Махатхір Махамад

Махатхір бін Махамад (малайск.: Tun Dr. Mahathir bin Mohamad, нар. 10 ліпеня 1925, Алар-Сетар) — дзяржаўны і палітычны дзеяч Малайзіі, у 1981—2003 гг. чацвёрты прэм’ер-міністр краіны. Палітычны доўгажыхар, кар’ера якога доўжыцца ўжо больш за пяць дзесяцігоддзяў. У 2018—2020 гг. зноў прэм’ер-міністр, але ўжо ад апазіцыйнага альянсу «Надзея». Агулам займаў пасаду кіраўніка ўрада Малайзіі 24 гады. Яго лічаць аўтарам «эканамічнага цуду», які ператварыў сыравінную краіну ў перадавога экспарцёра высокатэхналагічнай прадукцыі.

Махатхір Махамад
малайск.: Mahathir bin Mohamad
21-ы генеральны сакратар Руху недалучэння[d] 20 лютага 2003 — 31 кастрычніка 2003
Папярэднік	Таба Мбэкі
Пераемнік	Abdullah Ahmad Badawi[d]
4-ы Prime Minister of Malaysia[d] 16 ліпеня 1981 — 31 кастрычніка 2003
Папярэднік	Hussein Onn[d]
Пераемнік	Abdullah Ahmad Badawi[d]
Deputy Prime Minister of Malaysia[d] 5 сакавіка 1976 — 16 ліпеня 1981
Папярэднік	Hussein Onn[d]
Пераемнік	Musa Hitam[d]
Minister of Defence[d] 18 ліпеня 1981 — 6 мая 1986
Папярэднік	Abdul Taib Mahmud[d]
Пераемнік	Abdullah Ahmad Badawi[d]
Minister of Home Affairs[d] 8 мая 1986 — 8 студзеня 1999
Папярэднік	Musa Hitam[d]
Пераемнік	Abdullah Ahmad Badawi[d]
Minister of International Trade and Industry[d] 1 студзеня 1978 — 16 ліпеня 1981
Папярэднік	Hamzah Abu Samah[d]
Minister of Education[d] 5 верасня 1974 — 31 снежня 1977
Папярэднік	Mohamed Yaacob[d]
Пераемнік	Musa Hitam[d]
Member of the Dewan Negara[d] 30 снежня 1972 — 23 жніўня 1974
7-ы Prime Minister of Malaysia[d] 10 мая 2018 — 1 сакавіка 2020
Папярэднік	Najib Razak[d]
Пераемнік	Muhyiddin Yassin[d]
Minister of Finance 2[d] 2 верасня 1998 — 7 студзеня 1999
Minister of Finance 2[d] 5 чэрвеня 2001 — 2 лістапада 2003
Q110133371? 16 ліпеня 1981 — 30 кастрычніка 2003
Q110133371? 10 мая 2018 — 24 лютага 2020
Нараджэнне	10 ліпеня 1925(1925-07-10) (98 гадоў) Alor Setar[d], Unfederated Malay States[d]
Імя пры нараджэнні	малайск.: Mahathir bin Mohamad
Бацька	Mohamad bin Iskandar[d]
Маці	Wan Tempawan Wan Hanapi[d]
Жонка	Siti Hasmah Mohamad Ali[d]
Дзеці	Marina Mahathir[d], Mokhzani Mahathir[d], Mukhriz Mahathir[d], Mirzan Mahathir[d], Melinda Mahathir[d] і Mazhar Mahathir[d]
Веравызнанне	суніты
Партыя	United Malays National Organisation[d] (2016) Malaysian United Indigenous Party[d] (28 мая 2020) беспартыйны (7 жніўня 2020) Homeland Fighter Party[d] (10 лютага 2023) Parti Bumiputera Perkasa Malaysia[d]
Адукацыя	University of Malaya[d] (1953) Нацыянальны ўніверсітэт Сінгапура[d] Yong Loo Lin School of Medicine[d]
Навуковая ступень	доктарская ступень[d]
Дзейнасць	палітык, урач, пісьменнік
Аўтограф
Узнагароды	Royal Family Order of Kedah[d] Kedah Supreme Order of Merit[d] Commander of the Order of the Polar Star[d] (11 сакавіка 1996) Most Exalted Order of the Star of Sarawak[d] Order of Loyalty to the Royal House of Kedah[d] прэмія імя Джавахарлала Нэру[d] (1994) Al-Gaddafi International Prize for Human Rights[d] King Faisal International Prize in Service to Islam[d] (1997) ганаровы доктар Універсітэта Кэё[d] (2004) ганаровы доктар Універсітэта Васэда[d] ганаровы доктар Універсітэта Цынхуа[d] (2004) Order of Sultan Mahmud I of Terengganu[d] Order of Kinabalu[d] Royal Family Order of Johor[d] Asia's Most Influential Malaysia[d] (2021)
Сайт	thechedet.com
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Пры Махатхіры Малайзія стала адной з самых хуткарослых эканомік рэгіёну — такія краіны прынята называць «азіяцкімі тыграмі». Пачалася эпоха мегапраектаў — накшталт будаўніцтва вежаў-двайнят Петронас, міжнароднага аэрапорта Куала-Лумпур, хуткаснай аўтамагістралі Поўнач — Поўдзень, міжнароднага аўтадрома Сепанг. Хуткі эканамічны рост, які пачаўся ў 1980-я, працягнуўся да сярэдзіны 1990-х.

У 1997 годзе Махатхір быў узнагароджаны Міжнароднай прэміяй караля Фейсала.

Біяграфія

З 16 ліпеня 1981 да 31 кастрычніка 2003 года — прэзідэнт партыі АМНА і прэм’ер-міністр (першы, які не вучыўся ў Вялікабрытаніі і не мае малайска-каралеўскіх каранёў) пасля адстаўкі па стане здароўя Хусейна Она.

Адным з першых крокаў сталі амністыя для 21 палітвязня (уключаючы журналіста Самада Ісмаіла і былога намесніка міністра Абдулы Ахмада) і прызначэнне намеснікам прэм’ер-міністра свайго паплечніка Мусы Хітама. Потым асноўнымі яго мэтамі былі кансалідацыя кіраўніцтва кіруючай партыі і ўрада і падрыхтоўка да выбараў 1982 года. Перамогшы на іх (партыя набрала 60,5 % і 132 са 154 месцаў у парламенце), ён пачаў умацоўваць цэнтралізацыю ўлады ў краіне, што выклікала канфлікт з султанамі асобных штатаў. Эканамічная палітыка адрознівалася імкненнем да прыватызацыі прадпрыемстваў дзяржсектара ў стылі «тэтчэрызму». Былі прыватызаваны авіякампаніі, камунальныя і тэлекамунікацыйныя фірмы. Было разгорнута будаўніцтва аўтамагістралі «Поўнач-Поўдзень» ад мяжы з Тайландам да мяжы з Сінгапурам. Быў таксама рэалізаваны праект будаўніцтва сучаснай аўтавытворчасці (першы час сумесна з «Mitsubishi») маркі Proton, які стаў да канца 1980-х найбуйнейшым аўтавытворцам у Паўднёва-Усходняй Азіі.

На парламенцкіх выбарах 1986 года ўзначаленая ім АМНА зноў перамагла, атрымаўшы 57,3 % галасоў і 148 з 177 месцаў у парламенце. У 1987 годзе меў месца перыяд актыўнага падаўлення апазіцыі (Operasi Lalang), у межах якога звыш ста чалавек (актывісты НДА, апазіцыйныя палітыкі, прадстаўнікі інтэлігенцыі, шэраг студэнтаў, мастакоў і навукоўцаў) былі затрыманыя без суда па Законе аб унутранай бяспецы (ISA). Следам скасаваны ліцэнзіі штодзённых газет The Star і Sin Chew Jit Poh і дзвюх штотыднёвых газет, The Sunday Star і Watan.

На парламенцкіх выбарах 1990 года АМНА атрымала 53,4 % галасоў і 127 са 180 месцаў у парламенце. Пасля выбараў была анансаваная праграма «Бачанне 2020». Адначасова пасля доўгіх са складаных дыскусій прэм’ер-міністру ўдалося дабіцца зняцця імунітэту з кіраўнікоў штатаў (султанаў) і членаў каралеўскіх сем’яў, скараціць іх паўнамоцтвы і адначасова скараціць іх фінансавую падтрымку. У 1994 годзе былі прыняты адпаведныя канстытуцыйныя папраўкі.

Парламенцкія выбары 1995 года скончыліся трыумфам АМНА і яго асабіста — партыя атрымала 65,2 % і 162 месцы з 192 у парламенце. Неўзабаве пачаў развівацца праект Multimedia Super Corridor, малайскі аналаг «Сіліконавай даліны», размешчаны на поўдзень ад Куала-Лумпура на плошчы 15х50 км і шэраг іншых амбіцыйных праектаў (уключаючы будаўніцтва трасы «Формулы-1» у Сепангу).

Падчас Азіяцкага фінансавага крызісу 1997—1998 гадоў адмовіўся ад жорсткай грашова-крэдытнай і фіскальнай палітыкі насуперак рэкамендацыям МВФ, якія патрабавалі ў тым ліку і згортванні дзяржаўнай падтрымкі буйных праектаў, якія былі краевугольным каменем стратэгіі развіцця Махатхіра Махамада. Былі павялічаны дзяржаўныя выдаткі і фіксаваны курс рынггіта да долара ЗША. Вынік пасароміў сваіх міжнародных і ўнутраных крытыкаў, а таксама экспертаў МВФ. Малайзія акрыяла ад крызісу хутчэй, чым іншыя краіны Паўднёва-Усходняй Азіі. Гэта стала палітычным трыумфам Махатхіра Махамада. Пасля наступных выбараў у 1999 годзе партыя АМНА атрымала (56,5 % і 147 месцаў са 192 у парламенце).

Рэакцыя Махатхіра Махамада на крызіс і яго непрыманне рэкамендацый МВФ выклікалі рэзкае супрацьстаянне прэм’ер-міністра з віцэ-прэм’ерам і намеснікам кіраўніка АМНА Анварам Ібрагімам (якія патрабавалі выканання ўмоў МВФ) — апошні быў зняты з усіх пастоў і пасаджаны ў турму па абвінавачванні ў карупцыі. Арганізацыя «Міжнародная Амністыя» аб’явіла яго вязнем сумлення, назваўшы справу палітычна матываванай.