Выбух на Шэнкіл-роўд

Выбух на Шэнкіл-роўд (англ.: Shankill Road bombing, ірл.: Buamáil na Seanchille) — тэракт, здзейснены Часовай Ірландскай рэспубліканскай арміяй (ІРА) 23 кастрычніка 1993 года. Мэта нападу — знішчэнне кіраўніцтва групоўкі «Асацыяцыя абароны Ольстэра» (ААО). Выбух адбыўся ў рыбнай краме на дарозе Шэнкіл у Белфасце[1][2]. Два члена ІРА, замаскіраваныя пад дастаўшчыкаў прадуктаў, увайшлі ў краму з бомбай, якая выбухнула заўчасна. Дзесяць чалавек былі забіты: адзін з баевікоў, член ААО і восем грамадзянскіх асоб, у тым ліку двое дзяцей[3]. Больш за 50 чалавек атрымалі раненні рознай цяжкасці.

Выбух на Шэнкіл-роўд
Месца выбуху ў 2011 годзе.
Месца выбуху ў 2011 годзе.
Месца нападу Шэнкіл-роўд (г. Белфаст)
Мэта нападу Кіраўніцтва Асацыяцыі абароны Ольстэра
Дата 23 кастрычніка 1993
Спосаб нападу выбух бомбы
Зброя бомба запаволенага дзеяння
Загінулыя 10
Параненыя 57
Колькасць тэрарыстаў 2
Арганізатары Часовая Ірландская рэспубліканская армія
Вонкавыя выявы
Месца тэракта пасля выбуху

Да гэтага Шэнкіл-роўд некалькі разоў падвяргаўся двум узброеным нападам з боку баевікоў ІРА: атакі на краму мэблевай кампаніі Balmoral у 1971 годзе і напады на бар Баярдо ў 1975-м. Аднак выбух у кастрычніку 1993 года стаў самым буйным па колькасці ахвяр. Тэракт прывёў да хвалі актаў помсты з боку прабрытанскіх лаялістаў, якія на працягу наступнага тыдня забілі 14 грамадзянскіх асоб, што не мелі дачынення да ІРА. Амаль усе яны былі католікамі.

Тэракт адбыўся на фоне шматгадовага канфлікту ў Паўночнай Ірландыі.

Перадумовы правіць

У пачатку 1990-х гадоў ваенізаваныя фарміраванні найбольш радыкальных прабрытанскіх лаялістаў пачалі ажыццяўляць напады на прадстаўнікоў каталіцкай абшчыны Паўночнай Ірландыі, забіваючы як мірных жыхароў, так і тэрарыстаў ІРА[4][5]. Ключавую ролю ў гэтым адыграла брыгада ААО, якая дзейнічала ў Заходнім Белфасце. Падраздзяленне ўзначальваў Джоні Адэр (англ.: Johnny Gaddaar).

Штаб-кватэра ААО знаходзілася каля рыбнай крамы Фрызэла на Шэнкіл-роўд[1][2]. Камандаванне ААО і брыгада Заходняга Белфаста кожную суботу праводзілі там нарады[1][6][7][8].

ІРА вырашыла ажыццявіць тэракт, калі адзін з іх баевікоў заўважыў Адэра, які ўваходзіць у будынак раніцай у суботу 23 кастрычніка 1993 года[1]. Пазней, у таемным размове з паліцыяй, Адэр пацвердзіў, што ён быў у будынку там раніцай[2].

План ІРА правіць

Белфасцкая брыгада ІРА распрацавала аперацыю па ліквідацыі вышэйшага кіраўніцтва ААО, якое, на яе думку, знаходзіліся на сустрэчы[1][2]. Як пазней паведамілі прадстаўнікі ІРА, план меркаваў, што два члены Ірландскай рэспубліканскай арміі ўвойдуць у краму з бомбай запаволенага дзеяння, выганяць на вуліцу ўсіх пакупнікоў, пагражаючы ім пісталетамі, і пакінуць будынак, пасля чаго адбудзецца выбух, загубіўшы ўсіх лідараў ААО, якія знаходзяцца на нарадзе[1]. Аднак дадзеная версія плана аперацыі непраўдападобная, улічваючы, што ні адзін з баевікоў, якія ўдзельнічалі ў ажыццяўленні тэракту, не меў пісталета. Такім чынам, як можна выказаць здагадку, ачыстка тэрыторыі крамы ад грамадзянскіх асоб не меркавалася, тым больш, што тэрарысты пакінулі прыладу, прызначаную для выбуху менш чым за 10 секунд. Паколькі яны лічылі, што сустрэча праходзіла ў пакоі над крамай, бомба была прызначана для таго, каб выбухная хваля пайшла ўверх. Як сцвярджалі члены ІРА, яны папярэдзілі пакупнікоў, што ў будынку знаходзіцца бомба[9]. У выбухоўкі быў 11-секундны засцерагальнік, і, паводле ІРА, гэта часу дастаткова, каб пакінуць краму[6][7].

Тэракт правіць

Аперацыю правялі Томас Беглі і Шон Кэлі (Seán Kelly). Яны прыехалі ў Шэнкіл з Ардойна на сагнаным сінім Ford Escort, які яны прыпаркавалі побач з крамай Фрызэла. Апранутыя як дастаўшчыкі прадуктаў, баевікі ўвайшлі ў краму з бомбай у сумцы[2]. Гэта адбывалася ў 13:00 у суботу днём, і таму крама была запоўнена ў асноўным жанчынамі і дзецьмі[10]. Пакуль Кэлі чакаў ля дзвярэй, Беглі прайшоў праз кліентаў да стойцы, дзе бомба выбухнула заўчасна[9]. Пазней расследаванне паказала, што падчас выбуху ён трымаў бомбу над халадзільнай стойкай[11]. Беглі быў забіты разам з дзевяццю іншымі людзьмі, двое з якіх апынуліся дзецьмі[9]. Загінулымі сталі: уладальнік крамы Джон Фрызэл (63 гады), яго дачка Шарон МакБрайд (29 гадоў), Лін Мюрэй (13 гадоў), член ААО Майкл Морысан (27 гадоў)[12], яго жонка Эвелін Бэйрд (27 гадоў) і яго дачка Мішэль (7 гадоў), Джордж Уільямсан (63 гады) разам з жонкай Джыліян (49 гадоў) і Вільма Макі (38 гадоў)[13]. Сіла выбуху была такой, што будынак ператварыўся ў груду друзу. Верхні паверх абрынуўся, і многіх пакінутых у жывых заваліла абломкамі, дзе яны заставаліся, пакуль праз некалькі гадзін не былі вызвалены ратавальнікамі. 57 чалавек атрымалі раненні[6]. Падчас выратавальнай аперацыі на месцы здарэння прысутнічалі некалькі кіраўнікоў ААО, у тым ліку Адэр і Макуістан. Апошні падчас выбуху знаходзіўся ў пабе недалёка ад крамы[4][8]. Шон Кэлі быў цяжка паранены і дастаўлены ў бальніцу[1].

Сход ААО скончыўся рана[7][2], і тыя, хто прысутнічаў на ім, пакінулі будынак да таго, як выбухнула бомба[2][1].

Наступствы правіць

Пасля тэракту ў Шэнкіле ў грамадстве паднялася хваля гневу і абурэння. Білі Макуістан сказаў журналісту Піцеру Тэйлару, што «ў той дзень любы чалавек, які знаходзіўся на дарозе Шэнкіл, ад байскаўта да бабулькі, калі б вы далі ім пісталет, яны б нанеслі ўдар у адказ»[8]. Многія пратэстанты ўбачылі ў здарэнні напад на іх з боку католікаў[6]. Адэр лічыў, што тэрарысты планавалі забіць менавіта яго, а не ўсё кіраўніцтва ААО[6][14].

На працягу наступнага тыдня, ААО і ОДС пачалі хвалю «нападаў помсты», забіўшы 14 мірных жыхароў[13]. 25 кастрычніка баевікі ААО застрэлілі кіроўцу-католіка ў Белфасце[15]. 26 кастрычніка ААО застрэліла яшчэ двух каталікаў і параніла пецярых у выніку невыбарчага нападу на дэпо Савета на Кэнэдзі-Уэй у Белфасце[13]. 30 кастрычніка прабрытанскія баевікі ўвайшлі ў паб у Грэйсціле, часта наведвальны каталікамі, і адкрылі бязладны агонь. Восем грамадзянскіх асоб (шэсць католікаў і два пратэстанты) былі забіты, 13 параненыя. Падзея стала вядома як «Разня ў Грэйсціле». Прадстаўнікі ААО заявілі, што гэта быў адказны ўдар за тэракт на Шэнкіл-роўд[13]. На наступны дзень пасля нападу сілы бяспекі былі накіраваны для аховы ўсіх каталіцкіх цэркваў у Белфасце. Са слоў членаў ААО, іх узброены атрад быў адпраўлены для нападу на каталіцкую царкву Святога Сямейства на Лаймстоун-роўд, але яны адмянілі атаку з-за павелічэння мер бяспекі[4]. Неўзабаве ОДС застрэлілі каталіка ў Ньютаунабі і двух каталіцкіх манахаў у Блеары[13].

Падчас пахавання Беглі, брытанскі салдат адкрыў агонь па групе тужлівых. Вайсковец зрабіў дваццаць стрэлаў. На шчасце, ніхто не загінуў, але некалькі чалавек атрымалі раненні. За напад ён адпраўлены ў турму на дзесяць гадоў[16][17][18][19]. Джэры Адамс, лідар «Шын Фейн», асудзіў тэракт, заявіўшы, што такі ўчынак не можа быць апраўданы[10][20][21][22].

Шон Кэлі, пакінуты ў жывых член ІРА, быў цяжка паранены падчас выбуху, страціўшы левае вока і з паралізаванай левай рукой[9]. Пасля выпіскі з лякарні ён быў арыштаваны і асуджаны за дзевяць забойстваў, кожнае з адпаведным пажыццёвым зняволеннем. У ліпені 2000 года Кэлі вызвалены ў адпаведнасці з умовамі Белфасцкага пагаднення[9]. У інтэрв’ю неўзабаве пасля вызвалення ён заявіў, што ніколі не меў намеру забіваць нявінных людзей, і шкадуе аб тым, што здарылася[9].

Зноскі правіць

  1. а б в г д е ё ж Henry McDonald & Jim Cusack. UDA: Inside the Heart of Loyalist Terror. Penguin Ireland, 2004. pp. 247—249
  2. а б в г д е ё Dillon, Martin. The Trigger Men: Assassins and Terror Bosses in the Ireland Conflict. Random House, 2011. Part 2: Taking Down 'Mad Dog'.
  3. Malcolm Sutton’s Index of Deaths from the Conflict in Ireland: 23 October 1993 Архівавана 20 лютага 2015.. Conflict Archive on the Internet (CAIN).
  4. а б в «Johnny Adair: Feared Loyalist Leader» Архівавана 27 чэрвеня 2006.. BBC News, 6 July 2000. Retrieved on 27 February 2007.
  5. Clayton, Pamela. Enemies and Passing Friends: Settler ideologies in twentieth-century Ulster. — Pluto Press, 1996. — P. 156. — «More recently, the resurgence in loyalist violence that led to their carrying out more killings than republicans from the beginning of 1992 until their ceasefire (a fact widely reported in Northern Ireland) was still described as following 'the IRA’s well-tested tactic of trying to usurp the political process by violence'…».
  6. а б в г д Wood, Ian S. Crimes of Loyalty: A History of the UDA. Edinburgh University Press, 2006. pp.170-172
  7. а б в Moloney, Ed. A Secret History of the IRA. 2007 [2002]. p.415
  8. а б в Taylor, Peter. Loyalists. Bloomsbury Publishing, 1999. p.224. ISBN 0-7475-4519-7
  9. а б в г д е «Freed Shankill bomber regrets 'accident'». The Guardian, 5 August 2000. Retrieved 17 October 2013.
  10. а б Oireactas debate Архівавана 7 чэрвеня 2011 года.. Retrieved 9 August 2007.
  11. Connolly, Maeve. «Remembering a black week in Irish history Архівавана 17 кастрычніка 2013.». Irish News. 21 October 2003. Retrieved 17 October 2013.
  12. UDA/UFF Memorial Garden (Highfield Drive). Conflict Archive on the Internet (CAIN).. Архівавана з першакрыніцы 3 чэрвеня 2018. Праверана 16 снежня 2018.
  13. а б в г д Sutton, Malcolm. CAIN: Sutton Index of Deaths. cain.ulst.ac.uk. Архівавана з першакрыніцы 28 жніўня 2011. Праверана 16 снежня 2018.
  14. David Lister, Hugh Jordan. Mad Dog: The Rise and Fall of Johnny Adair and 'C Company. Random House, 2013. Chapter 8: Big Mouth.
  15. David McKittrick, p.1333
  16. «Leading Republican awarded almost £28,000 shooting by soldier» Архівавана 17 кастрычніка 2013.. RTÉ News, 19 May 1999. Retrieved 17 October 2013.
  17. McKittrick, p.113
  18. BBC News – UK – I only want justice says bomb victims' daughter. news.bbc.co.uk.
  19. Time. Архівавана з першакрыніцы 26 мая 2012.
  20. News Monitor for October 2001 Retrieved: 9 August 2007
  21. McKittrick, p.1333
  22. Taylor, Peter. Provos: The IRA and Sinn Féin. Bloomsbury Publishing, 1998. pp.338-339

Спасылкі правіць