Ягайла: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Шаноўныя рэд., якая ж Рэч Паспалітая паводле Крэўскай уніі? Гл. хоць артыкул пра ўнію. Ды і не трэба ўдавацца у "Ягайла" у такія пытанні.
стылявыя змены, арфаграфія, дапаўненне, вычытка, паслядоўнасць выкладу
Радок 87:
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>) — [[Віцебскае княства|князь віцебскі]]<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Витебск}}</ref>, [[Вялікія князі літоўскія|вялікі князь літоўскі]] ([[1377]]—[[1392]]), [[Каралі польскія|кароль польскі]] ([[1386]]—[[1434]]) і вярхоўны князь літоўскі ([[1392]]—[[1434]])<ref group="заўв.">Пры гэтым вялікім княземкнязямі літоўскімлітоўскімі заставаўсяадначасова заставаліся [[Вітаўт]] (1392—1430 года), [[Свідрыгайла]] (1430—1432 гады), [[Жыгімонт Кейстутавіч]] (1432—1440).</ref><ref name="БС"/>. Старэйшы сын вялікага князя [[Альгерд]]а і [[Цвярское княства|цвярской]] князёўны [[Ульяна Аляксандраўна|Ульяны Аляксандраўны]].
 
У 1380 годзе з мэтай стаць уладаром Вялікага Княства Літоўскага Ягайла падпісвае [[Давыдзішкаўскі дагавор|дагавор]] з [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскім ордэнам]], накіраваны супраць свайго дзядзькі [[Кейстут]]а, распачаўшы тым самым [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім, 1381—1384|грамадзянскую вайну ў ВКЛ 1381—1384 гадоў]], якая скончылася для яго спрыяльна. У 1385 годзе была падпісана [[Крэўская унія]] — пагадненне аб дынастычным саюзе паміж Польскім каралеўствам і Вялікім Княствам Літоўскім. У 1386 годзе прыняў каталіцтва і быў ахрышчаны як Уладзіслаў у [[Горад Кракаў|Кракаве]]. Ажаніўшыся з маладой каралевай Ядвігай, быў каранаваны на трон Польшчы пад імем Уладзіслаў II Ягайла<ref name="bojtár">{{Harvnb|Bojtár|2000|p=182}}</ref>. Неўзабаве паміж ім і сынам Кейстута [[Вітаўт]]ам пачался чарговая [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім, 1389—1392|грамадзянская вайна]], якая скончылася [[Востраўскае пагадненне|Востраўскім пагадненнем]] і перадачай фактычнай улады ў княстве Вітаўту. У 1410 годзе Ягайла разам з Вітаўтам кіраваў саюзным войскам падчас [[Грунвальдская бітва|Грунвальдскай бітвы]], пасля якой Тэўтонскі ордэн ужо не здолеў аднавіць сваю былую магутнасць.
Радок 96:
[[Файл:Władysław Jagiełło (Wizerunki książąt i królów polskich).jpg|250px|міні|Ілюстрацыя з кнігі «Выявы князей і каралей польскіх» працы {{нп3|Ксаверый Пілаці|Ксаверыя Пілаці|pl|Ksawery Pillati}}.]]
 
З палітычнымі мэтамі вялікі князь Альгерд даваў дзецям ад другога шлюбу пераважна паганскія літоўскія імёны (хоць гэта не азначае што яны не былі ахрышчаныя)<ref group="заўв.">Згодна польскаму прафесару гісторыі {{нп3|Ян Тэнгоўскі|Яну Тэнгоўскаму|pl|Jan Tęgowski}} ў вялікага князя Альгерда ад першага шлюба з [[Марыя Віцебская|Марыяй Віцебскай]] было сямёра нашчадкаў, ў другім шлюбе з Ульянай нарадзілася ячшэ шаснаццаць.</ref><ref name="evkl"/>. Наконт этымалогіі імя «Ягайла» (як і імёнаў большасцішэрагу [[Вялікія князі літоўскія|вялікіх князёў літоўскіх]]), існуе некалькі версій, якія ўмоўна можна вызначыць як «хрысціянскую», «літоўскую», «скандынаўскую» іпаходжання «заходнебалцкую»{{крыніца?}}імя.
 
Расійскі лінгвіст {{нп3|Уладзіслаў Нарбертавіч Юргевіч|Уладзіслаў Юргевіч|ru|Юргевич, Владислав Норбертович}} выводзіў «Ягайлу» з хрысціянскага імені ''Якаў''<ref>Юргевич В. Опыт объяснения имён литовских князей // Чтения в императорском обществе истории и древностей российских. — М., 1883. Кн. 3. С. 22—23.</ref>. Беларускі пісьменнік [[Вітаўт Чаропка|В. Чаропка]] выказваў гіпотэзу пра яго сувязь з імем ''Іаган'' (''Іван'') — такая форма імені ''Іван'' сустракалася ў ваколіцах [[Горад Віцебск|Віцебска]], дзе гэты князь жыў некаторы час<ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] [http://belhist.narod.ru/hist/gen2.html Паходжанне і радавод вялікіх князёў літоўскіх] // «[[Беларускі гістарычны часопіс (1993)|Беларускі гістарычны часопіс]]» № 6 (?), 2001. С. 42—53.</ref>.
Радок 112:
Мала што вядома аб ранніх гадах жыцця Ягайлы, ён быў нашчадкам дынастыі [[Род Гедзімінавічаў|Гедзімінавічаў]], верагодна, нарадзіўся ў [[Горад Вільнюс|Вільні]], і рос ў праваслаўным беларускамоўным асяродку<ref name="evkl"/> (атрымаў у [[Праваслаўе ў Беларусі|праваслаўі]] імя ''Якаў''). Ягайла быў прызначаны Альгердам спадчынным уладальнікам трона ВКЛ<ref name="evkl"/>.
 
=== Барацьба за ўладу ў Вялікім княстве===
{{main|Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім, 1381—1384}}
[[Image:Jogaila of Lithuania.Image from around 1475-1480.jpg|left|250px|thumb|Фрэска 1475—1480 гг.]]
Радок 134:
У гэты час Ягайла заключае саюз з вялікім князем маскоўскім, вялася падрыхтоўка да яго жаніцьбы з дачкой Дзмітрыя Данскога<ref>''Gieysztor A''. The kingdom of Poland and the grand duchy of Lithuania, 1370—1506 // The New Cambridge Medieval History c.1415-c.1500. — Vol. VII. — Cambridge University Press, 1998. — P. 731. — ISBN 0-521-38296-3.{{ref-en}}</ref>. Каб рэалізаваць азначаны план, Ягайлу было неабходна скончыць вайну з Вітаўтам. Увесну 1384 года пачаліся тайныя перагаворы. Ягайла прапанаваў Вітаўту ў валоданне Валынь з [[Луцк]]ам, абяцаў вярнуць Трокі. У ліпені Вітаўт даў згоду і вырашыў пазбавіцца ад апекі Тэўтонскага ордэна. Ён спаліў Георгэнбург і Новы Марыенбург і з войскам перабраўся ў Літву. Жадаючы ісці далей на ўмацаванне ўласнага ўнутранага становішча, Ягайла прыняў у ВКЛ Вітаўта, перадаўшы большую частку яго вотчыны (Гарадзенскае, Ваўкавыскае княствы, Падляшша, часткова Брэсцкую зямлю), хоць уласна Троцкая зямля засталася пад кіраваннем Скіргайлы<ref>{{Кніга|аўтар = Насевіч В. Л.|частка = |загаловак = Пачаткі Вялікага Княства Літоўскага: Падзеі і асобы|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{Мн.}}|выдавецтва = Полымя|год = 1993|том = |старонкі = 124|старонак = 160|серыя = |isbn = 5-345-00627-Х|тыраж = }}</ref>. У канцы верасня Ягайла і Вітаўт аблажылі Новы Марыенвердэр. 6 лістапада замак быў узяты і разбураны<ref name="Christiansen">''Christiansen E''. The Northern Crusades. — London: Penguin Books, 1997. — P. 164—165. — ISBN 0-14-026653-4.{{ref-en}}</ref>.
 
=== Дыпламатычныя перагаворы з суседнімі дзяржавамісуседзямі ===
[[Файл:Wladislaus II of Poland.PNG|250px|міні|Уладзіслаў Ягайла працы {{нп3|Аляксандр Лесер|Аляксандра Лесера|pl|Aleksander Lesser}}.]]
Каб здабыць саюзнікаў і дзеля ўмацавання асабістага становішча, Ягайла увесь час шукае падтрымкі ў суседніх дзяржаў — [[Вялікае Княства Маскоўскае|Масковіі]], Тэўтонскага ордэна і [[Польскае Каралеўства, 1385—1569|Польшчы]]. Яшчэ ў канцы [[1382]] года праз сваю маці Ульяну<ref name="kia2">''Kiaupa Z. Kiaupienė J., Kunevičius A''. The History of Lithuania Before 1795 / English ed. — Vilnius: Lithuanian Institute of History, 2000. — P. 127—128. — ISBN 9986-810-13-2.{{ref-en}}</ref> Ягайла правёў перамовы з Маскоўскім княствам. Павдле дасягнутых дамоўленасцей, князі Ягайла, [[Скіргайла]] і [[Карыбут Альгердавіч|Карыбут]] цалавалі крыж маскоўскаму князю [[Дзмітрый Данскі|Дзмітрыю Данскому]], яго стрыечнаму брату {{нп3|Уладзімір Андрэевіч Храбры|Уладзіміру Храбраму|ru|Владимир Андреевич Храбрый}}<ref group="заўв.">Быў жанаты на дачцэ Альгерда, Алене, т.ч. зъяўляўся шваграм Ягайлы.</ref> і іх дзецям<ref>Опись архива Посольского приказа 1626 года. — С.35.</ref>. Іншая дамоўленсць, заключаная з маскоўскім манархам пры дапамозе пратэкцыі [[Ульяна Цвярская|Ульяны Аляксандраўны]], прадугледжвала шлюб яе сына Ягайлы з дачкой Дзмітрыя Данскога Соф'яй пры ўмове падпарадкавання літоўскага князя вярхоўнай уладзе князя маскоўскага (прызнання сябе «малодшым братам», «быць у волі») і прызнання [[праваслаўе|праваслаўя]] дзяржаўнай рэлігіяй Вялікага Княства Літоўскага<ref>''Черепнин Л. В.'' Русские феодальные архивы XIV—XV веков. — М., 1948. — Ч.1. — С.50-51.</ref><ref name=F>Гісторык {{нп3|Іван Феафілавіч Меендорф|Іван Меендорф|ru|Мейендорф, Иван Феофилович}} выказаў меркаванне, што Ягайла ўжо мог быць праваслаўным: «У 1377 годзе Альгерд памёр, пакінуўшы Вялікае княства свайму сыну, Ягайле, праваслаўнаму…» ({{harvnb|Meyendorff|1989|p=205}}). Дзмітрый, аднак, зрабіў умовай шлюбу Ягайлы «павіннасць быць ахрышчаным у праваслаўную веру і аб'явіць сваё хрысціянства ўсім людзям» ({{harvnb|Dvornik|1992|p=221}}).</ref>. Гэты варыянт, аднак, не дапамог бы спыніць накіраваныя на Літву крыжовыя паходы Тэўтонскага ордэна, рыцары якога лічылі [[Праваслаўная царква|праваслаўных]] [[Схізма|ерэтыкамі]], амаль язычнікамі<ref name="Bojtar"/><ref name="Jones">{{harvnb|Rowell|2000|pp=709–712}}</ref>.
Радок 149:
Ягайла мусіў ажаніцца з непаўналетняй 12-гадовай польскай каралеўнай Ядвігай і заняць польскі сталец. Узамен ён абавязваўся прыняць каталіцтва і ахрысціць у яго братоў, сваякоў і іншых падданых, вызваліць палонных хрысціян (палякаў), заплаціць 200 тыс. [[Фларын, манета|фларынаў]] за зрыў пагаднення аб шлюбе Ядвігі з {{нп3|Вільгельм, герцаг Аўстрыі|Вільгельмам Габсбургам|ru|Вильгельм (герцог Австрии)}}, вярнуць забраныя і назаўсёды далучыць свае землі да Каралеўства Польскага. Існуе меркаванне, што тэкст пагаднення з гэтымі ўмовамі вядомы толькі паводле пазнейшых, падробленых самімі палякамі спісаў<ref>{{Кніга|аўтар = Насевіч В. Л.|частка = |загаловак = Пачаткі Вялікага Княства Літоўскага: Падзеі і асобы|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{Мн.}}|выдавецтва = Полымя|год = 1993|том = |старонкі = 125|старонак = 160|серыя = |isbn = 5-345-00627-Х|тыраж = }}</ref>.
 
[[FileФайл:Pieczęć Jagiełły.jpg|thumb|250px|Пячатка Ягайлы, караля польскага.]]
[[Файл:Polska_1386_-_1434.png|міні|250px|Каралеўства Польскае і Вялікае Княства Літоўскае ў праўленне Ягайла.]]
 
Радок 162:
=== Кіраўнік Літвы і Польшчы ===
[[Файл:The Wladyslaw Jagiello monument in NYC 7.jpg|250px|міні|злева|{{нп3|Помнік Уладзіславу Ягайлу, Нью-Ёрк|Помнік Ягайлу|pl|Pomnik Władysława Jagiełły w Nowym Jorku}} ў [[Горад Нью-Ёрк|Нью-Ёрку]]. Скульптар {{нп3|Станіслаў Казімір Астроўскі|Станіслаў Астроўскі|uk|Станіслав Казимир Островський}}.]]
Неўзабаве пасля ўступлення Ягайлы на польскі пасад, ён надаў [[Горад Вільнюс|Вільні]] [[Магдэбургскае права]] (на ўзор [[Горад Кракаў|Кракава]], які ўжо яго меў). Вітаўт тым часам выдаў прывілей яўрэйскай суполцы [[Горад Тракай|Трокаў]] практычна на тых жа ўмовах, што і прывілеі, выдадзеныя яўрэям Польшчы ў праўленне [[Баляслаў II Набожны|Баляслава Набожнага]] і [[Казімір III Вялікі|Казіміра Вялікага]]{{крыніца?}}. Палітыка аб'яднання дзвюх прававых сістэм, якую распачаў Ягайла, была абмежаванай і нераўнамернай, але з цягам часу набыла трывалы ўплыў. Да моманту заключэння [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ў 1569 годзе не існавала вялікай розніцы паміж адміністрацыйнай і судовай сістэмамі, што дзейнічалі ў Літве і Польшчы.
 
Вяртаючыся ў Польшчу, Ягайла пакінуў намеснікам, дэ-факта амаль вялікім князем, свайго брата [[Скіргайла|Скіргайлу]], праз якога стаў кіраваць Літвой, лічачы яе часткай сваёй новай дзяржавы. Так вынікала і з умоў заключанай [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]].
Радок 188:
[[23 красавіка]] [[1398]] года паміж Вітаўтам і тэўтонцамі быў заключаны [[Салінскі дагавор, 1398|Салінскі дагавор]], названы па востраву Салін у [[Вусце ракі|вусці]] ракі {{нп3|Рака Нявежыс|Невяжы|ru|Нявежис}}, дзе ён быў падпісаны. Літва пагадзілася саступіць Жамойць і дапамагчы Тэўтонскаму ордэну ў кампаніі супраць [[Горад Пскоў|Пскова]], а ордэн пагадзіўся дапамагчы Літве ў кампаніі супраць [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]]<ref name="Jasienica"/>. Неафіцыйна Вітаўт заручыўся на Саліне згодай Ордэна на сваі планы дабівацца поўнай незалежнасці ад [[Польшча|Польшчы]]; на святкаваннях у гонар падпісання Салінскага дагавора Вітаўт быў адзінадушна абвешчаны князямі і баярамі ВКЛ «каралём Літвы і Русі». Гэта выклікала насцярожанае стаўленне да дагавора польскага караля Ягайлы, а планы захопу Ноўгарада і Пскова прывялі да пагаршэння адносін ВКЛ з гэтымі землямі, а таксама з вялікімі княствамі [[Вялікае Княства Маскоўскае|Маскоўскім]] і [[Цвярское княства|Цвярскім]]. Сур'ёзнай рэальнай падтрымкі ў рэалізацыі сваіх экспансіянісцкіх планаў Вітаўт не атрымаў, ўсё скончылася тым, што войска Вітаўта і яго саюзнікі, у тым ліку хан [[Тахтамыш]] з {{нп3|Белая Арда|Белай Арды|ru|Белая Орда}}, былі разбітыя [[Залатая Арда|Залатой Ардой]] ў [[Бітва на Ворскле, 1399|бітве на Ворскле]], што спыніла яго амбіцыі на ўсходзе, змусіўшы Вітаўта зноў вярнуцца пад пратэктарат Ягайлы<ref name="Bojtar"/><ref name="Dvornik"/>. У 1401 годзе паміж дзяржавамі была заключана [[Віленска-Радамская унія]]. Яна пацвярджала статус Вітаўта ў якасці вялікага князя пад вяршэнствам Ягайлы, абяцаючы пры гэтым тытул вялікага князя для спадчыннікаў Ягайлы, а не Вітаўта<ref group="заўв.">У канцы 1401 года новая вайна супраць ордэна адцягнула рэсурсы літвінаў, якія вялі барацьбу на двух франтах пасля паўстанняў ва ўсходніх правінцыях. Адпушчаны да гэтых падзей на свабоду малодшы брат Ягайлы, [[Свідрыгайла Альгердавіч|Свідрыгайла]], выбраў гэты момант, каб распачаць паўстанне на ўсходзе і абвясціць сябе вялікім князем({{harvnb|Housley|1992|p=354}}). 31 студзеня 1402 года ён явіўся ў [[Горад Мальбарк|Марыенбург]], дзе атрымаў падтрымку рыцараў.</ref>. У выпадку, калі пасля смерці першага спадчынніка не будзе, літоўская шляхта мусіла абраць новага манарха<ref name="Jasienica-103">{{harvnb|Jasienica|1988|pp=103–105}}</ref><ref name="stone-11">{{harvnb|Stone|2001|p=11}}</ref>. Паколькі на момант падпісання дакумента законныя спадчыннікі адсутнічалі, наступствы уніі былі непрадказальныя, але яе заключэнне наладжвала сувязі паміж польскай і літоўскай шляхтай, а абарончы саюз дзвюх дзяржаў узмацняў пазіцыі літоўскай дзяржавы ў барацьбе супраць Тэўтонскага ордэна, хоць пры гэтым Польшча афіцыйна ўстрымлівалася ад падтрымкі любога з бакоў. Гэты дакумент пакідаў прывілеі польскай шляхты некранутымі, адначасова з тым ён гарантаваў павелічэнне ўлады літоўскай шляхты. Такім чынам, Віленска-Радамская унія павялічыла падтрымку Ягайлы з боку Літвы<ref name="Jasienica"/>.
 
=== Смерць Ядвігі. ПерамовыДагаворы з суседнімі дзяржаваміОрдэнам ===
{{main|Рацёнжскі дагавор}}
[[FileФайл:Grobowiec krolowej Jadwigi.jpg|thumb|250px|Саркафаг Ядвігі ў Вавельскі саборы.]]
 
22 чэрвеня 1399 года Ядвіга нарадзіла дачку, якую ахрысцілі пад імем {{нп3|Альжбета Баніфацыя|||Elizabeth Bonifacia of Poland}}, але праз месяц і маці, і дачка сканалі, пакінуўшы Ягайлу адзінаўладным кіраўніком Каралеўства Польскага і без нашчадкаў. Ядвігіна смерць падарвала права Ягайлы на сталец, да таго ж у каралеўстве ўсплылі на паверхню старыя канфлікты паміж шляхтай [[Малая Польшча|Малой Польшчы]] і шляхтай [[Вялікая Польшча|Вялікай Польшчы]].
Радок 196:
У 1402 годзе Ягайла адказаў на выступленні супраць яго ўлады новым шлюбам, заключыўшы саюз з унучкай [[Казімір III Вялікі|Казіміра Вялікага]] і дачкой {{нп3|Графы Цэльскія|графа Цэльскага|ru|Графы Цельские}}, {{нп3|Ганна Цэльская|Ганнай|ru|Анна Цельская}} з дынастыі [[Дынастыя Пястаў|Пястаў]]. Гэты крок зноў зрабіў легітымным яго праўленне.
 
[[FileФайл:Pieczęć Jagiełły.jpg|thumb|250px|Каралеўская пячатка Уладзіслава II Ягайлы.]]
[[23 мая]] [[1404]] года паміж [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскім Ордэнам]], [[Польскае Каралеўства, 1385—1569|Польшчай]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] быў падпісаны [[Рацёнжскі дагавор]], умовы якога фактычна паўтаралі ўмовы [[Салінскі дагавор, 1398|Салінскага дагавору]] 1398 года<ref group="заўв.">Да заключэння Рацёнжскага дагавору [[крыжакі]], спасылаючыся на невыкананне Вітаўтам умовы [[Салінскі дагавор|Салінскага дагавору]] аб перадачы Ордэну [[Жмудзь|Жмудзі]], працягвалі агрэсію супраць ВКЛ, падтрымлівалі [[Свідрыгайла Альгердавіч|Свідрыгайлу]] як прэтэндэнта на велікакняжацкі трон. Пры гэтым яны ігнаравалі булу папы [[Баніфацый IX, Папа Рымскі|Баніфацыя IX]] ад [[9 верасня]] [[1403]] года, якая афіцыйна забараняла [[крыжовыя паходы]] супраць ВКЛ. Вітаўт,у сваю чаргу, падтрымаў {{нп3|Паўстанні жамойтаў|паўстанне ў Жамойці|ru|Восстания жемайтов}} 1401—1404 гадоў, якое, зрэшты, скончылася няўдала.</ref>: ВКЛ прызнавала ўсходнюю частку Жмудзі за Ордэнам; Вітаўт абавязваўся не прымаць да сябе збеглых [[жамойты|жамойтаў]], аказваць садзейнічанне Ордэну супраць любых ворагаў (апрача Польшчы), [[Вялікія магістры Тэўтонскага ордэна|вялікі магістр]] [[Конрад фон Юнгінген]] ад імя Ордэна пацвердзіў атрыманне Польшчай права выкупу ад Ордэна спрэчнай [[Добжынская зямля|Добжынскай зямлі]] і горада {{нп3|Горад Златарыя|Златарыі|ru|Злоторыя}} за 40 тысяч злотых. Ордэн мусіў садзейнічаць ВКЛ у здабыцці [[Горад Смаленск|Смаленска]] і [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]]<ref name="Jasienica-103"/>.
 
Радок 216:
Адначасова з ваеннымі прыгатаваннямі абодва бакі развязалі наступ на дыпламатычным фронце. Рыцары накіравалі лісты манархам Еўропы, малюючы свой чарговы крыжовы паход супраць язычнікаў<ref name="delbrück">{{harvnb|Delbrück|1990|p=526}}</ref>, Ягайла супрацьпаставіў гэтым захадам свае пасланні да манархаў Еўропы, абвінавачваючы Ордэн у планах скарэння ўсяго свету<ref name="Jasienica-108">{{harvnb|Jasienica|1988|p=108}}</ref>. Гэтыя меры прыцягнулі шмат замежных рыцараў на кожны з бакоў. [[Вацлаў IV]] падпісаў абарончы саюз з палякамі супраць Тэўтонскага Ордэна; яго брат, [[Жыгімонт I Люксембургскі|Жыгімонт Люксембургскі]], уступіў у саюз з Ордэнам і абвясціў вайну супраць Польшчы 12 ліпеня, хоць яго венгерскія васалы адмовіліся ад закліку да зброі<ref name="Jasienica-110">{{harvnb|Jasienica|1988|p=110}}</ref>.
 
=== Грунвальдская бітва. Перамога саюзнікаў ===
{{main|Грунвальдская бітва|Таруньскі мір 1411 года}}
[[Файл:After the Battle of Grunwald - Alfons Mucha.jpg|250px|міні|[[Альфонс Марыя Муха|Альфонс Муха]]. «Пасля Грундвальдскай бітвы».]]
Калі вайна аднавілася ў чэрвені 1410 года, Ягайла прасунуўся ў глыб Тэўтонскіх тэрыторый на чале<ref name="БС"/> арміі з складзенай прыкладна з 20 тысяч конных шляхціцаў, 15 тысяч узброеных людзей простага паходжання, і 2 тысяч прафесійных вершнікаў, якіх у асноўным нанялі ў Чэхіі. Пасля перасячэння Віслы цераз {{нп3|Пантонны мост пад Чэрвінскам|пантонны мост|pl|Most łyżwowy pod Czerwińskiem}} у {{нп3|Горад Чэрвінск-над-Віслай|Чэрвінску|be-x-old|Чэрвінск над Віслай}}, яго войскі сустрэліся з арміяй [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўта]], якая налічвала 11 тысяч лёгкіх кавалерыстаў, сярод якіх былі літвіны, жамойты і [[Беларускія татары|татары]]<ref name="Stone 2001 16">{{harvnb|Stone|2001|p=16}}</ref>. Войска Тэўтонскага ордэна налічвалася каля 18 тысяч кавалерыі, у асноўным немцаў, і 5 тысяч пяхоты. 15 ліпеня бакі сышліся ў [[Грунвальдская бітва|Грунвальдскай бітве]], адной з самых буйных і жорсткіх бітваў Сярэднявечча<ref name="bojtár7">{{harvnb|Bojtár|2000|p=182}}; {{harvnb|Turnbull|2003|p=7}}</ref>. Ягайла ўзначальваў усе саюзныя войскі (90 харугваў, каля 32 тысяч чалавек), якія атрымалі настолькі ўпэўненую перамогу, што войска Тэўтонскага ордэна было практычна знішчана, а большасць яго ключавых камандзіраў загінула ў баі, у тым ліку вялікі магістр [[Ульрых фон Юнгінген]] і [[Вялікія маршалы Тэўтонскага ордэна|вялікі маршал]] {{нп3|Фрыдрых фон Валенрод|Фрыдрыха фон Wallenrode|de|Friedrich von Wallenrode}}. Страты забітымі склалі тысячы ваяроў з абодвух бакоў<ref name="Stone 2001 16"/>.
Радок 223:
Шлях на сталіцу Тэўтонскага ордэна [[Горад Мальбарк|Марыенбург]] быў адкрытым, горад не абараняўся, але па не ясных прычынах Ягайла вагаўся з намерам пераследаваць праціўніка<ref name="turnbull8">{{harvnb|Turnbull|2003|p=7}}</ref>. Войскі засталіся на полі бою яшчэ на тры дні і ўсё ж рушылі да сталіцы крыжакоў 17 ліпеня, праходзячы ў сярэднім па 15 км за дзень<ref>{{harvnb|Urban|2003|p=162}}</ref>. Асноўныя саюзныя сілы прыбылі к добра ўмацаванаму Марыенбургу толькі [[26 ліпеня]] [[1410]] года. Гэтая затрымка дала новаму магістру {{нп3|Генрых фон Плаўэн|Генрыху фон Плаўэну|be-x-old|Генрых фон Пляўэн}} дастаткова часу для арганізацыі абароны<ref name="Stone-17">{{harvnb|Stone|2001|p=17}}</ref><ref name="turnbull9">{{harvnb|Turnbull|2003|p=73}}</ref>. Неэфектыўнасць [[Аблога Марыенбурга, 1410|аблогі крэпасці]] тлумачацца пэўнымі даследнікамі непрыступнасцю ўмацаванняў<ref name=Stone-17/>, высокімі стратамі ў саюзным войску, нежаданнем саюзнікаў ісці на вялікую рызыку або іх намерам трымаць Ордэн аслабленым, але не пераможаным, каб не парушыць баланс сіл паміж Польшчай (якая хутчэй за ўсё стала б уладальніцай большасці маёмасці Ордэна пры яго татальным знішчэнні) і Вялікім Княствам Літоўскім, але ўсе гэтыя тэорыі за адсутнасцю крыніц застаюцца толькі меркаваннямі<ref name="jasienica2">{{harvnb|Jasienica|1988|pp=113–120}}</ref><ref name="jasienica2"/>.
 
[[FileФайл:Polish and Lithuanian Conflict with Prussia. 1377-1435. Created by Mr. Spock.png|thumb|right|250px|Войны ВКЛ і Польшчы з Тэўтонскім ордэнам, 1377—1434 гады.]]
=== Раскол ===
{{main|Таруньскі мір 1411 года}}
 
[[File:Polish and Lithuanian Conflict with Prussia. 1377-1435. Created by Mr. Spock.png|thumb|right|250px|Войны ВКЛ і Польшчы з Тэўтонскім ордэнам, 1377—1434 гады.]]
 
Вайна скончылася ў 1411 годзе [[Першы Таруньскі мір|Таруньскім мірам]], у якім ні Літва, ні Польшча не здолелі ў поўнай меры скарыстацца сваёй перавагай і вынікамі разгромнай перамогі над Ордэнам, што выклікала вялікую незадаволенасць у мясцовай шляхты. Польшча вярнула [[Добжынская зямля|Добжынскую зямлю]], Літва атрымала Жамойць, а [[Мазовія]] — невялікую тэрыторыю за ракой {{нп3|Рака Вкра|Вкра|ru|Вкра}}. Аднак большая частка тэрыторыі Тэўтонскага ордэна, у тым ліку гарады, якія здаліся, засталася некранутай. Ягайла пачаў працэс вызвалення з палону многіх высокапастаўленых асоб з ліку крыжаносцаў за дастаткова сціплыя выкупы. Тым не менш, вялікія памеры ваенных рэпарацый былі значным фінансавым цяжарам для рыцараў, які спарадзіў унутраныя канфлікты і эканамічны спад. Ордэн так і не здолеў аднавіць сваю былую моц<ref name="cambridge10">''New Cambridge Medieval History'', 364.</ref>. Перамога ў вайне спыніла агрэсію яго і абумовіла заняпад [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]] як дзяржавы, садзейнічала эканамічнаму развіццю Польшчы і ВКЛ, якія атрымалі магчымасць шырэй удзельнічаць у міжнародным гандлі на [[Балтыйскае мора|Балтыйскім моры]].
Радок 232 ⟶ 229:
Пры гэтым няздольнасць скарыстацца перамогай больш выгадным чынам выклікала рост апазіцыйных настрояў у польскай шляхты да Ягайлы пасля 1411 года, якія падсілкоўваліся перадачай Вітаўту спрэчнага паміж Польшчай і Літвой [[Падолле|Падолля]]<ref name="Jasienica-121">{{harvnb|Jasienica|1988|pp=121–124}}</ref>. У намаганнях абыйсці сваіх крытыкаў Ягайла паспрыяў лідару супрацьлеглай партыі {{нп3|Мікалай Тромба|Мікалаю Тромбу|ru|Тромба, Николай}} стаць {{нп3|Архібіскупства гнезненскае|архібіскупам гнезненскім|ru|Архиепископство Гнезненское}} і замяніўшы яго ў Кракаве {{нп3|Войцех Ястшэмбец|Войцехам Ястшэмбцам|ru|Войцех Ястшембец}}, які быў прыхільнікам Вітаўта<ref name="Jasienica-121"/>. Ён таксама імкнуўся стварыць больш саюзнікаў у Літве. На [[Гарадзельская унія|Гарадзельскім сойме]] ([[1413]]), які юрыдычна замацоўваў унію Літвы і Польскага каралеўства, было вырашана, што ВКЛ без волі польскага караля і сойму не абірае сабе вялікага князя, у сваю чаргу Польшча без ведама ВКЛ не абірае сабе караля. Адна з грамат гэтай уніі прадугледжвала прыём у польскія гербавыя брацтвы 47 родаў феадалаў ВКЛ. Адначасова Ягайла і Вітаўт абяцалі прызначаць на дзяржаўныя пасады пераважна феадалаў католікаў, якія прынялі польскія гербы, і даваць ільготы каталіцкім установам. Але унія гарантавала захаванне адасобленасці ўлады вялікага князя<ref name=stone-11/><ref name="dvornik11">{{harvnb|Dvornik|1992|pp=342–343}}; ''New Cambridge Medieval History'', 775-6.</ref>.
 
=== Канстанцкі сабор. Апошнія канфлікты ===
{{main|Галодная вайна|Канстанцкі сабор|Голубская вайна}}
 
[[Файл:Jagiełło dispute.JPG|250px|міні|Дыспут гусіцкіх тэолагаў у прысутнасці караля Уладзіслава II Ягайлы.]]
У 1414 годзе саз шэрагу спарадычных сутыкненняў паміж Польшчай і Літвой, з аднаго боку, і Тэўтонскім ордэнам пачаўся новы канфлікт, вядомы пад назвай «[[Галодная вайна]]», у якой Ордэн шырока прымяняў [[Тактыка выпаленай зямлі|тактыку выпаленай зямлі]], якая ў [[Сярэдневякоўе|Сярэднявеччы]] абумоўлівалася спальваннем пасеваў на палях з мэтай знішчэння крыніц харчавання для праціўніка. Але іусе тэўтонцы,бакі і літоўцыканфлікта былі надта знясіленыя папярэдняй вайной, каб рызыкаваць у вялікіх бітвах, таму барацьба вычарпалася ўжо да восені<ref name="Jasienica-121"/>. Ваенныя дзеянні ўспыхвалі аж да 1419 года, калі ў час [[Канстанцкі сабор|Канстанцкага сабора]] іх прыпыніла настойлівасць папскага легата<ref name="Jasienica-121"/>.
 
Канстанцкі сабор аказаўся паваротным момантам як для тэўтонскіх крыжовых паходаў, яктак і для некалькіхшэрагу іншых еўрапейскіх канфліктаў. Вітаўт атправіўадправіў у 1415 годзе дэлегацыю, якая ўключала {{нп3|Мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі|мітрапаліта Кіеўскага|uk|Митрополит Київський}} [[Грыгорый Цамблак|Грыгорыя Цамблака]] і жамойцкіх назіральнікаў. Яны прыбылі ў Канстанц у канцы года, каб выказаць сваю перавагупрыхільнасць «хрышчэнню вадой, а не крывёю»<ref name="housley">{{harvnb|Housley|1992|p=361}}; {{harvnb|Rowell|2000|p=733}}</ref>.
 
Польскія пасланцы, сярод якіх былі {{нп3|Мікалай Тромба||ru|Тромба, Николай}}, [[Завіша Чорны]] і {{нп3|Павел Уладковіц||pl|Paweł Włodkowic}}, дабіваліся спынення прымусовага хрышчэння язычнікаў і агрэсіі Ордэна супраць Літвы і Польшчы<ref name="kłoczowski">{{harvnb|Kłoczowski|2000|p=73}}</ref>. У выніку польска-літоўскай дыпламатыі сабор, хоць і шакаваны пытаннем Уладковіца пра легітымнасць [[Манах|манаскай]] дзяржавы, адмовіў Ордэну ў яго намеры і далей працягваць ваенныя дзеянні, накіраваныя на прымусовую хрысціянізацыю жамойтаў у Польшчы і ВКЛ<ref name="housley12">{{harvnb|Housley|1992|pp=351–361}}</ref>.
 
Дыпламатычны кантэкст у Канстанцы ўключаў таксама паўстанне багемскіх [[Гусіты|гусітаў]], якія бачылі ў Польшчы саюзніка ў сваіх войнах супраць [[Жыгімонт I Люксембургскі|Жыгімонта Люксембургскага]], які мусіў стаць новым каралём Багеміі. У 1421 годзе [[Часлаўскі сойм]] афіцыйна абвясціў Жыгімонта Люксембургскага зрынутым і прапанаваў карону ЯгайлеЯгайлу пры ўмове пагаджэннязгоды з рэлігійнымі прынцыпамі [[Чатыры пражскія артыкулы|Чатырох пражскіх артыкулаў]], на што атрымалі адмову<ref group="заўв.">Пасля адмовы Ягайлы каралём Чэхіі быў пастуляваны (абраны завочна) Вітаўт, але ён незапэўніў Папу, што знаходзіцца ў апазіцыі да ератыкоў. Паміж 1422 і 1428 гадамі пляменнік Ягайлы і Вітаўта, [[Жыгімонт Карыбутавіч]] быў гатовынакіраваны зрабіцьнамеснікам у ахопленую вайной Чэхію, але без вялікага поспеху ({{harvnb|Bideleux|1998|pp=233–235}}; {{harvnb|Turnbull|McBride|2004|pp=11–12}}). Вітаўт прыняў прапанову Жыгімонта аб каралеўскай кароне ў 1429 годе, верагодна з дазвалення Ягайлы, хоць на шляху цераз Польшчу карона ўсё адно была перахоплена і каранацыі не адбылося.</ref><ref name=stone-11/><ref name="cambridge13">''New Cambridge Medieval History'', 353.</ref>.
 
У 1422 годе Ягайла разам з Вітаўтам былі зноў уцягнуты яшчэ ў адну вайну супраць тэўтонцаў, вядомую як [[Голубская вайна|Голубская]]. Баявыя дзеянні працягваліся каля двух месяцаў і скончыліся перамогай польска-літоўскага боку яшчэ да падыходу імперскіх падмацаванняў Ордэна. У выніку быў заключаны [[Мельнскі мір]], паводле якога [[крыжакі]] саступалі Польшчы частку [[Куявія|Куявіі]] з [[Нешава]]й<ref group="заўв.">Для Польшчы умовы Мельнскага дагавора можна разглядаць як неадназначныя, бо ў выніку Ягайла адмовіўся ад прэтэнзій на [[Памеранія|Памеранію]], Усходняе Памор'е і {{нп3|Хелмінская зямля|Хелмінскую зямлю|ru|Хелминская земля}}, за што атрымаў усяго толькі частку [[Куявія|Куявіі]] з {{нп3|Горад Няшава|Няшаву|ru|Нешава}}.</ref> і канчаткова адмаўляліся ад прэтэнзій на [[Жамойць]], якая паводле ўмоў [[Першы Таруньскі мір|Таруньскага міра]] мусіла быць перададзенай Ордэну пасля смерці [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўта]]. Літва атрымала Жамойць з портам [[Паланга]], але [[Клайпеда]] засталася ў Ордэна<ref name=stone-11/>. Гэтая мяжа праіснавала каля 500 гадоў, да 1920 года. Мельнскі мір завяршыў эпоху ў войнах Ордэна з Літвой, але мала што зрабіў для ўрэгулявання доўгатэрміновых праблем Ордэна з Польшчай. Пазней {{нп3|Польска-тэўтонская вайна, 1431—1435|спарадычныя ваенныя канфлікты|ru|Польско-тевтонская война (1431—1435)}} ўспыхвалі паміж Польшчай і рыцарамі яшчэ ў перыяд з 1431 па 1435 год<ref group="заўв.">Ваенныя дзеянні паміж Тэўтонскім ордэнам і Польскім каралеўствам успыхвалі таксама падчас [[Трынаццацігадовая вайна, 1454—1466|вайны 1454—1466 гадоў]] і [[Польска-тэўтонская вайна, 1519—1521|вайны 1519—1521 гадоў]].</ref>.
Пасля адмовы Уладзіслава, Вітаўт быў пастуляваны (абраны завочна) каралём Чэхіі, але ён запэўніў Папу, што знаходзіцца ў апазіцыі да ератыкоў. Паміж 1422 і 1428 гадамі пляменнік Ягайлы і Вітаўта, [[Жыгімонт Карыбутавіч]] быў накіраваны намеснікам у ахопленую вайной Чэхію, але без вялікага поспеху<ref name="bideleux">{{harvnb|Bideleux|1998|pp=233–235}}; {{harvnb|Turnbull|McBride|2004|pp=11–12}}</ref>. Вітаўт прыняў прапанову Жыгімонта аб каралеўскай кароне ў 1429 годе, верагодна з блаславеннем Уладзіслава, але польскія войскі перахапілі карону на шляху і каранацыя была адменена<ref name=stone-11/><ref name="cambridge13">''New Cambridge Medieval History'', 353.</ref>.
 
Раскол паміж Польшчай і Літвой пасля смерці Вітаўта ў 1430 годзе даў Ордэну новую магчымасць умяшання ў Польшчу. УладзіслаўЯгайла падтрымаў свайго брата [[Свідрыгайла Альгердавіч|Свідрыгайлу]] ў якасці вялікага князя літоўскага<ref name="sruogien">{{Harvnb|Sruogienė-Sruoga|1987}}</ref>, але калі Свідрыгайла з падтрымкай Тэўтонскага Ордэна і незадаволенай Масковіяй шляхты<ref name="plokhy-98">{{harvnb|Plokhy|2006|p=98}}</ref> паўстаў супраць польскага панавання ў Літве, палякі, пад кіраўніцтвам кракаўскага біскупа [[Збігнеў Алясніцкі|Збігнева Алясніцкага]], акупіравалі [[Падолле]], якое Ягайла аддаў Літве ў 1411 годзе, і [[Валынь]]<ref name="stone-11"/>. У 1432 годзе прапольская партыя ў Літве выбрала брата Вітаўта [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта]] вялікім князем<ref name="sruogien"/>, што прывяло да ўзброенай барацьбы за літоўскую правапераемнасць, якая не згасала на працягу многіх гадоў пасля смерці УладзіславаЯгайлы<ref name=stone-11/><ref name=plokhy-98/>.
У 1422 годе Уладзіслаў быў уцягнуты яшчэ ў адну вайну супраць Тэўтонскага ордэна, вядомую як [[Голубская вайна|Голубская]]. Баявыя дзеянні працягваліся каля двух месяцаў і скончыліся перамогай польска-літоўскага боку яшчэ да падыходу імперскіх падмацаванняў Ордэна. У выніку быў заключаны [[Мельнскі мір]], паводле якога [[крыжакі]] саступалі Польшчы частку [[Куявія|Куявіі]] з [[Нешава]]й і канчаткова адмаўляліся ад прэтэнзій на [[Жамойць]], якая паводле ўмоў [[Першы Таруньскі мір|Таруньскага міра]] мусіла быць перададзенай Ордэну пасля смерці [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўта]]. Такім чынам Мельнскі мір завяршыў апошнюю вайну паміж Ордэнам і ВКЛ і канчаткова ўсталяваў мяжу паміж Прусіяй і Літвой. Літва атрымала вобласць Жамойць з портам [[Горад Паланга|Паланга]], але [[Горад Клайпеда|Клайпеда]] засталася ў Ордэна<ref name=stone-11/>. Гэтая мяжа праіснавала каля 500 гадоў, да 1920 года.
 
Трэба адзначыць, што ўмовы Мельнскага дагавора можна разглядаць не толькі як перамогу Польшчы, але і як яе паражэнне, бо ў выніку Ягайла адмовіўся ад прэтэнзій на [[Памеранія|Памеранію]], Усходняе Памор'е і {{нп3|Хелмінская зямля|Хелмінскую зямлю|ru|Хелминская земля}}, за што атрымаў усяго толькі горад {{нп3|Горад Няшава|Няшаву|ru|Нешава}}<ref name="Jasienica-130">{{harvnb|Jasienica|1988|p=130}}</ref>. Мельнскі мір завяршыў эпоху ў войнах Ордэна з Літвой, але мала што зрабіў для ўрэгулявання доўгатэрміновых праблем Ордэна з Польшчай. Пазней {{нп3|Польска-тэўтонская вайна, 1431—1435|спарадычныя ваенныя канфлікты|ru|Польско-тевтонская война (1431—1435)}} ўспыхвалі паміж Польшчай і Рыцарамі ў перыяд з 1431 па 1435 год.
 
Раскол паміж Польшчай і Літвой пасля смерці Вітаўта ў 1430 годзе даў Ордэну новую магчымасць умяшання ў Польшчу. Уладзіслаў падтрымаў свайго брата [[Свідрыгайла Альгердавіч|Свідрыгайлу]] ў якасці вялікага князя літоўскага<ref name="sruogien">{{Harvnb|Sruogienė-Sruoga|1987}}</ref>, але калі Свідрыгайла з падтрымкай Тэўтонскага Ордэна і незадаволенай Масковіяй шляхты<ref name="plokhy-98">{{harvnb|Plokhy|2006|p=98}}</ref> паўстаў супраць польскага панавання ў Літве, палякі, пад кіраўніцтвам кракаўскага біскупа [[Збігнеў Алясніцкі|Збігнева Алясніцкага]], акупіравалі [[Падолле]], якое Ягайла аддаў Літве ў 1411 годзе, і [[Валынь]]<ref name="stone-11"/>. У 1432 годзе прапольская партыя ў Літве выбрала брата Вітаўта [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта]] вялікім князем<ref name="sruogien"/>, што прывяло да ўзброенай барацьбы за літоўскую правапераемнасць, якая не згасала на працягу многіх гадоў пасля смерці Уладзіслава<ref name=stone-11/><ref name=plokhy-98/>.
 
=== Смерць і спадчына ===
 
[[Файл:Ягайла на кані. Фрэска ў замкавай капліцы ў Любліне.jpg|250px|thumb|злева|Ягайла на кані. Фрэска ў [[Капліца Святой Тройцы, Люблін|замкавай капліцы]] ў [[Горад Люблін|Любліне]], [[1418]] год.]]
[[FileФайл:Jagiełło sarcophagus figure.jpg|thumb|right|250px|Саркафаг Ягайлы ў [[Сабор Святых Станіслава і Вацлава|Вавельскім саборы]].]]
Другая жонка Уладзіслава, Ганна Цэльская, памёрла ў 1416 годзе, пакінуўшы дачку {{нп3|Ядвіга Ягайлаўна|Ядвігу|en|Hedwig Jagiellon (1408–1431)}}. У 1417 годзе Уладзіслаў ажаніўся з {{нп3|Эльжбета Граноўская|Эльжбетай Граноўскай|ru|Эльжбета Грановская}}, якая памерла ў 1420 годзе не пакінуўшы яму дзіцяці. Праз два гады новай жонкай стала [[Соф'я Гальшанская]], якая нарадзіла Ягайле трох сыноў, з якіх выжылі двое. Смерць у 1431 годзе прынцэсы Ядвігі, апошняга нашчадка дынастыі [[Дынастыя Пястаў|Пястаў]], дала Уладзіславу магчымасць абвясціць сыноў ад Соф'і Гальшанскай сваімі спадчыннікамі, хоць ён павінен быў улешчыць польскіх вяльможаў саступкамі, каб забяспечыць іх згоду, паколькі манархія была выбарнай.
У час падарожжа ў {{нп3|Перамышльская зямля|Перамышльскую зямлю|ru|Перемышльская земля}} на 86-м годзе жыцця і 48 годзе валадарання, у72-х час(або міжусобіцы82-х) паміжгадовы Свідрыгайлам і ЖыгімонтамЯгайла, Ягайла захварэў на прастуду, ад якой ужо не здолеў акрыяць<ref name="sruogien"/><ref name="prazmowska">{{harvnb|Prazmowska|2011|p=72}}</ref>. У рэшце рэшт Уладзіслаў, памёрпамёршы у {{нп3|Горад Гарадок, Львоўская вобласць|Гарадку|be-x-old|Гарадок (Львоўская вобласьць)}} ў 1434 годзе, і пакінуўшы Польшчу свайму старэйшаму сыну [[Уладзіслаў III Варненчык|Уладзіславу III]], а ЛітваЛітву малодшаму [[Казімір IV Ягелончык|Казіміру]], якія; абодва яшчэ былі непаўналетнімі дзецьмі на той момант<ref name="sedlar">{{harvnb|Sedlar|1994|p=282}}</ref><ref name="rowell14">{{harvnb|Rowell|2000|p=711}}</ref>. ЗгоднаПаводле [[Ян Длугаш|ЯнуЯна ДлугашуДлугаша]], Ягайла памёрсканаў, слухаючы спеў салаўя.
 
Ягайла быў першым з літоўскай княжацкай дынастыі [[Род Гедзімінавічаў|Гедзімінавічаў]], якія насілі тытул таксама і каралёў польскіх. Заснаваная ім дынастыя [[Дынастыя Ягелонаў|Ягелонаў]] правіла абедзвюма дзяржавамі да 1572 года. У48-гадовае часваладарства ягоЯгайлы праўленнябыло польска-літоўскаяперыядам дзяржавазначных сталапалітычных, аднойэканамічных зі найбуйнейшыхкультурных дзяржаўпоспехаў у тагачаснымгісторыі {{нп3|ХрысціянскіПольшчы свет|хрысціянскімі свеце|en|Christendom}}<ref>{{нп3|ГаннаВКЛ. Бачкоўская|AnnaСярод Boczkowska|pl|Annaпадзеяў Boczkowska}},велічэзнай Sarkofagважнасці Władysławaэпохі IIяго Jagiełłyпраўлення iвылучаюцца Donatello,[[хрышчэнне GdańskЛітвы]] 2011і [[Грунвальдская бітва]] 1410, p.якая падарвала экспансію нямецкіх рыцараў у 27рэгіён. Аднак, літоўская спадчына не магла быць прынятая як само сабой зразумелае<ref name="stone15">{{harvnb|Stone|2001|p=22}}</ref>. Аднак рускіяРасійскія гісторыкі і пісьменнікі XIX стагоддзя, аднак, як правіла, схільныя лічыць Ягайлу чалавекам невялікага розуму і слабага характару, які не мог адыграць выдатнайвялікай ролі ў сучасным яму жыццігісторыі. Наадварот, у польскай гістарыяграфіі яму звычайна прыпісваюць вялікія здольнасці і моцны ўплыў на ход гістарычных падзей.
Пасля смерці Вітаўта вялікім князем быў абраны брат Ягайлы [[Свідрыгайла Альгердавіч|Свідрыгайла]], які распачаў вайну з Польшчай абапіраючыся на праціўнікаў уніі з Польшчай, будучы каталіком быў прыхільнікам праваслаўнай царквы. Супраць яго выступіў брат Вітаўта [[Жыгімонт Кейстутавіч]], завадатарам змовы быў праваслаўны [[Сямён Іванавіч Гальшанскі|Сямён Гальшанскі]], які быў пакрыўджаны стратай сваіх пазіцый у ВКЛ пасля смерці Вітаўта, таксама змова была падтрымана і Ягайлам.
[[File:Jagiełło sarcophagus figure.jpg|thumb|right|250px|Саркафаг Ягайлы ў [[Сабор Святых Станіслава і Вацлава|Вавельскім саборы]].]]
У час падарожжа ў {{нп3|Перамышльская зямля|Перамышльскую зямлю|ru|Перемышльская земля}} на 86-м годзе жыцця і 48 годзе валадарання, у час міжусобіцы паміж Свідрыгайлам і Жыгімонтам, Ягайла захварэў на прастуду, ад якой не здолеў акрыяць<ref name="sruogien"/><ref name="prazmowska">{{harvnb|Prazmowska|2011|p=72}}</ref>. У рэшце рэшт Уладзіслаў памёр у {{нп3|Горад Гарадок, Львоўская вобласць|Гарадку|be-x-old|Гарадок (Львоўская вобласьць)}} ў 1434 годзе, пакінуўшы Польшчу свайму старэйшаму сыну [[Уладзіслаў III Варненчык|Уладзіславу III]], а Літва малодшаму [[Казімір IV Ягелончык|Казіміру]], якія абодва яшчэ былі непаўналетнімі дзецьмі на той момант<ref name="sedlar">{{harvnb|Sedlar|1994|p=282}}</ref><ref name="rowell14">{{harvnb|Rowell|2000|p=711}}</ref>. Згодна [[Ян Длугаш|Яну Длугашу]], Ягайла памёр, слухаючы спеў салаўя.
 
Ягайла быў першым з літоўскай княжацкай дынастыі [[Род Гедзімінавічаў|Гедзімінавічаў]], якія насілі тытул таксама і каралёў польскіх. Заснаваная ім дынастыя [[Дынастыя Ягелонаў|Ягелонаў]] правіла абедзвюма дзяржавамі да 1572 года. У час яго праўлення польска-літоўская дзяржава стала адной з найбуйнейшых дзяржаў у тагачасным {{нп3|Хрысціянскі свет|хрысціянскім свеце|en|Christendom}}<ref>{{нп3|Ганна Бачкоўская|Anna Boczkowska|pl|Anna Boczkowska}}, Sarkofag Władysława II Jagiełły i Donatello, Gdańsk 2011, p. 27.</ref>. Аднак рускія гісторыкі і пісьменнікі XIX стагоддзя, як правіла, схільныя лічыць Ягайлу чалавекам невялікага розуму і слабага характару, які не мог адыграць выдатнай ролі ў сучасным яму жыцці. Наадварот, у польскай гістарыяграфіі яму звычайна прыпісваюць вялікія здольнасці і моцны ўплыў на ход гістарычных падзей.
 
48-гадовае валадарства Ягайлы было перыядам значных палітычных, эканамічных і культурных поспехаў у гісторыі Польшчы і ВКЛ. Сярод падзей велічэзнай важнасці эпохі яго праўлення вылучаюцца [[хрышчэнне Літвы]] і [[Грунвальдская бітва]] 1410, якая паклала канец экспансіі нямецкіх рыцараў. Аднак, літоўская спадчына не магла быць прынята як само сабой разумеецца. Са смерцю Ягайлы скончылася асабістая дамоўленасць паміж дзвюма дзяржавамі, і было незразумела, што займе яе месца<ref name="stone15">{{harvnb|Stone|2001|p=22}}</ref>.
 
== Сям'я ==
22 чэрвеня 1399 года першая жонка Ягайлы каралева [[Ядвіга Анжуйская]] нарадзіла яму дачку, якую ахрысцілі пад імем {{нп3|Альжбета Баніфацыя|||Elizabeth Bonifacia of Poland}}, але праз месяц і маці, і дачка сканалі. Другая жонка, Уладзіславаз якой Ягайла пабраўся шлюбам у 1402 годзе, {{нп3|Ганна Цэльская,||ru|Анна Цельская}} памёрла ў 1416 годзе, пакінуўшы дачку {{нп3|Ядвіга Ягайлаўна|Ядвігу|en|Hedwig Jagiellon (1408–1431)}}. У 1417 годзе УладзіслаўЯгайла ажаніўся з {{нп3|Эльжбета Граноўская|Эльжбетай Граноўскай|ru|Эльжбета Грановская}}, якая памерла ў 1420 годзе не пакінуўшы яму дзіцяцінашчадкаў. Праз два гады новай жонкай стала [[Соф'я Гальшанская]], якая нарадзіла Ягайлекаралю трох сыноў, з якіх выжылі двое. Смерць у 1431 годзе прынцэсы Ядвігі, апошняга нашчадка дынастыі [[Дынастыя Пястаў|Пястаў]], дала УладзіславуЯгайлу магчымасць абвясціць сыноў ад Соф'і Гальшанскай сваімі спадчыннікамі, хоць ён павінен быў улешчыць польскіх вяльможаў саступкамі, каб забяспечыць іх згоду, паколькі манархія была выбарнай.
 
* 1-я жонка з 1386 года [[Ядвіга Анжуйская|Ядвіга (каралева Польшчы)]], адна дачка
Радок 276 ⟶ 267:
 
== Цікавыя факты ==
* У [[1387]] годзе на ўзор сталіцы [[Польскае Каралеўства, 1385—1569|Польскага каралеўства]] [[Кракаў|Кракава]] граматай Ягайлы першым з літоўскіх гарадоў [[Магдэбургскае права]] атрымала [[Вільня]].
 
* У [[1400]] годзе Ягайла рэарганізаваў [[Ягелонскі ўніверсітэт|Кракаўскі ўніверсітэт]] (заснаваны ў [[1364]] годзе [[Казімір III Вялікі|Казімірам III]]) на ўзор [[Парыжскі ўніверсітэт|Парыжскага ўніверсітэта]], і з таго часу ўніверсітэт завецца Ягелонскім.
 
== Заўвагі ==