Муранаў
Муранаў (польск.: Muranów) — раён ў дзяльніцы Сьрудмесце Варшавы.
| Муранаў | |
|---|---|
| Muranów | |
 Вуліца Уладзіслава Андэрса | |
| 52°15′05″ пн. ш. 20°59′40″ у. д.HGЯO | |
| Краіна | |
| Горад | Варшава |
| Карта |
 |
| Адміністрацыйны раён горада | Сьрудмесце |
| Сайт | osiedle-muranow.waw.pl |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы |
|
Гісторыя правіць
На месцы раёну да засялення працякала некалькі ручаёў, такія як Бельчанца (Налеўка), якая дала назву вул. Налеўкі, было шмат азёр і сажалак — вул. Стаўкі.
У 1559 г. быў створаны першы юрыдык. Яны развіваліся на вузкіх палосах зямлі, уздоўж сельскагаспадарчых участкаў, выкладзеных перпендыкулярна да Віслы.
У складзе Варшавы правіць
У 1686 годзе Юзэф Шымон Белоці пабудаваў для сябе палац Мурана — назву ён узяў ад назвы вострава Мурана каля Венецыі, дзе ён нарадзіўся. Назва маёнтка Муранава пайшла ад назвы палаца. Архітэктар надаў будынку формы, адсылаючы да традыцыйнай польскай сядзібы.
Зыгмунтоўскія валы зніклі пасля шведскага патопу і былі засаджаны, а вольная плошча выкарыстоўвалася ў тым ліку для для будаўніцтва новых вуліц. У 1761 годзе на базе існаваўшага дагэтуль палаца Мурана, перанятага архітэктарам Якубам Фантана, была закладзена Муранаўская плошча, якая ў наступныя гады стала адным з галоўных месцаў Муранава.
Эпідэмія чумы, якая пачалася ў 1770 г., падштурхнула магістрат на чале са Станіславам Любамірскім пабудаваць новыя набярэжныя вакол Варшавы, на гэты раз ахопліваючы значна большую тэрыторыю. Любамірскія акопы ахоплівалі таксама Муранаў аж да вуліцы Акопавай, якая атрымала назву ад гэтых акопаў. Усталяванне гэтай мяжы, нязменнай да 1916 г., прывяло да паступовых працэсаў урбанізацыі, больш шчыльнай забудовы, разметкі і частковага брукавання новых вуліц.
У ХIХ стагоддзі пачало забудоўвацца ўсё больш будынкаў, раён стаў гусцець. Большую частку новых жыхароў складалі яўрэі, якім, паводле тагачаснага заканадаўства, не дазвалялася жыць на рэпрэзентатыўных вуліцах горада. Гэты працэс працягваўся да ХХ стагоддзя і спрыяў стыхійнаму стварэнню яўрэйскага раёна, цэнтрам якога з часам стала вуліца Налеўкі. Увесь раён на пачатку ХХ стагоддзя быў горадам у горадзе, поўным надзвычайных кантрастаў. У другой палове ХIХ стагоддзя разбураны палац Мурана быў знесены, а побач было пабудавана трамвайнае дэпо і шматлікія камяніцы. Раён быў таксама вельмі разнастайны - гандлёвыя вуліцы прылягалі да вуліц якія нават не мелі каналізацыі і бруку і былі домам для яўрэйскай беднаты.
У 1916 годзе раён быў ужо вельмі шчыльна забудаваны, прамысловыя аб'екты чаргаваліся з жылой забудовай. Тут было некалькі галоўных будынкаў з важнымі функцыямі, напрыклад, палац Мастоўскіх, турма на Павіі, трамвайнае дэпо, чыгуначныя адводы, некалькі карпусоў школы. У міжваенны перыяд амаль 90% насельніцтва Муранава складалі яўрэі, усяго каля 300 тысяч чалавек.
Другая сусветная вайна правіць
Неўзабаве пасля пачатку нямецкай акупацыі пачалася падрыхтоўка стварэння гета. З-за вялікай колькасці габрэяў, якія пражывалі тут, Муранаў быў адным з прапанаваных раёнаў. Рашэнне аб яго стварэнні было прынята 12 кастрычніка 1940 г., а 16 лістапада 1940 г. гета было закрыта, адрэзана ад гораду і абнесена сцяной. Умовы ў гета былі вельмі кепскія, на піку гета на гэтай тэрыторыі знаходзілася да 400 000 чалавек. Іх колькасць стала змяншацца разам з дэпартацыямі, якія ўзмацніліся ў ліпені 1942 г. У той час з Умшлагплацу было дэпартавана каля 300 тысяч чалавек, а ў Муранаве засталося не больш за 70 тысяч яўрэяў. Калі немцы пачалі цалкам ліквідаваць гета, успыхнула паўстанне.
Паўстанне ў Варшаўскім гета працягвалася з 19 красавіка па 16 мая 1943 года і скончылася паразай яўрэяў, якія змагаліся толькі за ганаровую смерць. Неўзабаве пачалося планамернае спусташэнне і разбурэнне Муранава, якое было практычна зраўняна з зямлёй. Атрыманую цэглу часам выкарыстоўвалі ў іншых мэтах, толькі некаторыя прадметы яшчэ выкарыстоўваліся, напр. склады ў Стаўках, касцёл св. Аўгустына. Выкарыстоўваўся таксама будынак былых Валынскіх казармаў, які служыў турмой у Генсюўцы і лагерам Варшаў. Лагер быў вызвалены паўстанцамі 5 жніўня 1944 г.
Час Другой сусветнай вайны ў Муранове ацалелі толькі некалькі будынкаў. Да 1960-х гадоў існавалі таксама руіны Валынскіх казармаў у Гэнсі (пазней Анелевічах), на рагу Заменгофа.
III Рэспубліка правіць
Пасля ўступлення Чырвонай Арміі і Арміі Людовай у Варшаву 17 студзеня 1945 г. Муранаў выглядаў толькі морам руін з адносна непашкоджаным касцёлам св. Аўгусціна. Плошча каля 2,5 квадратных кіламетраў была пакрыта 4 мільёнамі кубаметраў друзу, адвалы ў некаторых месцах дасягалі шасці-сямі метраў. Паводле ацэнак, распрацаваных у той час, расчыстка тэрыторыі зойме чатыры гады.
Парадаксальна, але поўнае знішчэнне раёна дало яму магчымасць аднавіцца ў значна лепшай форме разам з адкрыццём новых артэрый, запланаваных яшчэ да вайны, напрыклад, маршруту N-S (сёння праспект Яна Паўла ІІ). Першыя канцэпцыі рэканструкцыі з’явіліся яшчэ ў перыяд акупацыі, але толькі пасля стварэння ў 1945 г. Упраўлення капітальнага аднаўлення горада з’явілася магчымасць каардынацыі рэканструкцыі і агульнай рэканструкцыі горада. Першыя канкрэтныя планы Муранава былі прадстаўлены ў 1947 годзе.
У той час часопіс «Архітэктура» прэзентаваў праект новага функцыянальнага мікрараёна ў цэнтры горада, заснаванага на даваенных мадэрнісцкіх узорах. Прапаноўвалася падзяліць шляхі зносін на пешаходныя, кальцавыя і магістральныя, якія павінны былі размяшчацца праз 300—400 метраў і часткова грунтавацца на старой вулічнай сетцы.
Рэалізаваная канцэпцыю забудовы Муранава грунтавалася на будаўніцтве комплексаў радавых жылых дамоў з фасадамі на старой вулічнай сетцы. Інтэр’еры кварталаў напоўніліся зялёнымі насаджэннямі, жылымі дамамі і аб’ектамі абслугоўвання — дзіцячымі садкамі, яслямі, дамамі культуры. Атрымаць тэрасную забудову ўдалося дзякуючы выраўноўванню гурбаў, з ухіламі ў бок вуліц, пры гэтым увесь раён па-ранейшаму размяшчаўся на 2-3-метровай вышыні адносна астатняга горада. Таму было вырашана не вывозіць завалы былога яўрэйскага раёна. Першапачаткова планавалася пабудаваць мадэрнісцкі жылы мікрараён, але артыкул Баляслава Берута ад чэрвеня 1949 г. паклаў пачатак практыцы сацыялістычнага рэалізму ў мастацтве і архітэктуры, таму было прынята рашэнне зверху ўніз перапраектаваць будынкі ў стылі сацыялістычнага рэалізму.
У выніку гэтых змяненняў у канструкцыі ўся сядзіба набыла больш восевую, барочную планіроўку, пабудовы былі аздоблены нацыянальнымі дэталямі па стылі і сацыялістычным зместам.
У 1960-я гады была пабудавана другая частка сядзібы Муранава. Жылы комплекс быў зроблены ўжо па буйнапанэльных тэхналогіях, у часы самых жорсткіх стандартаў плошчы Гамулкі, а гэта значыць, што большасць кватэр, нават трохпакаёвых, маюць вельмі малую плошчу. Атрыманыя будынкі маюць 5 і 11 паверхаў, а таксама лесвічную і калідорную планіроўкі (у забудове, арыентаванай з поўначы на поўдзень). У 1965 годзе абгарэлыя сцены былой ваеннай турмы знеслі, а на іх месцы ўтварылі вялікую плошчу перад помнікам героям гета. Апошняй камунікацыйнай інвестыцыяй у Муранове было пашырэнне вул. Акопавай і будаўніцтва вул. Мар’яна Бучэка, перасякаючы чыгуначныя шляхі на поўнач ад Стаўкаў, ідучы да Гданьскага моста.