Краснаярск

Краснаярск (руск.: Красноярск) — горад (з 1690) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Краснаярскага края. Заснаваны ў 1628 годзе, найбуйнейшы са старадаўніх гарадоў Сібіры. Паводле дадзеных на красавік 2012 года колькасць насельніцтва горада пераўзышла мільён чалавек. Усяго ў Краснаярскай агламерацыі пражывае 1,186 млн чалавек. Горад размешчаны на абодвух берагах Енісея.

Горад Краснаярск руск.: Красноярск Герб Сцяг Краіна Расія Каардынаты 56°00′ пн. ш. 92°56′ у. д. Заснаваны 19 жніўня 1628 Плошча 353,9 км² Вышыня цэнтра 150 м Водныя аб’екты Енісей Насельніцтва ▲1 010 000. чалавек (2011) Часавы пояс UTC+7 Тэлефонны код 391 Паштовы індэкс 660ххх Афіцыйны сайт admkrsk.ru Краснаярск на карце Расіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Перад прыходам рускіх ваяроў тэрыторыя сучаснага Краснаярска ўваходзіла ў Язерскае княства енісейскіх кіргізаў. Гара Кум-Цігей, верагодна, была святым месцам качынцаў. Улетку 1927 года экспедыцыяй музея Прыенісейскага края выявіла на Каравульнай гары, дзе цяпер размяшчаецца Капліца Параскевы Пятніцы, багатае пахаванне XIII—XIV стагоддзяў. Багацце прадметаў, выяўленых у магільніку можа сведчыць аб тым, што на гары былі пахаваныя члены шляхетнага княжацкага роду, якія, верагодна, і кіравалі гэтай тэрыторыяй.

Мясцовасць, на якой пасля быў пабудаваны Краснаярск, стала вядомай рускім яшчэ ў 1608 годзе. У гэтым годзе казакі з Кецкага астрогу, пад правадырствам енісейска-асцяцкіх князькоў Урнука і Намака, адправіліся ўверх па Енісеі, з намерам знайсці «новую зямельку», а затым далучыць іх да валадарстваў маскоўскага цара. Плывучы ўверх па Енісеі, казакі сустрэлі зямлю, якою валодаў арынскі князёк Цюлькоў, і назвалі яе «Цюлькінскай зямелькай». Гэта назва затрымалася да пабудовы Краснаярскага астрога і сыходу арынцаў. Арынцы, якія падтрымліваліся не толькі качынцамі, але і енісейскай кыргызамі, доўгі час не згаджаліся плаціць ясак рускім і прымалі ўсе меры да выдалення апошніх з занятага імі месца. З гэтай мэтай яны амаль бесперапынна турбавалі іх набегамі, якія, да рэшце рэшт, сталі настолькі небяспечнымі, што казакі вырашылі звярнуцца да Енісейскага ваяводы з просьбай аб дапамозе і абароне.

Архітэктура

Пажар 1773 года знішчыў Краснаярскі астрог і практычна ўвесь горад, пасля пажару засталося толькі трыццаць дамоў. З Табольска быў дасланы сяржант геадэзіі Пётр Майсееў, які даў гораду лінейную планіроўку пецярбургскага тыпу.

Вуліцы Краснаярска былі прамыя і роўныя, арыентаваны па баках свету. Шыротная вуліцы пракладваліся паралельна Енісею з захаду на ўсход, ад Старога базару, размешчанага побач з Васкрасенскім саборам недалёка ад месца зліцця Енісея і Качы, у бок Мікалаеўскай горы. Мерыдыянальныя вуліцы ішлі з поўдня на поўнач, ад Енісея ў бок Пакроўскай гары. Яны будаваліся перпендыкулярна шыротным вуліцам і спынялі іх пад прамымі кутамі. Кварталы былі прыкладна аднолькавымі паводле памераў і мелі правільныя геаметрычныя формы. Вуліцы разыходзіліся ад плошчаў і сыходзіліся да плошчаў, і на гэтых адкрытых, здалёк бачных плошчах узвышаліся буйныя грамадскія будынкі.

У сярэдзіне 1820-х гадоў у бюро пад пачаткам архітэктара Уільяма Гестэ быў распрацаваны перспектыўны генеральны план горада. Рэалізацыя гэтага праекта толькі ў нязначнай ступені закранула гістарычную частку горада, гэта значыць у цэнтры было прадпрынята выраўноўванне «чырвоных» ліній і ўзбуйненне кварталаў.

Насельніцтва

Год Колькасць 1772 2 000 ± 500 1897 26 600 1926 72 000 1931 82 800 ± 100 1939 186 100 ± 100 1939 190 000 Год Колькасць 1959 412 000 1972 688 000 1979 795 100 1987 899 000 1992 925 000 1997 874 000 Год Колькасць 1998 875 000 2008 936 400 2012 997 316 2013 1 016 385 2016 1 083 865 2016 1 066 934 Год Колькасць 2017 1 083 865 2018 1 090 811 2020 1 093 771 2021 1 092 851

Адукацыя

• Сібірскі дзяржаўны аэракасмічны ўніверсітэт імя акадэміка М. Ф. Рашатнёва

Транспарт

Трамвайная сістэма горада Краснаярска дзейнічае з 1935 года. Працуюць 5 маршрутаў.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Краснаярска

• Юз Аляшкоўскі — празаік, паэт, сцэнарыст
• Людміла Пятроўна Баліцкая (нар. 1941) — беларускі архітэктар.
• Леанід Іванавіч Мельнік (нар. 1935) — беларускі архітэктар, мастак.
• Станіслаў Іванавіч Траццяк, беларускі вучоны ў галіне агульнай хірургіі
• Дзмітрый Аляксандравіч Хварастоўскі, расійскі оперны спявак
• Уладзімір Данілавіч Салончанка, Герой Савецкага Саюза

Спорт

• Баскетбольны клуб «Енісей»
• Енісей (жаночы баскетбольны клуб)

Гарады-пабрацімы

•  Heihe^[d], Кітай (1999)
•  Oneonta^[d], ЗША (2004)
•  Іркуцк, Расія (2013)
•  Істараўшан, Таджыкістан (2000)
•  Дацын, Кітай (2002)
•  Жыліна, Славакія (2013)
•  Казань, Расія (2001)
•  Калінінград, Расія (1999)^[…]
•  Крэмона, Італія (2006)
•  Кызыл, Расія (2002)
•  Магілёў, Беларусь (19 верасня 2001)
•  Масква, Расія (1998)
•  Мірнінскі ўлус^[d], Расія (1999)
•  Нарыльск, Расія (2000)
•  Новасібірск, Расія (2013)
•  Омск, Расія (2011)
•  Руставі, Грузія (1997)
•  Самарканд, Узбекістан (2003)
•  Санкт-Пецярбург, Расія (1998)
•  Саянск, Расія (2011)
•  Су-Сент-Мары, Канада (2002)
•  Томск, Расія (2013)
•  Улан-Батар, Манголія (2003)
•  Унтэршляйсгайм^[d], Германія (2008)
•  Харбін, Кітай (2003)
•  Ціцікар^[d], Кітай (2005)
•  Чанчунь, Кітай (1 снежня 2014)
•  Чэбаксары, Расія (2003)

Літаратура

• Красная́рск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — С. 461. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
• Красноя́рск / Глусская З. К., Сударикова А. А. // Т. 13. Конда — Кун. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — С. 341—342. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Красноя́рск // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 336—337. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Красноя́рск // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 253. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
• Красноя́рск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 257. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Красноя́рск // Города России: энциклопедия (руск.) / Гл. ред. Г. М. Лаппо. — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия»; ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — С. 221—223. — 559 с. — ISBN ISBN 5-300-01747-7.
• Красноя́рськ // Українська радянська енциклопедія : у 12 т. / гол. ред. М. П. Бажан; редкол.: О. К. Антонов та ін. — 2-ге вид. — К. : Головна редакція УРЕ, 1980. — Т. 5 : Кантата — Кулики. — С. 483. — 566, [2] с., [24] арк. іл. : іл., портр., карти + 1 арк с. (укр.)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Краснаярск
• Адміністрацыя Краснаярска
• Краснаярскі гарадскі савет Архівавана 6 ліпеня 2014.