Зарасай

Зарасай
Сцяг	Герб
Краіна	Літва
Павет	Уцянскі
Раён	Зарасайскі
Каардынаты	55°43′50″ пн. ш. 26°14′50″ у. д.HGЯO
Першае згадванне	1506
Вышыня цэнтра	134 м і 155 м
Насельніцтва	5 939 чал. (1 студзеня 2022);
Часавы пояс	UTC+2, летам UTC+3
Паштовыя індэксы	LT-32001
Афіцыйны сайт	zarasai.lt
	Зарасай на Вікісховішчы

Зарасай (літ.: Zarasai, традыцыйная беларуская назва — Езяро́сы^[2]) — горад у паўночнай Літве, на мяжы з Латвіяй. Знаходзіцца за 49 км ад Уцяны. Горад з’яўляецца адміністрацыйным цэнтрам Зарасайскага раёна. З 1836 да 1918 года горад меў назву Новааляксандраўск. Вакол горада размяшчаюцца некалькі азёр (Зараса, Зарасайта і інш.). Праз Зарасай праходзіць шаша Каўнас — Даўгаўпілс. За 18 км знаходзіцца чыгуначная станцыя Турмонты. Насельніцтва горада налічвае каля 8 тыс. чалавек. Зарасай адносіцца да этнаграфічнага рэгіёна Аўкштота.

ГісторыяПравіць

Вялікае Княства ЛітоўскаеПравіць

Першы пісьмовы ўcпамін пра Езяросы як уладанне Віленскага біскупства датуецца 1522 годам, калі пры тутэйшым касцёле заснавалі алтарыю. У 1530 годзе біскуп віленскі Ян з княжатаў літоўскіх дадаткова надаў плябаніі ў Езяросах зямлю і сялян. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў яны ўвайшлі ў склад Браслаўскага павета Віленскага ваяводства.

У 1610 годзе з фундацыі караля і вялікага князя Жыгімонта Вазы ў Езяросах збудавалі новы драўляны касцёл. На Радзівілаўскай карце 1613 года паселішча значыцца як мястэчка. На 1631 год тут было 22 дымы. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) мястэчка зруйнавалі маскоўскія захопнікі (у 1674 годзе адноўлены касцёл). На 1669 год у Езяросах было 34 дымы, карчма, 5 вуліц. У часы Вялікай Паўночнай вайны мястэчка зноў значна пацярпела.

З пачатку XVIII стагоддзя ў ваколіцах Езяросаў пачалі сяліцца стараверы з Маскоўскай дзяржавы. У другой палове XVIII стагоддзя ў мястэчку адкрылася школа. На 1721 і 1739 гады ў Езяросах было 17 дымоў, на 1772 год — 21 дым, на 1790 год — 47 дымоў^[3].

Пад уладай Расійскай імперыіПравіць

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 годзе Езяросы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі. Па адкрыцці ў 1836 годзе шашы Коўна — Дзвінск расійскія ўлады змянілі назву горада на Новааляксандраўск, сюды перанеслі адміністрацыйны цэнтр Браслаўскага павета. У 1842 годзе ўтварыўся асобны Новааляксандраўскі павет у складзе Ковенскай губерні. На 1857 год у горадзе было 8 мураваных і 155 драўляных будынкаў.

У часы Першай сусветнай вайны ў 1915 годзе Езяросы занялі войскі Германскай імперыі.

Старая графіка Езяросаў
Касцёл, 1864 г.
Касцёл, 1917 г.
Рынак, 1917 г.
Праваслаўныя могілкі, 1918 г.

Найноўшы часПравіць

1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай I з’езда КП(б) Беларусі Езяросы ўвайшлі ў склад Беларускай ССР^[4]. Пасля польска-літоўскіх баёў і падпісання пагаднення паміж міжваеннай Польскай Рэспублікай і Літвой у 1919 годзе яны апынуліся ў складзе Літвы. Новыя ўлады палічылі традыцыйную назву паселішча за паланізм і сканструявалі новую — літ.: Ežerėnai (Эжарэнай; ад літ.: ežeras — возера), якую аднак па працяглых дыскусіях у 1929 годзе змянілі на літ.: Zarasai (Зарасай).

2 жніўня 1946 года Зарасай атрымаў статус горада. У 1996 годзе афіцыйна зацвердзілі гарадскі герб.

Места на старых здымках
Па кірмашы, 1911 г.
Царква-мураўёўка, 1915 г.
Рынак, 1916 г.
Возера Оса, 1918 г.

НасельніцтваПравіць

ДэмаграфіяПравіць

XIX стагоддзе: 1857 год — 3459 чал. (1838 муж. і 1631 жан.), з іх 2030 каталікоў, 404 праваслаўныя, 119 старавераў, 7 евангелістаў, 909 іўдзеяў^[5]; 1865 год — 4770 чал.; 1896 год — 7556 чал. (3761 муж. і 3792 жан.), з іх паводле веры: 2322 каталікі, 512 праваслаўных, 323 стараверы, 28 пратэстантаў, 4277 іўдзеяў, 44 магаметаніны, 50 іншай веры; паводле саслоўя: 272 шляхты, 36 духоўнікаў, 64 ганаровых грамадзян і купцоў, 6796 мяшчан, 265 ваенных, 82 сялян, 41 іншага стану^[6]; 1897 год — 6,3 тыс. чал.
XX стагоддзе: 1923 год — 3785 чал.; 1939 год — 4,5 тыс. чал.; 1959 год — 4,7 тыс. чал.; 1970 год — 6624 чал.; 1976 год — 7,4 тыс. чал.; 1979 год — 7250 чал.; 1989 год — 8916 чал.
XXI стагоддзе: 2001 год — 8365 чал.; 2010 год — 7571 чал.; 2020 год — 6051 чал.

СлавутасціПравіць

Капліца
Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (1878)
Царква Усіх Святых (1885)

Страчаная спадчынаПравіць

Спаса-Праабражэнская царква (2-я палова XIX ст.; мураўёўка)

ГалерэяПравіць

Краявіды Езяросаў
Касцёл
Капліца
Царква
Малельня

Вядомыя асобыПравіць

Юдаль Пэн (1854 — 1937) — беларускі мастак-жывапісец, педагог, дзеяч «яўрэйскага рэнесансу» ў беларускім мастацтве пачатку XX стагоддзя
Леў Мікалаевіч Рымінскі (1913—1971) — савецкі архітэктар.

ЗноскіПравіць

↑ Resident population by city / town at the beginning of the year — Statistics Lithuania, 2019. Праверана 19 чэрвеня 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q112626509"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q12663462"></a>
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 3 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Т. 2 / [складзены і падрыхтаваны да друку ў 2012 г. ; спецыяльны змест распрацавалі: Я. К. Анішчанка і інш.] — 2013 — С. 74. — ISBN 978-985-508-245-4.
↑ Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. С. 213.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 3 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Т. 4 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — Мінск: Белкартаграфія, 2018. — 270 с., іл. — ISBN 978-985-508-476-2. С. 20.
↑ Krzywicki J. Nowoaleksandrowsk // Słownik geograficzny... T. VII. — Warszawa, 1886. S. 240.
↑ Зарасай // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.

ЛітаратураПравіць

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак. А — Я. — 696 с. — ISBN 978-985-11-0487-7 (т. 3), ISBN 985-11-0315-2.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VII: Netrebka — Perepiat. — Warszawa, 1886.

СпасылкіПравіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Зарасай

[_ead1cb4984763ac5-1] Resident population by city / town at the beginning of the year — Statistics Lithuania, 2019. Праверана 19 чэрвеня 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q112626509"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q12663462"></a>

[2] Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 3 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Т. 2 / [складзены і падрыхтаваны да друку ў 2012 г. ; спецыяльны змест распрацавалі: Я. К. Анішчанка і інш.] — 2013 — С. 74. — ISBN 978-985-508-245-4.

[3] Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. С. 213.

[4] Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 3 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Т. 4 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — Мінск: Белкартаграфія, 2018. — 270 с., іл. — ISBN 978-985-508-476-2. С. 20.

[5] Krzywicki J. Nowoaleksandrowsk // Słownik geograficzny... T. VII. — Warszawa, 1886. S. 240.

[6] Зарасай // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]