Януш Радзівіл (1612—1655): Розніца паміж версіямі

'''Януш Крыштафавіч РАДЗІВІЛ''' ([[2 снежня]] [[1612]], Палелі Вількамірскі пав.  — [[1655]], Тыкоцін), — [[польны гетман літоўскі]] ([[1646]]—[[1654]]), [[ваявода віленскі]] і [[староста барысаўскі]]<ref>Старостамі барысаўскімі таксама былі яго бацька Крыштаф Радзівіл і дзед Мікалай Радзівіл Руды.</ref> (1653), [[вялікі гетман літоўскі]] ([[1654]]). Сын вял.гетм. літоўскага [[Крыштаф Радзівіл|Крыштафа Радзівіла]], праўнук [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла Рудога]].

Вучыўся ў Слуцкай кальвінісцкую гімназіі, у 16 гадоў выехаў дзеля навучання за мяжу. Вучыўся ва універсітэтах Лейпцыга, Альдорфа, Лейдэна. У 1633, наняўшы ў [[Нідэрланды|Нідэрландах]] 1 тыс. пехацінцаў і 200 [[драгуны|драгунаў]], вярнуўся ў [[ВКЛ]] і ўзяў удзел у [[Вайна Рэчы Паспалітай і Маскоўскай дзяржавы, 1632-1634|Смаленскай вайне]]. Вызначаўся ваенным талентам. Атрымаўшы ў 1646 пасаду [[польны гетман літоўскі|польнага гетмана літоўскага]], надзвычай паспяхова правёў свае першыя самастойныя кампаніі супраць казакаў. У ліпені 1649 разграміў [[Бітва пад Лоевам, 1649|пад Лоевам]] 15-тысячнае войска казацкага палкоўніка [[Міхайла Крычэўскі|Крычэўскага]], праз два гады тамсама - — войска казацкага палкоўніка [[Нябаба|Нябабы]] і без бітвы здабыў [[Кіеў]]. Фундаваў кальвінісцкія зборы і школы ў ВКЛ, фінансаваў пратэстанцкія абшчыны, фінансаваў атрыманне адукацыі ў еўрапейскіх універсітэтах вялікалітоўскай пратэстанцкай моладдзю. У палітычных адносінах быў сепаратыстам - — прыхільнікам ідэі адрыву ВКЛ ад Кароны. Дзеля гэтага яшчэ ў 1649 наладжваў кантакты са [[Швецыя|Швецыяй]]й. Ненавідзеў караля [[Ян Казімір|Яна Казіміра]]. Стаўшы ў 1653 ваяводам віленскім, а ў 1654 - — вялікім гетманам, засяродзіў у сваіх руках практычна ўсю ўладу ў ВКЛ.

У час вайны 1654-16671654—1667 выйграў першую бітву з маскоўскім войскам пад [[Шклоў|Шкловам]] (12.8.1654), у другой пад Шапялевічамі быў разбіты (24.8.1654). Быў паранены і ледзь пазбег палону, быў праведзены праз балоты мясцовым жыхаром, дабраўшыся да Барысава накіраўся на Менск збіраць войска. У 1655 годзе прадпрыняў контрнаступ. Страціўшы надзею абараніць дзяржаву, падпісаў са шведамі [[Кейданаўская унія|Кейданаўскую унію]] (Кейданы, 17.8.1655), пагадненне аб пераходзе ВКЛ пад шведскі пратэктарат. Памёр на 43 годзе жыцця ў Тыкоцінскім замку, абложаны войскам [[Павел Сапега|Паўла Сапегі]], адданым каралю. Магчыма, быў атручаны, бо на целе выступілі плямы.

* Барэвіч А. Староста барысаўскі Януш Радзівіл // «Гоман Барысаўшчыны» №3№ 3(108), 2008;

* [http://jivebelarus.net/at_this_day/birth-of-janusz-radziwill.html Жыццяпіс Януша Радзівіла]