Антанас Туменас

Антанас Туменас (літ.: Antanas Tumėnas; 13 мая 1880, в. Куркліечэй, Ракішская воласць, Новааляксандраўскі павет, Ковенская губерня, Расійская імперыя (цяпер — Южынтайская сянюнія, Рокішкіскі раён, Панявежыскі павет, Літва) — 8 лютага 1946, Бахманінг, Вельс-Ланд, Верхняя Аўстрыя, Аўстрыя) — літоўскі дзяржаўны і палітычны дзеяч, юрыст, прэм'ер-міністр Літоўскай Рэспублікі (1924—1925).

Антанас Туменас
літ.: Antanas Tumėnas
10-ы Прэм'ер-міністр Літвы 18 чэрвеня 1924 — 4 лютага 1925
Прэзідэнт	Аляксандрас Стульгінскіс
Папярэднік	Эрнястас Галванаўскас
Пераемнік	Вітаўтас Пятруліс
10-ы Старшыня Сейма Літоўскай Рэспублікі 10 мая — 10 ліпеня 1923
Прэзідэнт	Аляксандрас Стульгінскіс
Кіраўнік урада	Эрнястас Галванаўскас
Папярэднік	Ляонас Бістрас
Пераемнік	Юсцінас Стаўгайціс
Міністр юстыцыі Літоўскай Рэспублікі 29 чэрвеня 1923 — 4 лютага 1925
Прэзідэнт	Аляксандрас Стульгінскіс
Кіраўнік урада	Эрнястас Галванаўскас Вітаўтас Пятруліс
Папярэднік	Вінцас Каробліс
Пераемнік	Вінцас Каробліс
Нараджэнне	13 мая 1880(1880-05-13) Куркліечэй[d], Новааляксандраўскі павет, Ковенская губерня, Расійская імперыя
Смерць	8 лютага 1946(1946-02-08) (65 гадоў) Бахманінг[d], Вельс-Ланд[d], Верхняя Аўстрыя, Аўстрыя
Партыя	Літоўская хрысціянска-дэмакратычная партыя[d]
Адукацыя	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт
Дзейнасць	суддзя, палітык, выкладчык універсітэта, адвакат
Месца працы	Віленскі ўніверсітэт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мемарыяльны камень на Радзіме А. Туменаса (в. Курклічяй)

Біяграфія

Біёграфы Антанаса Туменаса згадваюць, што ён быў замкнёным, чулым дзіцём, а таксама заікаўся. Скончыўшы юрыдычны факультэт, ён часткова пераадолеў гэты недахоп. Праўда, тэмп прамовы і вялікія паўзы заставаліся на ўсё жыццё, але гэта не перашкодзіла яму стаць добрым юрыстам, выкладаць ва ўніверсітэце, займацца грамадскай дзейнасцю і паднімацца на палітычныя лесвіцы.

У 1900 годзе скончыў Другую Віленскую мужчынскую гімназію і паступіў ў Імператарскі Варшаўскі універсітэт на архітэктарны факультэт, аднак затым перайшоў на юрыдычны факультэт Імператарскага Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта, які скончыў ў 1909 годзе. Пасля сканчэння ўніверсітэта, Антанас Тумена некалькі месяцаў працаваў памочнікам юрыста Пятра Леона, а вясной 1910 года паступіў на службу памочнікам прысяжнага паверанага Ковенскага акружнога суда ў Новааляксандраўске. Сумесна з урачом Дамінікам Буконтасам было ўведзена набажэнства на літоўскай мове ў касцёле Новааляксандраўска, было створана Таварыства драмы, музыкі, песні і літаратуры.

У 1915 годзе, з пачатка Першай сусветнай вайны, як прадстаўнік Літоўскага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны эвакуіраваны ў Варонеж. Прымаў удзел ва Усерасійскім літоўскім Сейме (9—16 чэрвеня 1917 года). Стаў адным з заснавальнікаў Літоўскай хрысціянска-дэмакратычнай партыі. У 1918 годзе вярнуўся на радзіму, дзе заснаваў Зарасайскую прагімназію Солнца. У 1919 годзе, падчас наступлення Рабоча-сялянскай Чырвонай арміі РСФСР, Антанас Тумена пераехаў у Вільню, дзе быў арыштаваны. Змяшчаўся ў турмах Вільні, Даўгаўпілса і Смаленска.

Быў абраны ад 6-й Утэнскай выбарчай акругі дэпутатам Устаноўчага Сейма Літвы, і ўзначаліў камісію па распрацоўцы Канстытуцыі. Выступаючы на адным з паседжанняў у Сейме, ён адзначае, што камісія «не знайшла канстытуцыйнага закона іншых дзяржаў, які мог бы дапамагчы закласці асновы яе працы».

Член Малога Сейма (22 кастрычніка 1920 — 17 студзеня 1921 гг.). Дэпутат Першага і Другога Сейма (1922—1926 гг.). З 10 мая па 10 ліпеня 1923 года займаў пасаду старшыні Сейма. З 1922 года — дацэнт Універсітэта Вітаўта Вялікага ў Каўнасе. Займаўся юрыдычнай практыкай.

З 29 чэрвеня 1923 па 4 лютага 1925 гадоў займаў пасаду міністра юстыцыі ў трох ўрадах (Эрнястаса Галванаўскаса, сваім і Вітаўтаса Пятруліса). Пасля перавароту 17 снежня 1926 года арганізаваў апазіцыйную дзейнасць хрысціянскіх дэмакратаў: у 1927—1936 гадах старшыня Каталіцкага цэнтра дзеянняў, галоўны рэдактар «Нашай газеты» (1928—1929).

Падчас нямецкай акупацыі Літвы — прафесар Вільнюскага ўніверсітэта. За ўдзел у дзейнасці падпольнага Вярхоўнага камітэта вызвалення Літвы арыштаваны ў 1943 годзе нямецкімі акупацыйнымі ўладамі, пазней, у сувязі са станам здароўя, вызвалены. Эміграваў з немцамі, пасля пасяліўся ў Аўстрыі, дзе і памёр.

1 жніўня 1992 года, на месцы разбуранай у часы Вялікай Айчыннай вайны сядзібы, быў усталяваны мемарыяльны камень.

Літаратура

• Antanas Tumėnas // Trumpos Steigiamojo Seimo narių biografijos su atvaizdais. — [Klaipėda]: išleido Seimo kanceliarija, 1924. — 71 p.: portr. — P. 64.
• Tumėnas Antanas // Lietuvių enciklopedija / [redakcija: V. Biržiška – vyriausias redaktorius [et al.]; redakcinė komisija: J. Balkūnas [et al.]. T. 31: Teleskopas – Tūbinės / [redagavo J. Puzinas]. — Boston, Mass.: Lietuvių enciklopedijos leidykla, 1964. — 544 p.: iliustr., portr. — P. 35—36.
• Blažytė-Baužienė, D. Tumėnas Antanas // Lietuvos Respublikos ministrai pirmininkai (1918—1940) / Lietuvos istorijos institutas; [sudarytojas R. Čepas]. — Vilnius: Alma littera, 1997. — 478, [1] p.: iliustr. — P. 261—282. — ISBN 9986-02-379-3.
• Blažytė-Baužienė D. Tumėnas Antanas// Lietuvos steigiamojo seimo (1920—1922 metų) narių biografinis žodynas / Lituanistikos tradicijų ir paveldo įprasminimo komisija, Vilniaus pedagoginis universitetas; [sudarytojai A. Ragauskas, M. Tamošaitis; redakcinė kolegija: D. Blažytė-Baužienė [et al.]. — Vilnius: Vilniaus pedagoginio universiteto leidykla, 2006. — 553, [1] p.: iliustr., faks., portr. — P. 397—401. — (Didysis Lietuvos parlamentarų biografinis žodynas). — ISBN 978-9955-20-146-5.