|
Паняцце ''русін'', як палітонім, у пісьмовых крыніцах упершыню сустракаецца ў [[Аповесць мінулых гадоў|«Аповесці мінулых гадоў»]], дзе ўжываецца раўнапраўна з ''руський'', ''людий руских'', кажучы пра людзей з Русі — у дагаворах з грэкамі [[Алег]]а ў 911 і [[Ігар]]а ў 945 г. Таксама ўжываецца ў дагаворах [[Смаленск]]а з [[Рыга]]й і Готландам, Статутах і дагаворах Вялікага княства Літоўскага і інш.
У X—XIII ст. ''русін'' — агульная назва продкаў [[Беларусы|беларусаў]],[[Украінцы|украінцаў]] і [[рускія|русскіхрускіх]], як насельнiцтванасельніцтва [[Русь|РусiРусі]]. Пачынаючы з XIII—XIV XIII — XIV cтст. у [[Вялікае Княства Літоўскае|ВкЛ]] значная частка насельнiцтванасельніцтва тэрыторыiтэрыторыі сучаснай БеларусiБеларусі ўжо самавызначае сябе як "''[[ЛіцвіныЛітвіны|лiцвiнылітвіны]]"''. АЗ з другой2-й паловы XVI ст. назва "лiцвiны"''лiтвiны'' ўжозамест ''русіны'', ужо застаецца агульным тэрмiнампаняццем для продкаў беларусаў, як саманазва, вызначаючаяякая вызначае прыналежнасць да народународа Вялікага княства Літоўскага.
У сярэднявеччы, асабліва актыўна ў XVI—XVII ст., паняцці ''русін'', ''русіны'' і ''русінскі'' ўжываўся ў дачыненні да рэлігіі. На тэрыторыі [[Галічына|Галічыны]] і [[Букавіна|Букавіны]] такая назва захоўвалася да пачатку 1950-х гггадоў.
На тэрыторыі [[Закарпацце|Закарпацця]] гэтае азначэнне ўжываюцца, між іншых саманазваў і назваў [[руснакі|руснакоў]] (гл. таксама [[руснацкая мова]]).
'''Гл. далей:''' [[Руснакі]], [[Руснацкая мова]].
== У літаратуры ==
* '''Урыўкі Аповесці мінулых гадоў''' <ref>«хрестьанин», «грьчин» — жыхар Візантыі, грэк; «русинъ» — жыхар Русі, тады яшчэ паганскай.</ref><ref>[http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/RP/krp_p.htm АМГ, 38]</ref>
<blockquote>«''аще ударить мечемъ или копьемъ, или кацемъ любо оружьемъ Русинъ Грьчина или Грьчин Русина, да того деля греха заплатить сребра литр 5, по закону рускому''»</blockquote>
<blockquote>«''О сем, аще кто убьет или хрестьанина русин, или хрестьянинъ русина, да умрет, идЂже аще сотворит убийство. Аще ли убежит сотворивый убийство, да аще есть домовит, да часть его, сирЂчь иже его будеть по закону, да возметь ближний убьенаго, а и жена убившаго да имЂеть, толицем же пребудеть по закону. Аще ли есть неимовит сотворивый убой и убежавъ, да держиться тяжи, дондеже обрящеться, и да умреть.''»</blockquote>
<blockquote>«''Аще ли ударит мечем, или бьеть кацЂм любо сосудомъ, за то ударение или бьенье да вдасть литръ 5 сребра по закону рускому; аще ли не имовит тако сотворивый, да вдасть елико можетъ, да соиметь съ себе и ты самыа порты, в них же ходит, да о процЂ да ротЂ ходит своею вЂрою, яко никакоже иному помощи ему, да пребывает тяжа отоле не взыскаема.</blockquote>
<blockquote>»''О сем, аще украдеть что любо русин у хрестьанина, или паки хрестьанинъ у русина, и ятъ будеть в том часЂ тать, егда татбу сътворит, от погубившаго что любо; аще приготовиться тать творяй, и убьенъ будеть, да не взищеться смерть его ни от хрестьанъ, ни от Руси; но паче убо да возмет свое, иже будеть погубил. Аще вдасть руцЂ свои украдый, да ят будеть тЂм же, у него же будеть украдено, и связанъ будеть, и отдасть тое, еже смЂ створити, и сотворить триичи.''«</blockquote>
* '''Урыўкі дагавора Смаленска з Рыгай і Готландам''' <ref>[http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/RP/smolensk.htm Праект Смаленскай граматы]</ref>
<blockquote>»''Или Русьскыи гъсть свои тъварь дасть в дългъ в Ризе или на Гътьскомъ бере(зе) Немьчичю, а нъ дъдълженъ боудеть инемъ, Роусьскомоу же гъстьи напереде възяти. Или Немьчьскыи гъсть въ дългъ дасть Смоленьске свои тъваръ Роусиноу, аче дълженъ боудеть инемъ, Немечьскомоу гъстьи напереде възати.''«</blockquote>
<blockquote>»''Немьчичю же не льзе позвати на поле Роусина битъ ся въ Ризе и на Гътьскомь березе, Роусиноу же не льзе позвати Немьчича на поле битъся Смоленьске.''"</blockquote>
* '''Урывак з Жыція Антонія Сійскага''' <ref>«Иоанном русином» называе сябе аўтар Жыція царэвіч Іван Іванавіч, сын [[Іван IV|Івана IV]].</ref>
<blockquote>«''Месяца декабря в 7 день, преставление преподобнаго и богоноснаго отца нашего Антония. Списано бысть сие многогрешным Иоанном русином, родом от племени варяжска, колена Августова кесаря Римскаго, в лето 7087 (1579), в царство благочестиваго государя благословению Антония, преосвященнаго митрополита всеа России, и при благоверных царевичех Иване и Феодоре Ивановичех''»</blockquote>
== Літаратура ==
* Беларусы : у 10 т. / Рэдкал.: В. К. Бандарчык [і інш.]. — Мінск : Беларус. навука, 1994–20071994—2007. — Т. 4 : Вытокі і этнічнае развіццё / В. К. Бандарчык [і інш]. — 2001. — 433 с.
* ''[[Эдвардас Гудавічус|Гудавичюс, Э.]]'' История Литвы / Э. Гудавичюс. — Т. 1 : с древнейших времен до 1569 года. — Москва : Фонд им. И. Д. Сытина; Baltrus, 2005. — 680 с. — аўтар актыўна карыстаецца паняткамі «русіны», «русінская мова» і выказвае свой пункт гледжання на гісторыю русінаў у Вялікім княстве Літоўскім.
* Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — Москва: Новое литературное обозрение, 2006. — 608 с. — у працы актыўна скарыстаны паняткі «русіны», «русінская мова» і выкладзены погляды аўтараў на гісторыю русінаў у Расійскай імперыі.
* ''[[Андрэй Катлярчук|''Катлярчук, А.'']]'' [http://arche.bymedia.net/2003-5/katl503.html Яшчэ раз пра месца беларусаў у гісторыі // ARCHE № 5(28)-2003. (Рэцэнзія на: ''Stone, Daniel. The Polish-Lithuanian state, 1386—1795 // Seattle: University of Washington Press, 2001. 374 p.'')] — аб ролі русінскага этнасу ў гісторыі Рэчы Паспалітай.
* ''[[Святлана Яўгенаўна Куль-Сяльверстава|''Куль-Сяльверстава, С. Я.]]'']] Беларусь на мяжы стагоддзяў і культур: фармаванне культуры Новага часу на беларускіх землях (другая палова XVIII — 1820-я гады) / С. Я. Куль-Сяльверстава ; навук. рэд. П. І. Брыгадзін. — Мінск : БДУ, 2000. — 260 с.
* ''[[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|''Марзалюк, І.]]'']] Людзі даўняй Беларусі: этнаканфесійныя і сацыякультурныя стэрэатыпы (Х—XVII ст.). — Магілёў, 2003.
* ''[[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|''Марзалюк, І. А.'']]'' Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі: манаграфія / І. А. Марзалюк. — Магілёў : МДУ імя А. А. Куляшова, 2009. — 148 с.
* [[Святлана Валянцінаўна Марозава|''Марозава, С. В.'']] Уніяцкая царква ў культурна-гістарычным развіцці Беларусі (1596—1839 г.) / С. В. Марозава. — Гродна : ГрГУ, 1996. — 110 с.
* ''[[Вячаслаў Леанідавіч Насевіч|''Насевіч, В.'']]'' [http://vln.by/node/53 Да пытання пра саманазву беларусаў у перыяд ВКЛ // Беларусіка — Albaruthenica. Кн. 2: Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Маладзечне 19-20 жніўня 1992 г. Мінск: Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф. Скарыны, 1993. — С. 97 — 100.]
* ''[[Генадзь Мікалаевіч Сагановіч|''Сагановіч, Г.'']]'' [http://kamunikat.net.iig.pl/www/czasopisy/bha/11-1-2/02.htm Русіны пад Грунвальдам (Дуброўнай) у 1410 г. // БГА, Том 11. Сшытак 1-2 (20-21), снежань 2004.]
* ''[[Генадзь Мікалаевіч Сагановіч|''Сагановіч, Г.'']]'' Нарыс гісторыі Беларусі ад старажытнасці да канца XVIII стагоддзя / Г. Сагановіч. — Мінск : Энцыклапедыкс, 2001. — 412 с.
* ''Терешкович, П. В.'' Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы / П. В. Терешкович. — Минск : БГУ, 2004. — 233 с.
* ''[[Аляксандр Фёдаравіч Смалянчук|''Смалянчук, А.'']]'' [http://arche.bymedia.net/2006-11/smalancuk611.htm Плебейскія нацыі і імперскія перыферыі // ARCHE № 11(51)-2006.] — крытыка поглядаў М. Далбілава, А. Мілера і Э. Гудавічуса на гісторыю русінаў (паводле Смалянчука — беларусаў і ўкраінцаў) у Вялікім княстве Літоўскім і Расійскай імперыі.
* ''[[Аляксандр Фёдаравіч Смалянчук|''Смалянчук, А. Ф.]]'']] Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. / А. Ф. Смалянчук. — СПб. : Неўскі прасцяг, 2004. — 406 с.
* ''[[Сяргей Міхайлавіч Токць|''Токць, С. М.'']]'' [http://autary.iig.pl/tokc/knihi_vioska_zmiest.htm Беларуская вёска на мяжы эпох: Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.)] / С. М. Токць. — Гродна : ГрДУ, 2001. — 191 с. — аб змене русінскай самаіндэфікацыі на беларускую ў вясковым асяроддзі.
* ''[[Сяргей Міхайлавіч Токць|''Токць, С.]]'']] [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/24/04.htm Беларуская ідэнтычнасць у ХІХ ст.] // Białoruskie Zeszyty Historyczne, № 24, 2005 г. [http://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=2202]
* ''[[Ігар Усеваладавіч Чаквін|''Чаквин, И. В.]]'']] Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) / И. В. Чаквин, П. В. Терешкович // Советск. этнография. — 1990. — № 6. — С. 42—54.
* ''[[Ігар Усеваладавіч Чаквін|''Чаквін, І.]]'']] [http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] / І. Чаквін // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. — Мінск : ННАЦ імя Ф. Скарыны, 1997. — Ч. 1. — С. 37—42.
== Гл. таксама ==
| 