Вікіпедыя

Грамадства спажывання: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
clean up using AWB
Радок 1:
'''Грамадства спажывання''' (анг. ''consumer society'') — [[метафара]], якая абазначае сукупнасць грамадскіх дачыненняў, што склаліся на аснове прынцыпу індывідуальнага спажывання. Грамадству спажывання ўласцівае масавае спажыванне матэрыяльных выгодаў і ўтварэнне адпаведнай сістэмы каштоўнасцяўкаштоўнасцей і ўсталёвак. Павелічэнне колькасці людзей, якія падтрымліваюць каштоўнасці грамадства спажывання, з'яўляецца адной з рысаў сучаснага чалавецтва.
 
Мяркуецца, што гэты панятакпаняцце з'явіўся ва ўжытку на Захадзе да [[1920]] года<ref>http://dictionary.reference.com/browse/consumer+society</ref> або пасля Другой сусветнай вайны.<ref>http://www.eolss.net/Sample-Chapters/C13/E1-20-05-01.pdf</ref> ПанятакПаняцце "спажывецтва" (анг. ''[[:en:consumerism|consumerism]]'') прыйшоў ва ўжытак паралельна з ім.
 
Вывучэннем і крытыкай грамадства спажывання, у т. л. да з'яўлення самога панятку, займалася вялікая колькасць мысляроў і навукоўцаў. Сярод іх Торстэйн Веблен, Карл Менгер, ВэнсВенс ПэкардПекард, [[Жан Бадрыяр]] (у т. л. ў творы "Грамадства спажывання: міфы і пабудовы" 1970 г.), [[Эрых Фром]], [[Джон Кенет Гелбрэйт|Джон Гэлбрэйт]].
[[File:Money-256319 1920.jpg|мініthumb|справа|Крэдытная картка, адзін з сімвалаў грамадства спажывання]]
З матэрыялістычнага гледзішча грамадства спажывання з'яўляецца ў выніку пашырэння капіталістычных стасункаў, якое суправаджаецца бурным эканамічным і тэхналагічным развіццём. Лічыцца, што [[капіталізм]] выклікае такія сацыяльныя змены, як рост прыбыткаў насельніцтва, які істотна змяняе структуру спажывання; зніжэнне працягласці працоўнага дня і павелічэнне вольнага часу; нарэшце, размыванне класавай структуры і індывідуалізацыя спажывання.
 
З ідэалістычнага гледзішча грамадства спажывання ёсцьз'яўляецца эканамічнай праекцыяй палітычнай ідэі ўсеагульнай роўнасці. Сама ж ідэя роўнасці, як лічыцца, вынікае са старэння і заняпаду цывілізацыі і згубы ёй якіх-кольвекнебудзь мараў і мэтаў высокага парадку. Паколькі ў адсутнасць супольных мэтаў натуральная еднасць грамадства немагчымая, то для захавання цэласнасці апошняга пачынаюць ужывацца палітычныя тэхналогіі, найперш прапаганда роўнасці і індывідуалізму.
 
У спажыванні, якое выходзіць за межы барацьбы за фізічнае існаванне, у рознай ступені ўдзельнічае пераважная большасць насельніцтва. За апошнія 40 год [[XX стагоддзе|XX ст.]] асабістыя расходы на тавары і паслугі ва ўсім свеце павялічыліся больш як у чатыры разы ― з 4,8 млрд даляраўдолараў у [[1960]] г. да 20 млрд. у [[2000]] г.
 
== Рысы грамадства спажывання ==
 
=== Гандаль і сфера абслугоўвання, фінансы ===
[[Файл:Boxing Day at the Toronto Eaton Centre.jpg|мініthumb|справа|Калядныя закупкі ў Таронта (Канада)]]
Вядучую ролю пачынаюць граць буйныя гандлёвыя цэнтры і супермаркеты, а роля дробных крамаў значна змяншаецца. Шырока распаўсюджваецца "шопінг", які становіцца папулярнай формай баўлення часу і самамэтай — калі тавары набываюцца не ў звязкусувязі з практычнай неабходнасцю, а ў нейкай ступені для маральнага задавальнення, "пакупка дзеля пакупкі".
 
З'яўляецца развітая сістэма [[крэдыт]]авання, банкаўскія карткі, карткі сталых пакупнікоў і г. д. Усё гэта паскарае працэс прымання рашэння пры пакупках.
Сістэма крэдытавання ператвараецца ў аснову кіравання грамадствам, калі дабрабыт засноўваецца на рэчах, набытых у крэдыт, і залежыць ад стабільнага заробку. Апроч сваіх крэдытаў спажывец аплочвае частку крэдытаў вытворцаў і рэалізатараў, закладзеную ў цэны. Згодна з даследаваннямі, праведзенымі супрацоўнікамі сістэмы банкаў JAK ([[Швецыя]]), у [[Германія|Германіі]] да [[1993]] годугода сярэдні "крэдытны" складнік ад агульнага кошту тавараў і паслугаўпаслуг дасягнуў 50%. У [[2000]] годзе 80% насельніцтва, набываючы тавары, у выніку выплочвалі за "крэдытны" складнік больш за 50% ад сумы. Для 10% гэтая нагрузка склала крыху менш за 50% і толькі для астатніх 10% пакупнікоў дадатковыя накруткі былі менш за 30% ад канчатковага кошту пакупкі.
 
Істотна змяняецца структура цэнаў на тавары і паслугі. Найчасцей яна ўключае сімвалічную цану за гандлёвую марку ("[[брэнд|брэнд]]"), калі тавары вядомых фірм могуць каштаваць у разы даражэй за аналагі, якія нічым ад іх не адрозніваюцца.
 
Становіцца модна быць знешне маладым і здаровым, асабліва сярод эліты. З'яўляецца так званая "індустрыя прыгажосці". Шырока распаўсюджваюцца працэдуры амаладжэння і пластычныя аперацыі. Фізкультура і спорт праходзяць працэс камерцыялізацыі. Прафесійныя спартовыяспартыўныя клубы робяцца вытворцамі відовішчаў і пакупнікамі спартоўцаўспартсменаў. Доступ да заняткаў фізкультурай робіцца рынкавайрыначнай паслугай.
 
=== Вытворчасць ===
Калі пры капіталізме як такім мэтай прадпрыемстваў з’яўляеццаз'яўляецца атрыманне фінансавага прыбытку і гэтай мэце падпарадкоўваецца ўсё астатняе, то для грамадства спажывання гэта праяўляецца ў скрайніх формах.
 
Напрыклад, вытворца не зацікаўлены ў тым, каб прадаваць дасканалыя і надзейныя тавары, якія могуць служыць доўгія гады. Чым хутчэй састарэе пакупка — як фізічна, так і маральна –— тым хутчэй будзе куплены новы аналагічны тавар. Адпаведна, вытворца больш зацікаўлены ў пастаяннай [[рэклама|рэкламе]] і павярхоўных, знешніх зменах у сваёй прадукцыі, чым у яе сапраўдным удасканаленні. Попыт можа стварацца штучна: распрацоўваецца тавар, які не з’яўляеццаз'яўляецца сапраўды патрэбным для людзей, але сродкамі рэкламы навязваецца яго збыт. Гэтак "прапанова нараджае попыт", а не наадварот.
 
[[Файл:Tovarna Banglades.jpg|мініthumb|злева|Швейная фабрыка ў Бангладэш]]
Змяншаецца матывацыя для тых, хто хацеў бы ствараць складаныя навукаёмкія вырабы, напрыклад, для патрэбаў касмічных даследаванняў, навукі або войска: складанае і спецыялізаванае вырабляецца доўга і ў невялікай колькасці асобнікаў і не прадаецца з вялікай нацэнкай. У той час як на буйнасерыйных простых вырабах з нізкім сабекоштам зарабіць можна хутка і шмат. Такім чынам грамадства схільнае не падтрымліваць высокі ўзровень навукі і тэхнікі па-за вобласцю спажывецкіх тавараў.
 
Развітыя грамадствы спажывання завозяць танную працоўную сілу і карыстаюцца сыравінай і таннымі таварамі краінаўкраін трэцяга свету. Пераносячы ў іх прамысловыя магутнасці, развітыя краіны выкарыстоўваюць трэці свет як калоніі і пляцоўкі для размяшчэння экалагічна небяспечных вытворчасцяўвытворчасцей, чым выклікаюць пэўнае незадавальненне ў тамтэйшых элітаў, але і адначасова спрыяюць прамысловаму развіццю.
 
З паскарэннем тэмпаў вытворчасці і хуткім маральным і фізічным старэннем рэчаў адбываецца хуткае накопліванне вялікай колькасці смецця, якое не паспявае перапрацоўвацца натуральным чынам. Выкарыстоўваецца ўсё большая колькасць [[прыродныя рэсурсы|прыродных рэсурсаў]], шмат з якіх ёсцьз'яўляецца неаднаўляльнымі.
 
=== Масавая камунікацыя ===
[[Файл:Waiting for iPhones NYC.jpg|мініthumb|справа|Натоўп чакае пачатку продажу новага iPhone (Нью-Ёрк, 2007)]]
Рэвалюцыя ў сферы камунікацый (распаўсюдраспаўсюджанне [[інтэрнэт]]у і мабільнай сувязі) прыводзіць да ўзнікнення новай інфармацыйнай прасторы і пашырэння сферы стасункаў. Пры гэтым дасяг да гэтай сферы і ўдзел у стасунках становіцца платнай паслугай, немагчымай без наяўнасці трэціх асоб (правайдара).
 
Апалагеты грамадства спажывання сцвярджаюць, што сацыяльная абстаноўка стабілізуецца праз магчымасць пастаяннага знаходжання індывідаў у віртуальнай сацыяльнай рэальнасці. Апошняе стала тым больш дасяжным дзякуючы хуткаму распаўсюджанню мабільных прыладаўпрылад, валоданне якімі надае ўладальніку ілюзорна прэстыжны статус. Баўленне часу ў віртуальнай прасторы адначасова і дазваляе ўяўляць сябе важкай часткай грамадства, і дзейнічае як [[наркотык]].
 
Насельніцтва масава пераводзіць міжасабовыя стасункі ў віртуальную сацыяльную рэальнасць, заснаваную на сацыяльных сетках, блогах і механізме збірання "падабаек". У сацыяльнай рэальнасці лёс індывідаў і нават агульнапрынятая ісціна залежаць ад меркаванняў, жаданняў астатніх, ад уплываў моды, ад папулярнасці індывідаў, здольнасці іх прамаўляць рэчы, прыемныя іншым. Чалавек, што жыве ў такой рэальнасці, адарваны ад фізічнай прыроды і разумення сапраўдных працэсаў у грамадстве. Сярод прыкметаў пагружэння чалавека ў віртуальную сацыяльную рэальнасць — звядзенне моўных стасункаў да кароткіх і нязначных каментароў; любаванне ўласнымі фотаздымкамі; перавага запазычаных чужых запісаў на ўласнай старонцы замест самастойна напісаных тэкстаў; пагоня за “падабайкамі” да запісаў і каментароў.
Інфармацыйная прастора грамадства спажывання арганізаваная хаатычна: у выглядзе "стужак", якія няспынна абнаўляюцца і ў якіх амаль немагчыма назапашваць важную інфармацыю або структураваць яе па тэмах. Падобная арганізацыя стасункаў і інфармацыйнай прасторы дае вялікія магчымасці для маніпуляцыі масавай свядомасцю, унушэння людзям ідэй і матываў у абыход іхныхіх жаданняў і розуму.
 
=== Рэлігія і культура ===
Радок 50 ⟶ 49:
Лічыцца, што гэта, як і знаходжанне ў віртуальнай сацрэальнасці, павінна зніжаць сацыяльную напружанасць унутры шматканфесійнага і рознага ў ступені матэрыяльнай забяспечанасці грамадства, але на практыцы ўзроўні злачыннасці, гвалту і нецярпімасці не змяншаюцца.
 
[[Файл:Slava Zaitsev fashion show-2.jpg|мініthumb|злева|Паказ мод Славы Зайцава]]
Культура, сярод іншага, уключае мову і нейкія ўстойлівыя ўяўленні пра прыўкраснае ([[эстэтыка|эстэтыку]]). Віртуальная сацыяльная рэальнасць часткова прымітывізуе мову. Мода размывае эстэтыку, дазваляе чалавеку не працаваць над развіццём уласнага густу, а карыстацца прапанаванымі шаблонамі. Вытворцам адзення трэба прадаваць шмат, таму выгадна ўвесь час мець новыя павевы моды. У грамадстве спажывання адсталы ад моды чалавек адчувае сябе сімвалічна бедным. Такім чынам дэградуюць адны з падставовых складнікаў культуры.
 
Праз размыванне рэлігіі і ідэнтычнасці як такіх змяншаецца здольнасць грамадства да супольнай, узгодненай дзейнасці ў межах вялікіх праектаў. Пастаяннае знаходжанне пад наркатычным уздзеяннем "шопінгу" дыі віртуальнай сацыяльнай рэальнасці выхоўвае грамадзянаўграмадзян, няне схільных да даследавання свету і самаўдасканалення.
 
=== Адукацыя ===
Радок 61 ⟶ 60:
Гэткім чынам губляючы культуру, рэлігію, адукацыю і навуку, грамадства па сутнасці рухаецца назад да першабытнага статку, у якім кожны індывід спрабуе сцвердзіць сваю важнасць за кошт візуальных сімвалаў грамадскага статусу.
 
[[Доктар фізіка-матэматычных навук]] РАН Уладзімір Арнольд пісаў:
{{Цытата|Амерыканскія калегі патлумачылі мне, што нізкі ўзровень агульнай культуры і школьнай адукацыі ў іхняйіх краіне — свядомае дасягненне дзеля эканамічных мэтаў. Справа ў тым, што, начытаўшыся кніг, адукаваны чалавек уяўляе сабой найгоршага пакупніка: ён менш набывае пральных машын і аўтамабіляў і пачынае аддаваць перавагу [[Моцарт]]у і [[Ван Гог]]у, [[Шэкспір]]у ці тэарэмам. Ад гэтага пакутуе эканоміка грамадства спажывання і, найперш, прыбыткі гаспадароў жыцця. Вось яны і імкнуцца не дапусціць культурнасці і адукаванасці, якія, у дадатак, перашкаджаюць ім маніпуляваць насельніцтвам, як пазбаўленым інтэлекту статкам.<ref> http://scepsis.net/library/id_650.html</ref>}}
 
== У Беларусі ==
Беларускае грамадства пасля дваццаці гадоў постсавецкай незалежнасці мае высокі патэнцыял ператварэння ў грамадства спажывання і ідзе гэтым шляхам. Ператварэнню спрыяюць пералічаныя ніжэй чыннікі.
# Нядаўняя ўрбанізацыя, цяжкія побытавыя ўмовы ў насельніцтва да ўрбанізацыі. Яшчэ на пачатку [[XX стагоддзе|XX ст.]] амаль усе беларусы былі вяскоўцамі. [[Урбанізацыя]] выразна ішла (і ідзе) найперш па градыенце камфорту: людзі пераязджалі ў горад дзеля паляпшэння ўмоў жыцця і пераходу на лягчэйшую працу, а не дзеля дасягнення нейкіх высокіх мэтаў. Колькасць насельніцтва з ментальнасцю адказнага грамадзяніна-месціча нязначная.
# Сацыяльная арыентацыя дзяржаўнага кіраўніцтва: падтрымка бяднейшых слаёў насельніцтва і суб’ектаўсуб'ектаў гаспадарання за кошт пераразмеркавання сродкаў, ускоснага вымання іх у багацейшых. Такім чынам масава выхоўваецца спажывецкі светагляд, адбываецца інфантылізацыя насельніцтва.
# Заняпад сістэмы адукацыі, у выніку якога змяншаецца колькасць якасных кадраў, найперш навуковых і інжынерных, і, адпаведна, змяншаюцца магчымасці мець сваю складаную прамысловасць і развітую навуку.
# Адсутнасць прамысловай палітыкі; за 20 год постсавецкай незалежнасці найбольшае развіццё атрымалі сельская гаспадарка, гандаль і будаўніцтва. Пастаянна адкрываюцца няне новыя прамысловыя прадпрыемствы, а новыя гандлёвыя цэнтры. Абсалютная большасць прыватных прадпрыемстваў займаецца гандлем і паслугамі. Развітая сфера [[IT]] не ратуе сітуацыю, бо працуе пераважна на грамадства спажывання: камерцыя, рэклама, масавая камунікацыя, забавы. Да таго ж, супрацоўнікі IT-прадпрыемстваў часта па сутнасці жывуць у эканамічнай эміграцыі, атрымліваючы заробкі, прывязаныя да замежнай валюты, і расходуючы іх на замежныя ж тавары. Такім чынам частка IT-адмыслоўцаўспецыялістаў выпадае з гаспадарчага жыцця РБ і тым меней удзельнічае ў тым грамадстве, сярод якога жыве.
# Развіццё сістэмы крэдытавання насельніцтва (у т. л. множанне мікрафінансавых арганізацый і разнастайных крэдытных паслугаўпаслуг у банках), заахвочванне жыцця ў крэдыт; распаўсюдраспаўсюджанне спекуляцыі на інтэрнэт-біржах.
# Ідэя матэрыяльнага дабрабыту насельніцтва і адсутнасці змагання як стрыжань дзяржаўнай ідэалогіі пры [[Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка|А. Р. Лукашэнку]].
# Адсутнасць рэлігійных і ідэалагічных інстытутаў, якія б эфектыўна масава выхоўвалі маральнасць і аскетычныя рысы ў паводзінах насельніцтва.
# Практычная адсутнасць ўу кіроўнайкіруемай эліты бачання будучыні Беларусі што датычна вялікіх, агульнанацыянальных праектаў, а таксама ўмення даводзіць іх да насельніцтва ў выпадку, калі яны з’яўляюццаз'яўляюцца.
 
=== Факты і статыстыка ===
* Пачынаючы з 2010 года, польскаяпольскае амбасадапасольства адкрыла для грамадзян Беларусі адмысловы тып візы за пакупкамі "Na zakupy". Дадзены тып віз стаў самым простым у афармленні і самым запатрабаваным з тых, што выдаюць на тэрыторыі Беларусі. Паводле слоў першага дарадцы амбасадыпасольства Польшчы ў Беларусі Паўла Марчука колькасць жадаючых атрымаць візу ў 2011 годзе, у параўнанні з 2010, павялічалася больш чым на 44% <ref>http://news.tut.by/society/288062.html</ref>, што выклікала вялікія чэргі ў амбасадзепасольстве і таксама ў пунктах пропуску на мяжы з Польшчай. У звязку з гэтым самастойна зарэгістраваць інтэрнэт-анкету ў польскайпольскім амбасадзепасольстве стала амаль немагчыма. У інтэрнэцеінтэрнеце і сацыяльных сетках з'явілася шмат афіцыйных і неафіцыйных асобаўасоб і арганізацый, гатовых ажыццявіць платныя паслугі з рэгістрацыі і афармлення дакументаў.
 
Вось прывабная прадмова аднаго з сайтаў, якія прапаноўваюць гэтыя паслугі:
{{Цытата|Шэнгенская віза па пакупкі –— гэта адна з самых актуальных прапановаўпрапаноў на сённяшні дзень. Пачынаючы з 90-х гадоў, Польшча і Літва карыстаюцца вялікай папулярнасцю сярод шопінг-турыстаў. На жаль, нягледзячы на актыўнае развіццё сетак гандлёвых цэнтраў Беларусі, выбар вопраткі ў Польшчы ці Літве значна шырэйшы. Апроч таго, на рынку гэтых краінаўкраін даўно працуюць вядомыя брэнды, а наяўнасць рэгулярных распродажаў, нізкія кошты і мажлівасць вярнуць Tax Free робяць паездкі ў суседнія краіны вельмі прывабнымі.<ref>http://vizatut.by/%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B0-%D0%B7%D0%B0-%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BF%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8/</ref>}}
 
* Паводле вынікаў нацыянальнага апытання "Брэнд года 2002" можна адсачыць дынаміку паводзінаў спажыўцоў у дачыненні да існавання брэндаў на беларускім рынку. У параўнанні з 2001 годам адзначаецца станоўчая тэндэнцыя ў выбары брэндавых тавараў. Група спажыўцоў, для якіх гандлёвая марка тавару грае важную ролю, павялічылася на 8%. Такім чынам, ужо больш за 66% адзначалі брэнд у якасці важнага крытэра выбару пакупкі.<ref>http://www.satio.by/publications/marketing/3.html</ref>
Радок 97 ⟶ 96:
 
== Звязаныя з'явы ==
[[Файл:Black Friday by Powhusku.jpg|мініthumb|справа|Ажыятаж на "Чорную пятніцу"]]
* Рэчапаклонства (рас. "''вещизм''") –— прывязанасць да рэчаў, матэрыяльных каштоўнасцяўкаштоўнасцей ва ўрон каштоўнасцям духоўным. Тэрмін "вещизм" у асноўным ужываўся ў СССР, дзе рэйтынг рэчаў часта вызначаўся не цаной, а іх дэфіцытам. Адпаведна, вялікая колькасць людзей была заклапочанаязаклапочана іх здабываннем.
 
*"Афлюэнца" (анг. ''affluenza'') — панятакпаняцце, складзены са словаў influenza (грып) и affluence (багацце). Азначае "эпідэмію" непамернага жадання працаваць (напрыклад, калі чалавек падпрацоўвае ў дадатак да асноўнай працы), рост спажывецкай пазыкі і сталай заклапочанасці сваім матэрыяльным становішчам.
 
*"Чорная пятніца" –— першая пятніца пасля Дня дзякавання ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], з якой пачынаецца сезон калядных распродажаў. У гэты дзень многія людзі бяруць адгул на працы, крамы адчыняюцца вельмі рана і першых пакупнікоў чакаюць сур'ёзныя зніжкі. Звыклымі для "чорнай пятніцы" з'яўляюцца вялізныя чэргі, моцная канкурэнцыя сярод пакупнікоў і пробкі на дарогах. У Беларусь гэтая з’яваз'ява прыйшла ў 2014 годзе, аднак першым разам ахоп быў дастаткова маламаштабным і датычыўся толькі сталіцы. Збольшага тавары з вялікімі зніжкамі прадаваліся праз інтэрнэт.
 
== Гл. таксама ==
* [[Постіндустрыяльнае грамадства]]
* [[Масавая культура]]
* {{нп3|Оніяманія, (шопагалізм)|Оніяманія, (шопагалізм)|ru|Ониомания}}
* {{нп3|Грамадства спажывання, (Бадрыяр)|Грамадства спажывання, (Бадрыяр)|ru|Общество потребления (Бодрийяр)}}
* {{нп3|Цудоўны новы свет|Цудоўны новы свет|ru|О дивный новый мир}}
* {{нп3|Драпежныя рэчы стагоддзя|Драпежныя рэчы стагоддзя|ru|Хищные вещи века}}
* {{нп3|Generation «П»|Generation «П»|ru|Generation «П»}}
* {{нп3|Fight club, (раман)|Fight club, (раман)|ru|Бойцовский клуб (роман)}}
* {{нп3|Сацыяльная рэальнасць|Сацыяльная рэальнасць|en|Social reality}}
* {{нп3|Запланаванае старэнне|Запланаванае старэнне|ru|Планируемое устаревание}}
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Грамадства_спажывання"