Удзельнік:Чаховіч Уладзіслаў/Лондан: Розніца паміж версіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
clean up з дапамогай AWB |
|||
Радок 1:
{{Твор мастацтва}}
[[выява:Pietroassa_ring_1875.jpg|справа|міні|254x254пкс|Абруч з П’етраасы (малюнак Генры Трэнка, 1875).]]
'''Абруч з П’етраасы''' — залаты абруч ў выглядзе [[шыйная грыўня|шыйнай грыўні]], знойдзены ў кургане каля П’етраасы (цяпер [[П’етраасэле]]), [[Бузэў (жудзец)|жудзец Бузэў]], паўднёвая [[Румынія]] (былая [[Валахія]]), у 1837 годзе. Яно было часткай [[П’етраасельскі скарб|вялікага залатога скарбу]], датаванага 250—400 гадамі нашай эры. Сам абруч, як часьцей за ўсё лічыцца, мае [[Рымская імпэрыя|рымска]]-[[Міжземнае мора|міжземнаморскае]] паходжаньне, на ім ёсьць надпіс на [[гоцкая мова|гоцкай мове]] ([[руны|рунічны альфабэт]] «старэйшы Футарк»).
Абруч з надпісам застаецца прадметам сур'ёзнай навуковай зацікаўленасьці, існуе шэраг тэорый наконт яго паходжаньня, прычыны і датаваньня. Надпіс, пашкоджаны неўзабаве пасьля знаходкі, не можа быць прачытаны з упэўненасьцю, таму робяцца розныя спробы яго рэканструкцыі і інтэрпрэтацыі. Дзякуючы сучасным тэхналёгіям зьявілася магчымасьць аднавіць пашкоджаную частку з дапамогай знойдзеных некалі згубленых фотаздымкам абручу ў яго першапачатковым стане. Абруч з надпісам можа дапамагчы зразумець больш дакладна дахрысьціянскую паганскую рэлігію готаў.
== Гісторыя ==
=== Паходжаньне ===
{{main|П’етраасельскі скарб}}
[[Выява:Tesaurul_de_la_Petrosa.jpg|справа|міні|250пкс|Плякат з выявай скарбу з П’етраасы, часткай якога зьяўляецца абруч]]
[[П’етраасельскі скарб|Арыгінальны скарб]], знойдзены ў вялікім [[Курган|кургане]], вядомым як гара [[Істрыца]] каля П’етрааселе ў Румыніі, складаўся з 22 частак, сярод якіх былі мноства залатых пасудзін, талерак і кубкаў, а таксама ювэлірныя вырабы, у тым ліку два абручы з надпісамі. Калі скарб толькі выявілі, рэчы былі склеены ў адну незразумелую чорную масу, што прывяло да высноў, што скарб, да таго, як яго закапалі, мог быць пакрыты нейкім арганічным матэрыялам (напрыклад тканінай ці скурай)<ref>Schmauder (2002:84).</ref> Агульная вага знаходкі была каля 20 кг.
Дзесяць рэчаў, сярод якіх адзін абруч з надпісам, былі скрадзены неўзабаве пасьля знаходкі скарбу. А калі скрадзеныя рэчы знайшлі, было высьветлілася, што абруч быў разрэзана прынамсі на чатыры часткі ювэлірам з Бухарэсту, пры гэтым адзін з сымбаляў надпісу быў значна пашкоджаны. На шчасьце, да гэтага Лёнданскае [[Арундэльскае таварыства]] зрабіла падрабязныя малюнкі, гіпсавую копію і фотаздымак абруча, і страчаны сымбаль магчыма было аднавіць з адноснай пэўнасьцю<ref>Фотаздымак Арундэльскага таварыства, існаваньне якога амаль стагодзьдзе заставалася невядомым навукоўцам, быў перавыданы Бэрнардам Місам у 2004 годзе</ref>.
=== Чаму схавалі скарб ===
Як і ў большасьці знаходак гэтага тыпу, застаецца незразумелым, чаму рэчы былі зьмешчаны ў курган, адносна гэтага маюцца некалькі вэрсій. Тэйлар сьцьвярджае, што курган, у якім знаходзіліся гэтыя рэчы, верагодна, знаходзіліся на месцы паганскага храму, і на падставе аналізу знойдзенага надпісу, можна меркаваць, што яны былі часткай [[Воты|ватыўнага скарбу]]<ref name="Taylor 1879:8">Taylor (1879:8).</ref>. Праўда гэтая тэорыя ў значнай ступені ігнаруецца больш позьнімі дасьледаваньнямі. У прыватнасьці Лаенга (1997) адзначае, што ўсе астатнія рэчы ў скарбе мелі «пэўны рытуальны характар»<ref>Looijenga (1997:28). See also MacLeod and Mees (2006:174)</ref>. Асаблівая ўвага зьвяртаецца на [[фіяла|фіялу]], упрыгожаную выявамі (хутчэй за ўсё [[нямецкае паганства|нямецкіх]]) багоў<ref name="автоссылка1">Constantinescu (2003:2).</ref>.
Прыхільнікі тэорыі аб асабістым скарбе Атанарыха мяркуюць, што золата было закапана, каб схаваць яго ад [[гуны|гунаў]], якія перамаглі гоцкае племя [[Грэйтрунгі|грэйтрунгаў]] на поўначы ад [[Чорнае мора|Чорнага мора]] і пачалі рухацца ў бок [[Дакія|Дакіі]] каля 375 года<ref>Constantinescu (2003:3,14).</ref>. Але застаецца незразумелым, чаму золата так і засталося закапаным, бо дамова Атанарыха з [[Феадосій I Вялікі|Феадосіям I]] (380) дазволіла яму і яго супляменьнікам знаходзіцца пад абаронай Рымскай дзяржавы да яго сьмерці ў 381 годзе. Іншыя дасьледчыкі меркавалі, што скарб належаў валадару [[Остготы|остготаў]]. Русу (1984) ідэнтыфікаваў [[Гайна (палкаводзец)|Гайну]], гоцкага палкаводца рымскай арміі, які быў забіты гунамі каля 400 года, як уладальніка скарбу<ref>Rusu (1984:207-229); referenced in Cojocaru (1999:11). </ref>. Хаця гэтая вэрсія можа патлумачыць, чаму скарб застаўся закапаным, яна не можа даць адказ на пытаньне, чаму такі прыкметны кальцападобны курган быў абраны ў якасьці месца, дзе быў схаваны такі вялікі і каштоўны скарб.
=== Датыроўка ===
Былі прапанаваны розныя вэрсіі пра час захаваньня скарбу, якія шмат у чым засноўваюцца на паходжаньні рэчаў, манеры пахаваньня і надпісе на абручу. Тэйлар гаворыць аб дыяпазоне ад 210 да 250 году<ref name="Taylor 1879:8"/>. У больш позьніх дасьледаваньнях навукоўцы называюць больш позьнія тэрміны: прыхільнікі тэорыі Атанарыха казалі пра пачатак 4-га стагодзьдзя, а дасьледчыкі Канстантынэску і Тамэску лічаць, што гэта пачатак 5 стагодзьдзя<ref>Constantinescu (2003:3,14); Tomescu (1994:230-235).</ref>.
=== Рэканструкцыя надпісу ===
[[Выява:Pietroassa Inschrift.jpg|right|thumb|250px|Рэканструкцыя [[Руны|рунічнага]] надпісу з абруча.]]
На залатым абручу маецца [[Руны|рунічны]] надпіс («старэйшы Футарк»), пры гэтым 7-ы сымбаль (верагодна [[Одал|ᛟ /o/]]) быў збольшага зьнішчаны, калі абруч парэзалі выкрадальнікі. Пашкоджаная руна выклікала шэраг навуковых дыскусій, падчас якіх яе прызнавалі як [[Ера|ᛃ /j/]] (Reichert 1993, Nedoma 1993) ці, магчыма, [[Совала|ᛋ /s/]] (Looijenga 1997)<ref>Reichert (1993), Nedoma (1993); referenced in Düwel (2001:32).</ref>. Калі прыняць да ўвагі здымак Арундэльскага таварыства, дык надпіс першапачаткова быў такі:
: '''gutaniowi hailag'''
: <big>ᚷᚢᛏᚨᚾᛁᛟᚹᛁ ᚺᚨᛁᛚᚨᚷ</big>
=== Сэнс надпісу ===
Ня гледзячы на адсутнасьць кансэнсусу адносна дакладнай расшыфроўкі надпісу, навукоўцы, згодныя з тым, што яго мова — нейкая форма [[Гоцкая мова|готыкі]], і што яна была зроблена ў рэлігійных мэтах. Тэйлар інтэрпрэтуе надпіс як відавочна паганскі па сваім характары і які сьведчыць аб існаваньні храму, для якога абруч быў [[Воты|Воціўным скарбам]]. Ён называў дату закладаньня скарбу (210—250) сыходзячы з таго факту, што пераход да хрысьціянства готаў ўздоўж Дунаю, як лічыцца, быў практычна завершаны на працягу некалькіх пакаленьняў пасьля таго, як яны перасяліліся сюды ў 238 годзе<ref>Taylor (1879:7-8).</ref>.
МакЛеад і Міес (2006) лічаць, што абруч мог уяўляць сабою «храмавы абруч» ці «сьвяты прысяжны абруч», існаваньне якіх у [[Нямецкае паганства|паганскія часы]] зафіксавана ў старажытнаскандынаўскай літаратуры і знаходзіць пацьверджаньне ў археалёгіі<ref>MacLeod and Mees (2006:173-174); Ullberg (2007)</ref>. Акрамя таго, як яны мяркуюць, надпіс мог служыць доказам існаваньня пакланеньня "[[Дзісы|маці-багіням]]» сярод готаў, што паўтарае добра задакумэнтаванае пакланеньне «маці-багіням» у іншых рэгіёнах на нямецкім поўначы<ref>MacLeod and Mees (2006:174)</ref>. Маклеад і Міес таксама мяркуюць, што з'яўленьне абодвух агульнанямецкіх тэрмінаў, якія пазначаюць «сьвятасьць» (''wīh'' і ''hailag''), можа дапамагчы растлумачыць адрозьненьне паміж дзьвюма паняцьцямі на гоцкай мове. Яны мяркуюць, што абруч лічыўся сьвятым не толькі з-за яго сувязі з адным ці некалькімі божаствамі, але таксама і сам па сабе<ref>MacLeod and Mees (2006:174).</ref>.
== Крыніцы ==
{{крыніцы}}
== Літаратура ==
{{Refbegin|2}}
* {{Cite book |last=Antonsen |first=Elmer H. |authorlink= |title=Runes and Germanic Linguistics |publisher=Mouton de Gruyter |year=2002 |location= |pages= |url=https://books.google.com/books?id=gvSi3JVNRFQC&printsec=frontcover&q= |doi= |id= |isbn=3-11-017462-6}}
* {{cite book
| last = Avram
| first = Alexandru (Ed.)
| title = Goldhelm, Schwert und Silberschätze: Reichtümer aus 6000 Jahren rumänischer Vergangenheit
| location = Frankfurt am Main
| publisher = Sonderausstellung Schirn Kunsthalle
| year = 1994
| type = catalogue}}
* {{Cite book
| last = Cojocaru
| first = V.
| last2 = Besliu
| first2 = C.
| last3 = Manea
| first3 = C. A.
| title = Nuclear Analyses of the Pietroasa Gold Hoard
| journal = Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry
| volume = 240
| issue = 3
| pages = 897–908
| date = June 1999
| url = http://www.springerlink.com/content/6ml7107x184633r3/
| doi = 10.1007/BF02349869}}. [https://web.archive.org/web/20110904080611/http://www.arheomet.ro/pdf/Cojocaru_PIETROASA.pdf PDF]
* {{Cite book
| last = Constantinescu
| first = B.
| last2 = Bugoi
| first2 = R.
| last3 = Cojocaru
| first3 = V.
| last4 = Voiculescu
| first4 = D.
| last5 = Grambole
| first5 = D.
| last6 = Herrmann
| first6 = F.
| last7 = Ceccato
| first7 = D.
| last8 = Calligaro
| first8 = T.
| last9 = Salomon
| first9 = J.
| title = Micro-PIXE Study of Gold Archaeological Objects
| journal = Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry
| volume = 257
| issue = 2
| pages = 375–383
| date = August 2003
| url = http://www.springerlink.com/content/k21483r2226m2376/
| doi = 10.1023/A:1024700316827
}}. [https://web.archive.org/web/20110904080720/http://www.arheomet.ro/pdf/Success%20book%20COST.pdf PDF]; [http://www.eu-artech.org/files/UserReportCostantinescu.pdf Summary]
* {{cite book
| last = Diculescu
| first = Constantin
| title = Die Wandalen und die Goten in Ungarn und Rumänien
| publisher = Mannus-Bibliothek, 34
| year = 1923
| location = Leipzig}}
* {{cite book
| last = Düwel
| first = Klaus
| title = Runenkunde
| publisher = J.B. Metzler
| year = 2001
| location = Stuttgart
| isbn = 3-476-13072-X}}
* {{Cite book
| last = Giurescu
| first = Constantine
| author-link = Канстанцін Джурэску
| title = History of the Romanians
| publisher = Romanian Academy Publishing House
| year = 1976
| location = Bucharest}}.
* {{cite book
| last = Green
| first = Dennis H.
| title = Language and History in the Early Germanic World
| publisher = Cambridge University Press
| year = 2000
| url = https://books.google.com/books?id=RONb2alF0rEC
| isbn = 0-521-79423-4}}
* {{cite book
| last = Heizmann
| first = Wilhelm
|author2=Pieper, Peter
| title = Runica-Germanica-Mediaevalia (Ergänzungsbände zum Reallexikon der Germanischen Altertumskunde)
| year = 2003
| location = Berlin, New York
| pages = 595–646}}
* {{cite book
| last = Johnsen
| first = Ingrid Sanness
| title = Omkring tolkning av runeinnskriften på gullringen fra Pietroassa
| journal = Mål og namn. Studiar i nordisk mål- og namnegranskin
| pages = 172–186
| publisher = Magerøy, Hallvard, KjellVenås
| location = Oslo
| year = 1971}}
* {{cite book
| last = Krause
| first = Wolfgang
|author2=Jankuhn, Herbert
| title = Die Runeninschriften im älteren Füthark
| url = https://archive.org/details/dieruneninschrif0000krau
| year = 1966
| location = Göttingen}}
* {{cite book
| last = Krogmann
| first = Willy
| title = Die Kultur der alten Germanen: Teil I: Die materiellen Voraussetzungen
| year = 1978
| location = Wiesbaden}}
* {{cite book
| last = Looijenga
| first = Tineke
| title = Runes around the North Sea and on the Continent AD 150-700: Texts and Contexts
| publisher = University of Groningen
| year = 1997
| url = http://irs.ub.rug.nl/ppn/163895791
| format = PDF
| accessdate = 2008-04-08}}
* {{cite book
| last = MacLeod
| first = Mindy
|author2=Mees, Bernard
| title = Runic Amulets and Magic Objects
| publisher = Boydell Press
| year = 2006
| url = https://books.google.com/books?id=hx7UigqsTKoC
| isbn = 1-84383-205-4}}
* {{Cite book
| last = Massmann
| first = H.F.
| title = Der Bukarester Runenring
| journal = Germania: Vierteljahrsschrift für Deutsche Alterthumskunde (Hg.: F. Pfeiffer)
| volume = 2
| pages = 209–213
| year = 1857
| url = https://books.google.com/books?id=CocNAAAAQAAJ}}
* {{cite book
| last = Mees
| first = Bernard
| title = Runo Gothica: The Runes and the Origins of Wulfila's Script
| journal = Die Sprache: Zeitschrift für Sprachwissenschaft
| volume = 3
| pages = 55–79
| year = 2004}}
* {{cite book
| last = Nedoma
| first = Robert
| title = Abbildungen und Nachbildungen des unbeschädigten Runenrings von Pietroassa
| journal = Die Sprache: Zeitschrift für Sprachwissenschaft
| volume = 35
| pages = 226–234
| year = 1993}}
* {{cite book
| last = Nordgren
| first = Ingemar
| title = The Well Spring of the Goths: About the Gothic Peoples in the Nordic Countries and on the Continent
| publisher = iUniverse
| year = 2004
| url = https://books.google.com/books?id=-wZYqf3G45cC
| isbn = 0-595-33648-5}}
* {{cite book
| last = North
| first = Richard
| title = Heathen Gods in Old English Literature
| publisher = Cambridge University Press
| year = 1997
| url = https://books.google.com/books?id=X_LKUIqNvPQC
| isbn = 0-521-55183-8}}
* {{cite book
| last = Odobescu
| first = Alexandru
| title = Le tresor de Petrossa: Etude sur l’orfevrerie antique
| publisher = J. Rotschild
| year = 1889
| location = Paris-Leipzig}}
* {{cite book
| last = Reichert
| first = Hermann
| title = GUTANI? WI HAILAG
| journal = Die Sprache: Zeitschrift für Sprachwissenschaft
| volume = 35
| pages = 235–247
| year = 1993}}
* {{Cite book
| last = Rusu
| first = M.
| title = Tezaurul De La Pietroasele Şi Contextul Istoric Contemporan
| journal = Cercetãri Arheologice
| volume = 7
| pages = 207–229
| year = 1984}}.
* {{cite book
| last = Schmauder
| first = Michael
| editor=Corradini, Richard
| title = The ‘Gold Hoards’ of the Early Migration Period
| journal = The Construction of Communities in the Early Middle Ages: Texts, Resources and Artifacts
| pages = 81–107
| publisher = Brill Academic Publishers
| date = December 1, 2002
| url = https://books.google.com/books?id=e6sfGt10UzcC
| isbn = 978-90-04-11862-1}}
* {{Cite book
| last = Steiner-Welz
| first = Sonja
| title = Runenkunde: Die Welt der Germanen
| place = Mannheim
| publisher = Reinhard Welz Vermittler
| year = 2005
| url = https://books.google.com/books?id=Pt-uhDWfrZsC
| isbn = 978-3-936041-15-6}}.
* {{Cite book
| last = Taylor
| first = Isaac
| author-link = Ісаак Тэйлар (святар)
| title = Greeks and Goths: A Study on the Runes
| place = London
| publisher = MacMillan and Co
| year = 1879
| url = https://archive.org/details/greeksgothsstudy00tayluoft}}.
* {{cite book
| last = Todd
| first = Malcolm
| title = The Early Germans
| publisher = Blackwell Publishing
| year = 1992
| url = https://books.google.com/books?id=zlD_bwDOCWAC
| isbn = 0-631-19904-7}}
* {{cite book
| last = Tomescu
| first = Dorina
| title = Der Schatzfund von Pietroasa
| journal = Goldhelm, Schwert und Silberschätze
| pages = 230–235
| publisher = Sonderausstellung Schirn Kunsthalle
| location = Frankfurt am Main
| year = 1994}}
* {{cite book
| last = Toril
| first = Swan |author2=Mørck, Endre |author3=Westvik, Olaf J.
| title = Language Change and Language Structure: Older Germanic Languages in a Comparative Perspective
| publisher = de Gruyter
| year = 1994
| url = https://books.google.com/books?id=nfU5YglHXvgC
| isbn = 3-11-013538-8}}
* {{cite web
| last = Ullberg
| first = Sara
| title = Kultplats helgad åt guden Ull hittad i Upplands Bro
| publisher = [[Dagens Nyheter]]
|date=December 13, 2007
| url = http://www.dn.se/DNet/jsp/polopoly.jsp?d=1058&a=724502
| accessdate = 2008-02-29}}
{{Refend}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Археалёгія ў Румыніі]]
[[Катэгорыя:Вырабы з золата]]
[[Катэгорыя:Готы]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя каштоўнасьці]]
| |||