Кіпарысавік
Кіпарысавік, Ілжэкіпарыс[2][3] (Chamaecýparis) — род голанасенных хвойных раслін сямейства кіпарысавыя (Cupressaceae).
| Кіпарысавік | ||||||||||||
 Кіпарысавік гароханосны (Chamaecyparis pisifera), Японія | ||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Міжнародная навуковая назва | ||||||||||||
| ||||||||||||
Апісанне
правіцьВечназялёныя аднадомныя кусты або дрэвы вышынёй да 70 м і дыяметрам ствала да 3,5 м. Працягласць жыцця да 600 і больш гадоў. Каранёвая сістэма добра развітая. Крона конусападобная або пірамідальная, звычайна з паніклай верхавінай. Парасткі падоўжаныя, часцей пляскатыя. Лісце накрыж супраціўнае, простае, суцэльнае, суцэльнакраёвае, да 4 мм даўжынёй, дарослае лісце лускападобнае, ювенільнае — часта іголкападобнае. Пыленне ўвесну. Мужчынскія шышкі дробныя, прадаўгаватыя, даўжынёй 2–4 мм, чырванаватыя або жаўтаватыя. Спелыя жаночыя шышкі акруглыя, да 12 мм у дыяметры, з 4–5 (6) парамі шчытападобных супраціўных лускавінак. Шышкі спачатку зялёныя, пры выспяванні бурыя або фіялетавыя, спеюць восенню ў год апылення. Пасля выспявання ападаюць цалкам. Насенне пляскатае, з двума крыламі.
Вонкава расліна нагадвае кіпарыс, адрозніваецца ад яго больш сплошчанымі галінкамі і больш дробнымі шышкамі, якія спеюць за год.
Пашырэнне
правіцьРадзіма — Усходняя Азія і Паўночная Амерыка. Налічвае 5–6 відаў, распаўсюджаных пераважна ва ўмераных і субтрапічных шыротах прыбярэжных рэгіёнаў ЗША, Японіі, Кітая.
Шырока культывуюцца ў розных рэгіёнах зямнога шара. Большасць відаў марозаўстойлівыя. У Беларусі дзікарослых прадстаўнікоў роду няма, інтрадукаваны 4 віды. Найбольш распаўсюджаны ў культуры кіпарысавік Лаўсана і кіпарысавік гарохаплодны, якія маюць вялікую колькасць сартоў (больш за 700), што адрозніваюцца памерамі раслін, формай кроны, афарбоўкай лісця.
Віды
правіцьПаводле базы даных The Plant List (на ліпень 2016) род уключае 5 відаў[4]:
- Chamaecyparis formosensis Matsum.
- Chamaecyparis lawsoniana (A.Murray) Parl. — Кіпарысавік Лаўзона
- Chamaecyparis obtusa (Siebold & Zucc.) Endl.
- Chamaecyparis pisifera (Siebold & Zucc.) Endl. — Кіпарысавік гароханосны
- Chamaecyparis thyoides (L.) Britton et al. typus[5]
Да кіпарысавікаў таксама адносілі
- Chamaecyparis hodginsii (Dunn) Rushforth, які традыцыйна вылучаецца ў асобны род род Fokienia.
Выкарыстанне
правіцьУ культуры з XVIII стагоддзя. Ценевынослівы, вільгацелюбівы, патрабавальны да ўрадлівасці глебы, дрэнна пераносіць засуху, умерана зімаўстойлівы, сярэднеўстойлівы да гарадскіх умоў, устойлівы да шкоднікаў і хвароб, добра пераносіць стрыжку, лёгка размнажаецца чаранкаваннем.
Драўніна лёгкая, жоўтая або светла-карычневая, духмяная, устойлівая да гніення, шырока прымяняецца ў будаўніцтве, лесаразвядзенні, парфумерыі, аздабленні будынкаў, суднабудаванні, для вырабу мэблі і розных прадметаў быту. Каштоўная дэкаратыўная расліна. Выкарыстоўваецца ў народнай медыцыне.
Крыніцы
правіць- ↑ Spach. Histoire Naturelle des Végétaux. Phanerogames. 11: 329. 1841
- ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 36. — 160 с. — 2 350 экз.
- ↑ Кіпарысавік у адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах., Т.8. Мн., 1999, С.272
- ↑ Chamaecyparis (англ.). The Plant List. Version 1.1. (20 студзеня 2013). Праверана 27 ліпеня 2016.
- ↑ NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. Entry for Chamaecyparis Spach (англ.) (Праверана 18 кастрычніка 2009)
Спасылкі
правіць- КІПАРЫСАВІК на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларуская энцыклапедыя»