Радзівілы: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
→XV—XVI ст: вікіфікацыя |
|||
Радок 15:
Упершыню Радзiвiл узгадваецца ў грамаце «[[Вялікі князь літоўскі|вялiкага князя]]» [[Свідрыгайла Альгердавіч|Свiдрыгайлы Альгердавiча]] ад 03.11.1436 года, напiсанай у [[Перамышль|Перамышлi]] (тэкст граматы змешчаны ў кнiзе «Ревизия пущ и переходов звериных в бывшем Великом княжестве Литовском, с присовокуплением на входы в пущи и на земли». — Т.1. — Вильна, 1867. — С.327-328). Дакумент адлюстроўвае падзеi грамадзянскай вайны памiж Свiдрыгайлам i [[Жыгiмонт Кейстутавiч|Жыгiмонтам Кейстутавiч]]ам за спадчыну вялiкага князя [[Вiтаўт]]а. Паводле граматы, Свiдрыгайла Альгердавiч перадае ўладаннi Радзiвiла свайму «вернаму слуге» пану [[Федзька Вайнiловiч|Федзьку Вайнiловiч]]у. Адзначалася, што Радзiвiл выкрыў i аддаў на згубу Жыгiмонту Кейстутавiчу свайго гаспадара i сястрынца Свiдрыгайлы — князя [[Мiтка Давыдавiч|Мiтку Давыдавiч]]а. «А сам тот истый Радивил у тых речох избег и именье поверг у Городку, тое истое, што есмо дали пану Федку Войниловичу. Тот Радивил у [[Падолле|Подолью]] умер, а тыми учынки и тыми речьми своими неподобными именье стратил на веки и детем своим».
== XV—XVI
[[Image:Herb Traby.jpg|thumb|180пкс|злева|Герб «Тромбы» прыняты [[Осцік-Крысцін|Осцікам-Крысцінам]] ад палякаў паводле Гарадзельскай уніі (1413)]]
Сын Радзівіла Осцікавіча — [[Мікалай Радзівілавіч]] атрымаў пасля смерці [[Алехна Судзімонтавіч|Алехны Судзімонтавіча]] пасады [[ваявода віленскі|ваяводы віленскага]] і [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]], якія затым перайшлі да яго старэйшага сына, таксама [[Мікалай Мікалаевіч Радзівіл|Мікалая Мікалаевіча Радзівілавіча]] (Радзівіла). Удвух яны трымалі гэтыя важнейшыя пасады трэць стагоддзя — з [[1491]] па [[1522]]. Увесь гэты час няўхільна павялічвалася колькасць радзівілаўскіх маёнткаў. Яшчэ Радзівіл Осцікавіч да бацькоўскіх [[Шырвінты|Шырвінтаў]], [[Муснікі|Муснікаў]] і [[Упнікі|Упнікаў]] далучыў [[Біржы]] і [[Кейданы]] ў [[Жамойць|Жамойці]], [[Нягневічы]] на [[Новагародчына|Новагародчыне]], [[вёска Бастынь|Бастынь]] на [[Піншчына|Піншчыне]] і інш. Мікалай Радзівілавіч выслужыў [[Дубінкі]] і яшчэ некалькі маёнткаў у Літве, [[Ліпская воласць|Ліпскую воласць]] на [[Палессе|Палессі]]. Шлюб з [[Соф'я Манівідаўна|Соф'яй Манівідаўнай]] прынёс яму спадчыну [[род Манівідаў|рода Манівідаў]]: [[Геранёны]], [[Жупраны]], [[Солы]], [[Хаценчыцы]], вялікую [[Харэцкая воласць|Харэцкую воласць]], з [[Докшыцы|Докшыцамі]], [[Тумілавічы|Тумілавічамі]], [[Даўгінава]]м, [[Мілча]]й, [[Зембін]]ам і іншымі сёламі ў вярхоўях [[Бярэзіна, басейн Нёмана|Бярэзіны]] і [[Вілія|Віліі]]. У канцы жыцця Мікалай Радзівілавіч атрымаў [[Райгрод]] і [[Ганядзь]] на [[Падляшша|Падляшшы]] (цяпер у [[Польшча|Польшчы]]), якія раней нелажалі з'ехаўшаму ў [[Масква|Маскву]] князю [[М. Глінскі|М. Глінскаму]].▼
▲Сын Радзівіла Осцікавіча — [[Мікалай Радзівілавіч]] атрымаў пасля смерці [[Алехна Судзімонтавіч|Алехны Судзімонтавіча]] пасады [[ваявода віленскі|ваяводы віленскага]] і [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]], якія затым перайшлі да яго старэйшага сына, таксама [[Мікалай
У [[1509]] г. уладанні Мікалая Радзівілавіча былі падзелены паміж трыма яго сынамі. Старэйшы, Мікалай, атрымаў, апрача Шырвінтаў і іншых літоўскіх маёнткаў, Райгрод, Ганядзь, Солы, Хаценчыцы і частку Харэцкай воласці. З [[1518]], атрымаўшы ад [[імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі|імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі]] [[князь|княжацкі тытул]], пачаў звацца князем на [[Мядзель|Мядзеле]] і Ганядзі. Другі брат, [[Ян Мікалай Радзівіл|Ян-Мікалай]], атрымаў [[Старыя Муснікі]] ў Літве, Геранёны і частку Харэцкай воласці, таксама яго ўладанні значна павялічыліся пасля шлюбу з [[Ганна Кішка|Ганнай]], дачкой [[Станіслаў Кішка|Станіслава Кішкі]], які прынес у пасаг частку мантыгірдаўскай спадчыны: [[Алыка|Алыку]], [[Дуброва|Дуброву]], [[Лахва|Лахву]], [[Нядрэска|Нядрэску]], [[Нясвіж]], [[Узда|Узду]], [[Шацк]]. Трэці брат [[Юрый Мікалаевіч Радзівіл|Юрый]] (Ежы), уладальнік [[Біржы|Біржаў]], Дубінкаў, Жупранаў і інш., таксама ажаніўся з прадстаўніцай [[род Кішкаў|роду Кішкаў]] — [[Барбара Кішка|Барбарай]], дачкой Станіслава ад другога шлюбу. Маці Барбары паходзіла з паноў [[Кучукі|Кучукаў]], і гэты шлюб прынёс Юрыю Радзівілу кучукаўскую спадчыну: [[Салешнікі]] і [[Жырмуны]] на [[Віленшчына|Віленшчыне]], [[Шчучын]] і [[Дакудаў]] у [[Панямонне|Панямонні]], [[Палонна]] на [[Валынь|Валыні]], [[Вязынь]] на [[Меншчына|Меншчыне]] і інш. Яшчэ адзін сын Мікалая Радзівілавіча, [[Войцех Радзівіл|Войцех]], стаў [[віленскі біскуп|віленскім біскупам]] — вышэйшай духоўнай асобай у дзяржаве.▼
▲У [[1509]] г. уладанні Мікалая Радзівілавіча былі падзелены паміж трыма яго сынамі. Старэйшы, Мікалай, атрымаў, апрача Шырвінтаў і іншых літоўскіх маёнткаў, Райгрод, Ганядзь, Солы, Хаценчыцы і частку Харэцкай воласці. З [[1518]], атрымаўшы ад [[імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі|імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі]] [[князь|княжацкі тытул]], пачаў звацца князем на [[
Уяўленне пра памеры ўладанняў Радзівілаў дае Попіс войска ВКЛ [[1528]] года. У гэты час уладанні Мікалая, князя на Мядзеле і Ганядзі, былі падзелены на 4 часткі паміж яго сынамі і ўдавой, [[Альжбета Багданаўна з Саковічаў|Альжбетай Багданаўнай з Саковічаў]]. Сыны ставілі ў войска 179 [[коннік]]аў, а маці — 260. Такім чынам, да падзелу гэта [[латыфундыя]] давала 439 коннікаў (прыкладна столькі ж, як і ўладанні [[Альбрэхт Гаштольд|Альбрэхта Гаштоўта]], — наступіка М. М. Радзівіла на пасадах ваяводы віленскага і канцлера). Удава Яна, Ганна Кішчанка, якая ў 1528 была жонкай [[Станіслаў Станіслававіч Кезгайла|Станіслава Кезгайлы]], з маёнткаў свайго сына М. Я. Радзівіла ставіла 246 коннікаў, а Юрый (Ежы) Радзівіл — 261.▼
▲Уяўленне пра памеры ўладанняў Радзівілаў дае Попіс войска ВКЛ [[1528]] года. У гэты час уладанні Мікалая, князя на Мядзеле і Ганядзі, былі падзелены на 4 часткі паміж яго сынамі і ўдавой, [[Альжбета
Старэйшая галіна Радзівілаў, князёў на Мядзеле і Ганядзі, згасла ў [[1542]] годзе. Пасля гэтага галоўныя іх маёнткі Райгрод, Ганядзь і Мядзел перайшлі да вялікага князя, а астатнія былі падзелены паміж трыма дачкамі Яна Мікалая — апошняга прадстаўніка гэтай галіны. Дзве з іх не пакінулі нашчадкаў, а трэцяя, Ганна, унесла радзівілаўскія маёнткі ў род свайго мужа Станіслава Кішкі.
Радок 28 ⟶ 29:
[[Image:IRPmagnates.PNG|thumb|300px|злева|Уладанні Радзівілаў (сінім) у Рэчы Паспалітай ў 16—17 ст.]]
У 2-й пал. [[16 ст.]] Радзівілы засталіся адзіным з [[магнаты|магнацкіх родаў]] літоўскага паходжання. Вялікія змены адбыліся ў рэлігійным жыцці: пашыралася [[Рэфармацыя]], у сувязі з чым Мікалай Чорны і Мікалай Руды, як і вялікая колькасць іншых паноў, перайшлі з [[каталіцызм]]у ў [[кальвінізм]]. Магнацтва пачало адчуваць моцны націск з боку больш дробнай [[шляхта|шляхты]], якая дамагалася павялічэння сваёй ролі ў палітычным жыцці. Пры гэтым шляхта імкнулася да больш цеснага саюзу з [[Каралеўства Польскае, 1385—1569|Польшчай]] — як з прычын знешнепалітычных (ВКЛ цярпела паражэнні ад [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржав]]ы), так і ўнутрыпалітычных (шляхта ВКЛ хацела мець такія ж палітычныя правы, якімі карысталася шляхта польская). Магнаты таксама хацелі збліжэння з Польшчай, але на ўмовах дзяржаўнай самастойнасці ВКЛ, імкнуліся захаваць пры гэтым свае прывілеі.
У [[1569]] г., нягледзячы на супраціўленне магнатаў (у т.л. Радзівілаў), была заключана [[Люблінская унія]]. Крыху раней, у [[1564]], [[паны-рада]] «добраахвотна» адмовіліся ад статуса прывілеяванага саслоўя, фармальна атрымаўшы такія ж правы, як і простая шляхта. Але фактычная вага палітычных дзеячаў залежала ад памераў іх маёнткаў, і магнаты працягвалі ставіць амаль выключна сваіх прадстаўнікоў на найвышэйшыя дзяржаўныя пасады.
Вялізныя ўладанні Радзівілаў тым часам усё пашыраліся. Мікалай Чорны набыў у [[1555]] годзе [[Налібакі]], [[Солы]] і [[Свядасць]], у 1558 — [[Клецк]] і [[Давыд-Гарадок]], таксама [[горад Высокае|Высокае]] пад Бярэсцем, а праз шлюб з дачкой польскага магната [[Шыдлоўскія|Шыдлоўск]]ага — [[Шыдловец]] у Польшчы. Яго сын у 1567 ставіў у войска ўжо 539 коннікаў (пры тым, што ў гэтым годзе адзін коннік ставіўся не з 8, а з 10 сялянскіх службаў), Мікалай Руды ставіў 400 коннікаў. Яго ўладанні павялічыліся за кошт [[Валожын]]а, [[Рубяжэвічы|Рубяжэвіч]]аў на [[
У канцы XVI ст., ў ВКЛ пачалася каталіцкая [[Контррэфармацыя]]. Тады сыны Мікалая Чорнага вярнуліся ў [[каталіцтва]], а адзін з іх, Ежы, нават стаў спачатку біскупам віленскім, а потым [[біскуп кракаўскі|кракаўскім]]. Каб пазбегнуць драбнення і страты радавых маёнткаў, сыны Мікалая Чорнага ў 1579 у ўтварылі пагадненне аб стварэнні неадчужальных вотчын — [[ардынацыя|ардынацы]]й. Такія ўладанні павінны былі пераходзіць без падзелу ва ўладанне старэйшага сына, а пры адсутнасці такога — да прадстаўніка старэйшай на той момант галіны Радзівілаў. Так узніклі тры ардынацыі: [[Нясвіжская ардынацыя|Нясвіжская]] (уладанне Мікалая Крыштафа Сіроткі і яго нашчадкаў), [[Клецкая ардынацыя|Клецкая]] (уласнасць яго брата Альбрэхта) і [[Алыцкая ардынацыя|Алыцкая]] (уладанне малодшага з братоў Станіслава Мікалая).
| |||