|
У 1917 годзе ўступіў у [[Расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя|РСДРП]]. Прымаў удзел ва ўстанаўленні савецкай улады на [[Паўночны Каўказ|Паўночным]] [[Каўказ]]е. З сакавіка 1918 года прызначаны старшынёй Савета ў [[Грозны]]м<ref name="БС"/>, а з траўня стаў галоўнакамандуючым узброенымі сіламі Грознага. Са жніўня да лістапада ўзначальваў абарону Грознага ад казачых фарміраванняў [[Белы рух|Белага Руху]]<ref>Министерство обороны Российской Федерации - [http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/dictionary/details.htm?id=5738@morfDictionary ГРОЗНОГО ОБОРОНА 1918]</ref><ref>[https://terskiykazak.livejournal.com/899229.html 100 дневные бои за Грозный во время Терского казачьего восстания август-ноябрь 1918 года. Часть 1]</ref>. У 1919 годзе стаў сябрам Каўказскага краявога камітэта [[Камуністычная партыя Савецкага Саюза|РКП(б)]], ваенным камісарам [[Церская вобласць|Церскай вобласці]] і [[Дагестан]]а<ref name="БС"/>. Прымаў удзел у карных акцыях супраць мясцовага насельніцтва на Паўночным Каўказе<ref name="hrono"/>.
У пачатку 1920-х гадах быў пераведзены ў [[Цэнтральная Азія|Сярэднюю Азію]]: у 1921—1923 гадах быў сакратаром Горскага абкама РКП(б); у 1923—1925 гг. гадах — член Паўднёва-Усходняга бюро ЦК і адначасова загадчык агітацыі і прапаганды Паўночна-Каўказскага крайкама. У 1922 Гікала асабіста ўзначаліў карную экспедыцыю супраць горцаў, якая мела толькі адносны поспех.<ref>[http://зассср.рф/node/1071 КАК УСМИРЯЛИ ЧЕЧНЮ...КРАСНЫЕ.]</ref> У 1925 годзе вярнуўся на Каўказ і быў прызначаны сакратаром Паўночна-Каўказскага крайкама [[Камуністычная партыя Савецкага Саюза|УКП(б)]]<ref name="sight">[http://www.knowbysight.info/GGG/02041.asp Справочник по истории Коммунистической партии и Советского Союза 1898—1991 г.г.] {{ref-ru}}</ref>.
У 1929 годзе пераехаў у Маскву, дзе быў слухачом курсаў марксізму-ленінізму пры Камуністычнай Акадэміі. Пасля гэтага Гікала прызначаўся сакратаром ЦК КП(б) [[Узбекская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Узбекістана]] і [[Азербайджанская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Азербайджана]]<ref name="БС"/> і адначасова быў намеснікам кіраўніка арганізацыйна-размеркавальным аддзелам ЦК УКП(б), але хутка вярнуўся ў Маскву. У 1930—1934 гадах быў сябрам Цэнтральнай Рэвізійнай камісіі ВКП(б). З 1931 года сакратар Маскоўскага абкама і гаркама УКП(б)<ref name="sight"/>.
=== Арганізатар і ўдзельнік масавых рэпрэсій у БССР ===
У Беларусі першыя асуджэння «змоўшчыкаў» з дапамогай тройкі паўпрадства АДПУ прайшлі ў снежні 1932 года<ref>ЦА ФСБ. Ф. 2. Оп. 11. Д. 657. Л. 4, 6.</ref>. Менскія чэкісты на чале з [[Леанід Міхайлавіч Закоўскі|Леанідам Закоўскім]] адразу зрабілі справаздачу аб выкрыцці змовы «кулацкіх» і «белагвардзейскіх» элементаў у сістэме Трактарацэнтра, і ўжо ў лютым 1933 года сакратар ЦК КП(б)Б Гікала запытаў у [[Палітбюро ЦК КПСС|Палітбюро ЦК]] права разгледзець гэтую справу на тройцы з вынясеннем расстрэльных прысудаў<ref>[https://imwerden.de/pdf/lubyanka_i_stalin_dokumenty_1922-1936_2003_text.pdf Лубянка. Сталин и ВЧК-ГПУ-ОГПУ-НКВД. Январь 1922 - декабрь 1936. С. 409]</ref>. <blockquote>"В целях быстрейшего разбора этого дела ЦК КПБ просит предоставить право тройке ПП ОГПУ Белоруссии применить высшую меру наказания. Секретарь ЦК КП(б) Белоруссии Гикало". Шифровка из Минска 5.2.1933 г. Москва, ЦК ВКП(б) т. Сталину ОГПУ т.Ягода</blockquote>Беларускае паўпрадства АДПУ адразу атрымала ад Масквы шырокія правы масава расстрэльваць «кулакоў», «шкоднікаў» і «шпіёнаў», стаўшы адным з лідараў у рэпрэсіўнай кампаніі 1933 года. Са снежня 1932 года па май 1933 года ў БССР было арыштавана 29 018 чалавек<ref name=":2">[https://corporatelie.livejournal.com/53743.html Тепляков А.Г''.'' Динамика государственного террора в СССР в 1933 году: новые данные // Вестник Новосибирского государственного университета. Серия: История, филология. 2013. №1. С. 50-54.]</ref>. ▼
▲У Беларусі першыя асуджэння «змоўшчыкаў» з дапамогай тройкі паўпрадства АДПУ прайшлі ў снежні 1932 года<ref>ЦА ФСБ. Ф. 2. Оп. 11. Д. 657. Л. 4, 6.</ref>. Менскія чэкісты на чале з [[Леанід Міхайлавіч Закоўскі|Леанідам Закоўскім]] адразу зрабілі справаздачу аб выкрыцці змовы «кулацкіх» і «белагвардзейскіх» элементаў у сістэме Трактарацэнтра, і ўжо ў лютым 1933 года сакратар ЦК КП(б)Б Гікала запытаў у [[Палітбюро ЦК КПСС|Палітбюро ЦК]] права разгледзець гэтую справу на тройцы з вынясеннем расстрэльных прысудаў<ref>[https://imwerden.de/pdf/lubyanka_i_stalin_dokumenty_1922-1936_2003_text.pdf Лубянка. Сталин и ВЧК-ГПУ-ОГПУ-НКВД. Январь 1922 - декабрь 1936. С. 409]</ref>. <blockquote>"В целях быстрейшего разбора этого дела ЦК КПБ просит предоставить право тройке ПП ОГПУ Белоруссии применить высшую меру наказания. Секретарь ЦК КП(б) Белоруссии Гикало". Шифровка из Минска 5.2.1933 г. Москва, ЦК ВКП(б) т. Сталину ОГПУ т.Ягода</blockquote>Беларускае паўпрадства АДПУ адразу атрымала ад Масквы шырокія правы масава расстрэльваць «кулакоў», «шкоднікаў» і «шпіёнаў», стаўшы адным з лідараў у рэпрэсіўнай кампаніі 1933 года. Са снежня 1932 года па май 1933 года ў БССР было арыштавана 29 018 чалавек<ref name=":2">[https://corporatelie.livejournal.com/53743.html Тепляков А.Г''.'' Динамика государственного террора в СССР в 1933 году: новые данные // Вестник Новосибирского государственного университета. Серия: История, филология. 2013. №1. С. 50-54.]</ref>.
Да пачатку мая 1933 года ў Беларусі было растраляна больш за 2 тысячы чалавек і адпраўлена ў лагеры больш за 8,6 тысяч<ref name=":2" />. На 1 мая 1933 года за аддзеламі АДПУ БССР значылася 10 168 арыштаваных, справы на якіх знаходзіліся ў стадыі следства<ref name=":2" />. З мая 1933 года чэкісты праводзілі новую масавую аперацыю па «вясковай контррэвалюцыі», калі ў стадыі ліквідацыі знаходзіліся справы на амаль 4 тысяч чалавек<ref>ЦА ФСБ. Ф. 2. Оп. 11. Д. 657. Л. 12, 14.</ref>. Аднак колькі было пакарана ў БССР у маі—снежні 1933 года, пакуль невядома.
Пры кіраўніцтве ГікалаГікалы былі сфабрыкаванаясфабрыкаваныя органамі АДПУ як мінімум 3 групавыя справы: [[Беларуская народная грамада (1933)|справа «Беларускай народнай грамады»]] (1933)<ref name=":5">История имперских отношений. Беларусы и русские, 1772-1991 гг. / сост. А. Е. Тарас. - Изд. 2-е, испр. - Минск : А.Н. Вараксин, 2008. - 606</ref>, справа «[[Беларускі нацыянальны цэнтр (справа)|Беларускага нацыянальнага Цэнтрацэнтра]]» (1933)<ref name=":5" /> і справа «Нямецкай нацыяналістычнай арганізацыі» (1934)<ref>[http://istmat.info/node/43661 Докладная записка Полномочного Представительства ОГПУ по БССР секретарю ЦК КП(б)Б Н.Ф. Гикало о ликвидации немецкой националистической организации.] 11 мая 1934 г. НА Республики Беларусь. Ф. 4п. On. 1. Д. 7155. Л. 146—148.</ref>. ▼У 1934—1936 гадах колькасць «ворагаў народа» і «шкоднікаў», выключаных з кампартыі БССР, склала 10 831 чалавек{{Крыніца?}}. Па выніках рэпрэсій колькасць КП(б)Б скарацілася на 15,5 тысяч чалавек (з 47 тысяч да 31,526)<ref>Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, том 6, кніга II. с. 200; том 6, кніга I, с. 285</ref>, што фактычна азначае яе поўнае абнаўленне{{Крыніца?}}. 30 студзеня 1937 года сакратар ЦК КП(б)Б Гікала, выступаючы на пленуме ЦК, адзначаў:<blockquote>«…возьмем Белоруссию с точки зрения борьбы и деятельности вражеских контрреволюционных троцкистско-зиновьевских элементов, то мы проделали большую работу. Это было проделано и во время проверки и особенно во время обмена партийных документов. Да и после обмен а партийных документов мы вновь должны проделать соответствующую работу по очистке рядов наших от врагов. Соответствующие цифры вы знаете. Речь идет об огромном количестве людей, но в то же время мы еще не уверены в том, что мы до конца освободились от этих вражеских людей»<ref>НАРБ. Ф. 4, оп. 20, д. 143, л. 69</ref>.</blockquote>
▲Пры кіраўніцтве Гікала былі сфабрыкаваная органамі АДПУ як мінімум 3 групавыя справы: [[Беларуская народная грамада (1933)|справа «Беларускай народнай грамады»]] (1933)<ref name=":5">История имперских отношений. Беларусы и русские, 1772-1991 гг. / сост. А. Е. Тарас. - Изд. 2-е, испр. - Минск : А.Н. Вараксин, 2008. - 606</ref>, справа «[[Беларускі нацыянальны цэнтр (справа)|Беларускага нацыянальнага Цэнтра]]» (1933)<ref name=":5" /> і справа «Нямецкай нацыяналістычнай арганізацыі» (1934)<ref>[http://istmat.info/node/43661 Докладная записка Полномочного Представительства ОГПУ по БССР секретарю ЦК КП(б)Б Н.Ф. Гикало о ликвидации немецкой националистической организации.] 11 мая 1934 г. НА Республики Беларусь. Ф. 4п. On. 1. Д. 7155. Л. 146—148.</ref>.
У лютым 1937 годзе Мікалай Гікала быў пераведзены ва Украіну на пасаду 1-га сакратара [[Харкаў]]скага гаркама КП(б)У<ref name="БС" />. [[Кааптацыя|Кааптаваны]] ў члены ЦК КП(б) Украіны 3 лютага 1937.
=== Удзельнік вялікага тэрору ===
21 ліпеня 1937 года Гікала пасылае шыфроўку ў ЦК, дзе прапануе склад асобай тройкі: Гікалы, Шумскі і Лявонаў. У той жа шыфроўцы прапануе:<blockquote>«..Ориентировочно намечено две тысячи к расстрелу, четыре тысячи к высылке. На указанное количество учтенных кулаков и уголовников по каждому персонально заканчивается подбор и оформление фактического материала. По линии НКВД есть указание включить в операцию другие категории активного контрреволюционного элемента. Тройка приступает к рассмотрению дел учтенных. Секретарь Харьковского обкома КП(б)У. Гикало»<ref>[http://istmat.info/node/32787 Шифровка первого секретаря Харьковского обкома КП(б)У Н. Ф. Гикало в ЦК ВКП(б) о составе тройки и о количестве кулаков и уголовников, поставленных на учет. 21 июля 1937 г].</ref></blockquote>[[30 ліпеня]] 1937 года быў прызначаны ў склад [[Тройка НКУС|асаблівайасобай тройкі]] НКУС па Харкаўскай вобласці<ref>'''[http://nkvd.memo.ru/index.php/%D0%94%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82:%D0%A1%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA_%D0%B2_1937%E2%88%921938_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%85 СПИСОК ЛИЦ,входивших в состав троек, созданных по приказу НКВД СССР от 30.07.1937 № 00447]'''</ref>, якая ў рамках загаду 00447 асудзіла 1500 па першай катэгорыі (расстрэл) і па другой 4000 (зняволенне ў лагеры на 8-108—10 гадоў)<ref>http://old.memo.ru/history/document/0447.htm</ref>.
Вядома, што колькасць асуджаных асаблівайасобай тройкай НКУС спачатку аперацыі 30 ліпеня па 1 кастрычніка 1937 года ў Харкаўскай вобласці, пакуль у яе склад уваходзіў Гікала, склала: 1 катэгорыя (расстрэл) — 1 871 чалавек, 2 катэгорыя (лагеры) — 2 141 чалавек<ref name=":1">[http://history.org.ua/LiberUA/978-5-8243-1407-6/978-5-8243-1407-6.pdf «Через трупы врага на благо народа». «Кулацкая операция» в Украинской ССР 1937—1941 гг. : в 2 т. Т. 1: 1937 г. Подготовка приказа № 00447, первый этап «кулацкой операции». — Москва: "Германский исторический институт в Москве Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН) Фонд «Президентский центр Б. Н. Ельцина» — T.1. — C.307]</ref>. [[Тройка НКУС|Асобая тройка]] НКУС УССР па Харкаўскай вобласці цалкам прытрымваласяпрытрымлівалася дырэктыў маскоўскага цэнтра, у выніку чаго выносіліся амаль выключна смяротныя прысуды. Тры пасяджэнні, на якіх пераважна выносіліся смяротныя прысуды, адбыліся ў першы перыяд дзейнасці тройкі — з [[25 жніўня]] па [[11 верасня]] 1937 года. Што ж тычыцца вынесеных прысудаў у дачыненні да асуджаных па другой катэгорыі (зняволенне ў папраўча-працоўныя лагеры), то з 25 жніўня іх колькасць пастаянна ўзрастала і аж да канца 1937 года<ref name=":1" />.
=== Арышт і смерць ===
Арыштаваны 11 кастрычніка 1937 года ў Маскве па адрасе: Стараканюшанны завулак, д. 19/17, кв. 4. [[12 лістапада]] 1937 выведзены са складу кандыдатаў у членысябры [[ЦК ВКП(б)|ЦК ВКП (б)]]. Пастановай пленума ЦК ВКП (б) 11-1211—12 лістапада 1937 года. [[27 студзеня]] 1938 года выведзены са складу Палітычнага бюро і членаўсябраў ЦК КП (б) Украіны Пастановай пленума ЦК КП (б) Украіны<ref name="sight" />.
[[25 красавіка]] 1938 быў асуджаны Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР у складзе Матулевіча, Заранава і Ждана да расстрэлу за ўдзел у «контррэвалюцыйнай трацкісцкай тэрарыстычнай арганізацыі». Расстраляны і пахаваны на {{нп5|растрэльным палігоне Камунарка||ru|Коммунарка (расстрельный полигон)}} (Масква)<ref name="marakou">[[Леанід Маракоў|Л. Маракоў]]. [http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-iii-kniga-i?id=20484 Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. 1794—1991.]</ref><ref>https://www.sakharov-center.ru/asfcd/martirolog/?t=page&id=5353</ref>. <blockquote>«Гикало признан виновным в том, что он являлся участником контрреволюционной троцкистской террористической организации и, работая первым секретарем ЦК Компартии Белоруссии, установил преступную связь с [[Мікалай Мацвеевіч Галадзед|Голодедом]], [[Аляксандр Рыгоравіч Чарвякоў|Червяковым]] и [[Іеранім Пятровіч Убарэвіч|Уборевичем]], — вместе с которыми проводил антисоветскую деятельность.
Кроме того, Гикало признан виновным также в том, что он, с 1921 года, являлся агентом английской разведки, которой до дня ареста передавал сведения, составляющие государственную тайну СССР.» — Запіска Р. А. Рудэнка і В. У. Лук’янава ў ЦК КПСС аб рэабілітацыі Н. Ф. Гікалы<ref name=":0" /></blockquote>Пасля смерці [[Іосіф Вісарыёнавіч Сталін|Іосіфа Сталіна]] Гікала быў рэабілітаваны ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР 10 жніўня 1955 года. Асабовая справа Гікалы № 3626 захоўваецца ў архіве УКДБ [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]].
== Узнагароды і памяць ==
== Сям’я ==
Жонка — Наталля Яўгенаўна Чыжова (1897—1968), у БССР была дырэктаркай [[Камуністычны інстытут журналістыкі імя С. М. Кірава|Камуністычнага інстытута журналістыкі]] і старшынёй камісіі па чыстцы ва ўстановах культуры, адукацыі і навукі. Арыштаваная 16 маятраўня 1938 года, на той час старшая навуковая супрацоўніца Украінскага музея рэвалюцыі. Асуджаная як член сям’і здрадніка Радзімы да 8 гадоў лагераў, адбывала пакаранне ў [[Акмалінскі лагер жонак здраднікаў Радзімы|Акмалінскім лагеры жонак здраднікаў Радзімы]], вызваленая ў 1945 годзе, рэабілітаваная ў 1955 годзе<ref name=":0">{{cite web|url = https://history.wikireading.ru/276488|title = № 22 ЗАПИСКА Р.А. РУДЕНКО И В. В.ЛУКЬЯНОВА В ЦК КПСС О РЕАБИЛИТАЦИИ Н.Ф. ГИКАЛО|author = |authorlink = |date = |publisher = history.wikireading.ru|language = ru|archiveurl = https://web.archive.org/web/20190918162854/https://history.wikireading.ru/276488|archivedate = 18.9.2019|accessdate = 18.9.2019}}</ref><ref>{{cite web|url = https://ru.openlist.wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%B6%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%9D%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%8F_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0_(1897)|title = Чижова Наталья Евгеньевна|author = |authorlink = |date = |publisher = ru.openlist.wiki|language = ru|archiveurl = |archivedate = |accessdate = 18-9-2019}}</ref>.
{{зноскі}}
|
