|
[[Файл:Arda Ambarkanta.jpg|thumb|Арда]]
'''А́рда''' ({{lang-en|Arda}}) — назва [[Планета Зямля|Зямлі]] ў дагістарычны перыяд паводле [[Легендарыум Толкіна|легендарыума]] [[Толкін]]а, у якім адбываліся падзеі «[[Уладар Пярсцёнкаў|Уладара Пярсцёнкаў]]» і іншых фентэзійныхфэнтэзійных твораў пісьменніка. У Ардзе існавалі некалькі мораў, акіянаў, кантыненты [[Міжзем'е]], Цёмныя землі, [[Аман, Міжзем'е|Аман]], востраў [[НуменорНуменар]] і іншыя землі, неназваныя Толкінам.
== Апісанне ==
Арда была часткай сусвету, або Эа. Арда была створана, як і ўся Эа, [[Айнуліндалэ|музыкай Айнур]] для [[Дзеці Ілуватара|дзяцей Ілуватара]] ([[Эльф, Міжзем'е|эльфаў]] і [[Чалавек, Міжзем'е|людзей]]). Над Ардай узыходзілі [[Сонца і Месяц, Міжзем'е|Сонца, Месяц]] і зоркі, якія часам таксама ўключаліся ў склад Арды. Такім чынам, Арда магла азначаць альбо планету Зямля, альбо [[Сонечная сістэма|Сонечную сістэму]]; аднак для Зямлі існавалі і ўласныя назвы ''Амбар'' ці ''Імбар''.
Пачаткова Арда (Зямля) была плоскай, матэрыкі абмываліся вялізным [[акіян]]ам Ваія, і былі аддзеленыяаддзелены Белегерам, ці Вялікім морам. У [[Першая эпоха Міжзем'я|Першую эпоху]] паўночна-заходнія землі Міжзем'я займала краіна [[Белерыянд]], якая загінула падчас [[Вайна Гневу|вайны Гневу]].
На поўдзень і на ўсход ад Міжзем'я знаходзіўся іншы кантынент, вядомы як Цёмныя землі. Яшчэ адзін параўнальна невялікі матэрык на ўсходзе ад Міжзем'я зваўся Зямля Сонца, паколькі ў часы плоскай Зямлі тут знаходзілася Брама Сонца.
Пра абодва матэрыкі вядома мала. Вядома, што на поўдні была зямля [[Харад]], хоць гэта і азначае «поўдзень» і нярэдка ўжывалася не толькі для назвы земляў на поўдзень ад [[Гондар]]а і [[Мордар]]а, але і для любых земляў поўдня. Іх жыхары, [[харадрымы]], былі чарнаскурымі і жылі пасярод пустыняў. На ўсходзе Міжзем'я знаходзілася вялікая тэрыторыя, вядомая як [[Рун]], якую насялялі [[істэрлінгі]]. Меркавана іхніяіх землі прасціраліся да іншага мора. Вядома, што ў даўнія часы па той тэрыторыі з поўначы на поўдзень працягваўся горны хрыбет Чырвоных гор, падобна як [[Эрыядар|Сінія горы]] на захадзе (паколькі першапачаткова свет быў сіметрычны). На ўсходзе знаходзілася і радзіма эльфаў — Куйвенен. Таксама [[сінія магі]] нібыта дасягнулі далёкіх земляў Руна, каб узняць паўстанне на захопленых [[Саўран]]ам землях, аднак паданні пра іх барацьбу не дасягнулі захаду.
У [[Другая эпоха Міжзем'я|Другую эпоху]] з Вялікага мора дзеля [[эдайн]]аў быў узняты [[НуменорНуменар]]. Гэты востраў быў знішчаны напрыканцы Другой эпохі з-за ганарыстасці нуменорцаў і непадпарадкаванасці загадам [[валар]] аб забароне плавання да Амана.
Пасля [[Акалабет|знішчэння НуменораНуменара]] Арда стала круглай. Аман быў выдалены са свету і стаў дасяжны толькі для эльфаў. Пасля гэтага новыя землі і матэрыкі паўставалі на ўсходзе і захадзе ад Міжзем'я.
== Этымалогія ==
Толкін вывеў [[КвеньяКвэнья|квеньскае]] слова ''Арда'' з дагістарычнага [[Эльфійскія мовы, Міжзем'е|эльфійскага]] *''гарда'', што азначала «больш-менш абмежаванае ці абазначанае месца, раён». Прымяняцца да ўсяго свету яно стала дзякуючы [[валар]]скаму ''Aþāraphelūn''<ref>{{Кнігакніга|аўтар = Tolkien, J. R. R.|частка = |загаловак = The War of the Jewels|арыгінал = |спасылка = |адказны = Christopher Tolkien, ed.|выданне = |месца = Boston|выдавецтва = Houghton Mifflin|год = 1994|том = |старонкі = 402|старонак = |серыя = |isbn = 0-395-71041-3|тыраж = }}</ref>, што азначала ''ўпарадкаванае месцапражыванне'', гэта значыць Зямля была жытлом для валар і/або эльфаў і людзей<ref>{{Кнігакніга|аўтар = Tolkien, J. R. R.|частка = |загаловак = The War of the Jewels|арыгінал = |спасылка = |адказны = Christopher Tolkien, ed.|выданне = |месца = Boston|выдавецтва = Houghton Mifflin|год = 1994|том = |старонкі = 401|старонак = |серыя = |isbn = 0-395-71041-3|тыраж = }}</ref>.
Магчыма таксама, што Толкін пры выбары назвы свету арыентаваўся на іншыя [[германскія мовы]]. Так, на [[афрыкаанс]] «Зямля» таксама вымаўляецца «Арда» ({{lang-af|Aarde|скарочана}}), і ўлічваючы паходжанне Толкіна з [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі]], не дзіўна, што ён мог скарыстацца гэтым варыянтам. Падобныя назвы існуюць у [[Нідэрландская мова|нідэрландскай]] (''Aarde'') і [[Нямецкая мова|нямецкай]] (''Erde'') мовах. У [[Арабская мова|арабскай мове]] таксама існуе падобнае слова أرض (''ард''), што азначае край або зямлю.
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Кнігакніга|аўтар = Alexandra Bolintineanu.|частка = Arda|загаловак = J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment|арыгінал = |спасылка = |адказны = Drout, Michael D. C.|выданне = |месца = |выдавецтва = Routledge|год = 2006|том = |старонкі = 24—25|старонак = |серыя = |isbn = 0-415-96942-5|тыраж = }}
== Спасылкі ==
|
