлення іх дзяржаўных функцый і адраджэння поўнаўладдзя Саветаў народных дэпутатаў. Канферэнцыя па ініцыятыве Гарбачова прыняла рашэнне аб рэформе палітычнай сістэмы. Было прынята прынцыповае рашэнне аб альтэрнатыўных выбарах дэпутатаў Саветаў усіх узроўняў. Вылучацца кандыдатамі павінны былі атрымаць магчымасць усё желающие.По сутнасці партканферэнцыя санкыянавала рэформу палітычнай сістэмы. Рэальнымі крокамі па шляху рэфармавання савецкага грамадскага ладу павінны былі стаць змена дзеючай выбарчай сістэмы, рэарганізацыя структуры органаў улады і кіравання, абнаўленне заканадаўства.<br />
Але пры гэтым былі намечаны меры, закліканыя захаваць ролю КПСС у краіне. Перш за вышэйшым органам заканадаўчай улады выступаў Вярхоўны Савет СССР, выбіраўся насельніцтвам па тэрытарыяльным і нацыянальна-тэрытарыяльным акругах. Цяпер Вярхоўны Савет павінен быў абірацца з'ездам народных дэпутатаў, ⅔ якіх, у сваю чаргу, павінны былі абірацца насельніцтвам. Астатнія 750 чалавек павінны былі выбірацца «грамадскімі арганізацыямі», пры гэтым найбольшая колькасць дэпутатаў выбірала КПСС. Гэтая рэформа была аформлена заканадаўча ў канцы 1988 года.<br />
Партканферэнцыя таксама прыняла рашэнне аб сумяшчэнні пасад кіраўніка партыйнага камітэта і старшыні Савета адпаведнага ўзроўню. Паколькі гэтага кіраўніка выбірае насельніцтва, такое новаўвядзенне павінна было прывесці на кіруючыя партыйныя пасады людзей энергічных і практычных, здольных вырашаць мясцовыя праблемы, а не проста займацца ідэалогіяй.
Абазначэнне канстытуцыйных рамак рэформы палітычнай сістэмы краіны прывяло да прыняцця ў канцы 1988 двух важных законаў аб вышэйшых органах дзяржаўнай улады і кіравання -
«Аб зменах і дапаўненнях Канстытуцыі (Асноўнага закона) СССР»
"Аб выбарах народных дэпутатаў СССР».<br />
У адпаведнасці з новымі законамі засноўваюць новы вышэйшы орган заканадаўчай улады - З'езд народных дэпутатаў СССР, а таксама, пры пэўных абмежаваннях сцвярджалася альтэрнатыўная аснова выбараў іх складу насельніцтвам.
З 2250 дэпутатаў саюзнага з'езду 1/3 месцаў была зарэзерваваная за абіраўся прадстаўнікамі грамадскіх арганізацый, у тым ліку 100 мандатаў замацоўвалася за КПСС, што аўтаматычна забяспечвала дэпутацкімі крэсламі партыйных сановников.Съезд народных дэпутатаў СССР павінен быў склікацца перыядычна для вызначэння заканадаўчай палітыкі і прыняцця найважнейшых законаў. З ліку народных дэпутатаў меркавалася фарміраваць пастаянна дзеючы двухпалатны Вярхоўны Савет СССР (яго агульная колькасць складала 542 чалавекі і штогод абнаўлялася на 20%). Складовай часткай якая ствараецца новай парламенцкай структуры краіны павінны былі стаць рэспубліканскія Саветы.<br />
Першы З'езд Народных дэпутатаў СССР адбыўся 12-15 сакавіка 1990 года III пазачарговым з'ездзе народных дэпутатаў СССР М. Гарбачоў быў абраны першым Прэзідэнтам Саюза Савецкіх Сацыялістычных Республик.Знаменательным фактарам III з'езда народных дэпутатаў стала адмена палажэнняў 6-га артыкула Канстытуцыі СССР, замацоўвалася кіруючую і накіроўвалую ролю КПСС у развіцці краіны.
Да моманту ліквідацыі гегемоніі КПСС у самой апорнай канструкцыі савецкай палітычнай сістэмы выразна абазначылася тэндэнцыя ідэйнага расслаення і арганізацыйнага разброду.<br />
З снежні 1989 г. пачаўся выхад з КПСС кампартый прыбалтыйскіх рэспублік. Вызначыліся са сваёй стратэгічнай лініяй у дачыненні да КПСС і радыкальныя сілы.<br />
Адкрылася магчымасць фарміравання ў СССР легальнай шматпартыйнасці знайшла юрыдычная абгрунтаванне ў прынята 9 кастрычніка 1990 г. Закону «Аб грамадскіх аб'яднаннях».<ref>http://russia.bestpravo.ru/fed1991/data02/tex12363.htm</ref>
== 1985—1989 гады ==
| |||