Глазма
Глазма (glasma ад англ.: glass + plasma[1]) — адзін са станаў матэрыі[2]: стан адроннага поля [3], папярэдні пры сутыкненнях кварк-глюоннай плазме. Лічыцца, што ў эвалюцыі Сусвету стан вачэй мы папярэднічала кварк-глюонной плазме, якая існавала ў першыя мільённыя долі секунды адразу пасля Вялікага Выбуху[4].
Глазма з’яўляецца асаблівасцю тэарэтычнай мадэлі «кандэнсату каляровага шкла» (англ.: color glass condensate) — падыходу да апісання моцнага ўзаемадзеяння ва ўмовах высокіх шчыльнасцей[5]. Складаецца з каляровых токавых трубак[6]. Таксама «кандэнсатам каляровага шкла» называецца стан матэрыі, папярэдняе глазме[7].
Апісанне правіць
Глазма ўтвараецца пры сутыкненні адронаў адзін з адным (напрыклад, пратонаў з пратонамі, іонаў з іонамі, іонаў з пратонамі). Лічыцца таксама, што ў эвалюцыі Сусвету стан глазмы папярэднічаў кварк-глюоннай плазме, якая існавала ў першыя мільённыя долі секунды адразу пасля Вялікага выбуху. Час існавання глазмы — некалькі йоктасекунд [8].
Кожнае слова тэрміна «кандэнсат каляровага шкла» адносіцца да характарыстык гіпатэтычнай глюоннай хвалі. Слова «кандэнсат» азначае высокую шчыльнасць глюонаў. Слова «каляровы» — да тыпу зарада, які нясуць кварк і глюон ў выніку моцнага ўзаемадзеяння. Слова «шкло» ж адсылае да ўласцівасцей аднайменнага матэрыялу, з якімі можна параўнаць некаторыя асаблівасці паводзін глюонаў.
У цяперашні час асноўныя дадзеныя аб паводзінах глазмы паступаюць з Вялікага адроннага калайдэра[9].
На 2012 год навукоўцы могуць толькі апісаць тое, што адбываецца, але не растлумачыць яго[10].
Раджу Венугопалан[11], адзін з кіраўнікоў групы Брукхейвенскай нацыянальнай лабараторыі, якая прадказала існаванне глазмы, мяркуе, што за яе ўласцівасцямі стаіць квантавая заблытанасць глюёнаў[12].
Зноскі
- ↑ Элементы - новости науки: Детектор CMS обнаружил необычные корреляции частиц.
- ↑ Игорь Иванов. Детектор CMS обнаружил необычные корреляции частиц. Элементы.ру (22 верасня 2010). Архівавана з першакрыніцы 8 снежня 2012. Праверана 29.11.2012.
- ↑ C. Fuchs, H. Lenske, H.H. Wolter. Dencity Dependent Hadron Field Theory. arxiv.org (29 чэрвеня 1995). Праверана 30.11.2012.
- ↑ Новости NEWSru.com :: На Большом адронном коллайдере, возможно, получен новый вид материи. Архівавана з першакрыніцы 21 красавіка 2014.
- ↑ Появляются первые комментарии теоретиков про недавнее открытие CMS. Элементы.ру.
- ↑ И. М. Дремин, А. В. Леонидов. Кварк-глюонная среда С. 1172. Успехи физических наук (Ноябрь 2010 года). doi:10.3367/UFNr.0180.201011c.1167. — УФН 180 1167–1196 (2010). Архівавана з першакрыніцы 5 красавіка 2013. Праверана 29.03.2013.
- ↑ Йоктосекунды: 2. Столкновение тяжелых ядер.
- ↑ Игорь Иванов. Как расщепляют мгновение. Элементы.ру (29 чэрвеня 2009). Архівавана з першакрыніцы 8 снежня 2012. Праверана 29.11.2012.
- ↑ Глазма, похоже, может рождаться в столкновениях протонов и ионов (28 лістапада 2012). Архівавана з першакрыніцы 30 снежня 2013. Праверана 30 снежня 2013.
- ↑ Будни ЦЕРНа: в коллайдере получили материю, из которой родилась Вселенная. Slon.ru.
- ↑ Raju Venugopalan - Nuclear Theory Group(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 красавіка 2015. Праверана 26 красавіка 2017.
- ↑ Вести.Ru: На Большом адронном коллайдере, возможно, получен новый тип материи. vesti.ru.
Літаратура правіць
- А.В. Леонидов. Плотная глюонная материя в соударениях ядер. Успехи физических наук (Апрель 2005 года). doi:10.3367/UFNr.0175.200504a.0345. — УФН 175 345–366 (2005). Архівавана з першакрыніцы 10 снежня 2012. Праверана 29.11.2012.
- T. Lappi, L. McLerran Some Features of the Glasma. — 2006.
- P. Braun-Munzinger, J. Wambach. The Phase Diagram of Strongly-Interacting Matter. — 20 pages, Rev. Mod. Phys. Vol 81, (2009) 1031-1050. Праверана 29.11.2012.
- Raju Venugopalan. From Glasma to Quark Gluon Plasma in heavy ion collisions (11 чэрвеня 2008). doi:10.1088/0954-3899/35/10/104003. — 11 pages, Rev. Mod. Phys. Vol 81, (2009) 1031-1050. Праверана 29.11.2012.