Мамед Эмін Расулзадэ

Азербайджанскі дзяржаўны, палітычны і грамадскі дзеяч

Мамед Эмін Расулзадэ (азерб.: Məmməd Əmin Axund Hacı Molla Ələkbər oğlu Rəsulzadə, 19 (31) студзеня 1884, Наўханы, Бакінскі павет, Бакінская губерня, Расійская імперыя — 6 сакавіка 1955, Анкара, Турцыя) — азербайджанскі дзяржаўны, палітычны і грамадскі дзеяч, журналіст і драматург, старшыня Нацыянальнага Савета Азербайджана ў 1918 годзе, член азербайджанскай эміграцыі.

Мамед Эмін Расулзадэ
азерб.: Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
Member of the Russian Constituent Assembly[d]
1918 — 1918
Нараджэнне 31 студзеня 1884(1884-01-31)
Смерць 6 сакавіка 1955(1955-03-06) (71 год)
Месца пахавання
Жонка Умбулбану Расулзадэ[d]
Веравызнанне іслам
Партыя
Дзейнасць палітык, пісьменнік, журналіст, перакладчык
Аўтограф Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

Нарадзіўся ў Наўханах, недалёка ад Баку, у сям’і мулы. Атрымаў адукацыю ў руска-мусульманскай сярэдняй школе, а затым у Тэхнічным каледжы ў Баку. Падчас вучобы заснаваў Мусульманскую моладзевую арганізацыю «Мусават», першую ў сучаснай гісторыі Азербайджана сакрэтную арганізацыю, а ў 1903 годзе пачаў пісаць артыкулы ў розныя апазіцыйныя газеты і часопісы. У той час яго антыманархічная платформа і патрабаванні нацыянальнай аўтаноміі Азербайджана параўноўвалі яго з сацыял-дэмакратамі і будучымі камуністамі. У 1904 годзе ён заснаваў першую мусульманскую сацыял-дэмакратычную арганізацыю «Гумет» і стаў галоўным рэдактарам сваіх газет «Tekamul» («Эвалюцыя», 1906—1907) і «Yoldaş» («Таварыш», 1907). Расулзадэ таксама апублікаваў шмат артыкулаў у беспартыйных газетах, такіх як Həyat, Irshad і часопісы Füyuzat. Яго п’еса «У цемры» была пастаўлена ў Баку ў 1908 годзе.

Падчас Першай рускай рэвалюцыі (1905—1907) Расулзадэ прымаў актыўны ўдзел у рэвалюцыйных падзеях. Менавіта Расулзадэ выратаваў маладога Іосіфа Сталіна ў 1905 годзе ў Баку, калі паліцыя шукала яго як актыўнага падбухторшчыка да паўстанняў.

28 траўня 1918 года Нацыянальная рада Азербайджана на чале з Расулзадэ абвясціла незалежную Азербайджанскую Рэспубліку. Расулзадэ таксама ініцыяваў стварэнне Бакінскага дзяржаўнага універсітэта разам з Рашыдам Ханам Гапланавым, міністрам адукацыі пры фінансаванні нафтавага барона Хаджы Зейналабдзіна Тагіева ў 1919 годзе. Расулзадэ выкладаў ва ўніверсітэце асманскую літаратуру.

Пасля савецкай акупацыі Азербайджана 27 красавіка 1920 года, адхіліў паражэнчы ўльтыматум бальшавікоў. У тую ж ноч па яго парадзе ствараецца Мусаватскае падполле. У траўні 1920 года Мамед Эмін Расулзадэ разам з Аббасгулу Кязымзаде хаваўся ад бальшавікоў у Лагічы. Там жа ён напісаў свай знакаміты твор «Сіявуш нашага стагоддзя». У Лагічы яны памянялі некалькі дамоў і ў выніку засталіся ў доме Аліабаса Сафарбеева. Аднак, з-за здрады гаспадара дома, Расулзадэ і яго таварышаў схапілі чэкісты. Неўзабаве Мамед Эмін Расулзадэ быў вызвалены асабістым загадам Сталіна.

У Маскве Мамеду Эміну Расулзадэ прапанавалі пасаду кіраўніка «Таварыства вывучэння народаў Усходу», але ён адмовіўся. Ён таксама адмовіўсяад пасады прафесара ва ўніверсітэце камунізму. У гэты час Расулзадэ выкладаў рускую і персідскія мовы ў Інстытуце усходніх краін. Ён таксама друкаваўся ў часопісе «Жыццё нацыянальнасцяў». Так Мамед Эмін працягваў да восені 1922 года. Пазней ён паехаў пад выглядам навуковай камандзіроўкі ў Петраград. Адтуль ён пры падтрымцы сваіх таварышаў перабраўся ў Фінляндыю і пачаў жыццё ў эміграцыі.

Жыў у Польшчы, дзе пабраўся з пляменніцай Юзафа Пілсудскага Вандай.

З 1940 года і да завяршэння Другой сусветнай вайны з невялікімі перапынкамі жыў у Румыніі.

У 1947 годзе, вярнуўшыся ў Турцыю, ён, як і да Другой сусветнай вайны, ізноў узначаліў Азербайджанскі нацыянальны цэнтр у Анкары, а ў 1949 годзе заснаваў «Азербайджанскі культурны гурток».

Памёр 6 сакавіка 1955 года ў Анкары. Пахаваны там жа на муніцыпальных могілках «Джэбеджы Асры». Над магілай Мамеда Эміна Расулзадэ па ініцыятыве муніцыпалітэта Анкары ўсталяваны мемарыял і вывешаны сцягі Азербайджана і Турцыі.

Спасылкі правіць