Народны камісарыят дзяржаўнай бяспекі БССР

Наро́дны камісарыя́т дзяржа́ўнай бяспе́кі БССР (НКДБ БССР) (руск.: Народный комиссариат государственной безопасности БССР) — рэспубліканскі орган забеспячэння дзяржаўнай бяспекі, існаваўшы ў 1941 і 1943—1946 гадах. З 1946 года пераўтвораны ў Міністэрства дзяржаўнай бяспекі БССР.

Народны камісарыят дзяржаўнай бяспекі Беларускай ССР
скарочана — НКДБ БССР
Агульная інфармацыя
Краіна	БССР
Юрысдыкцыя	БССР
Дата стварэння	3 лютага 1941 14 красавіка 1943
Дата скасавання	17 ліпеня 1941 22 сакавіка 1946
Заменена на	Міністэрства дзяржаўнай бяспекі БССР
Вышэйшае ведамства	Савет Народных Камісараў БССР

Гісторыя

У ходзе рэформы органаў дзяржаўнай бяспекі 3 лютага 1941 года са складу НКУС БССР быў выдзелены НКДБ БССР. Але ўжо 17 ліпеня 1941 года наркамат быў скасаваны і зноў далучаны да НКУС БССР.

Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета ад 14 красавіка 1943 года з структуры НКУС СССР быў выдзелены самастойны орган забеспячэння дзяржаўнай бяспекі — Народны камісарыят дзяржаўнай бяспекі. Народныя камісарыяты у саюзных і аўтаномных рэспубліках уваходзілі ў сістэму НКДБ СССР. У краях і абласцях ўтвараліся ўпраўленні НКДБ.

На тэрыторыі нашай рэспублікі сістэма органаў дзяржаўнай бяспекі была адноўлена ў другой палове 1943 года. Фармальна ж працэс утварэння рэспубліканскага Наркамата дзяржбяспекі быў замацаваны Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР ад 3 снежня 1943 года (НКДБ БССР часова, да вызвалення Мінска ў ліпені 1944 года размяшчаўся ў г. Гомелі). У акупаваных абласцях арганізоўваліся абласныя аператыўна-чэкісцкія групы НКДБ БССР.

Структура

У складзе Наркамата былі створаныя наступныя ўпраўленні:

• 1 упраўленне — разведка;
• 2 упраўленне — контрразведка;
• 3 упраўленне — транспартнае;
• 4 упраўленне — арганізацыя тэрору і дыверсій на занятых немцамі тэрыторыях;
• 5 упраўленне — шыфраванне-дэшыфраванне і спецсувязь;
• 6 упраўленне — ахова кіраўнікоў партыі і ўрада;
• 7 упраўленне — адміністрацыйна-гаспадарчае фінансавае ўпраўленне.

Таксама ў склад Наркамата ўваходзілі:

• чатыры самастойных аддзела:
  • «А» — улікова-архіўны;
  • «Б» — аператыўна-тэхнічны;
  • «В» — ваенная цэнзура і перлюстрацыя карэспандэнцыі;
• аддзел кадраў;
• следчая часць па асабліва важных справах;
• сакратарыят.

Наркамы дзяржаўнай бяспекі

• Лаўрэнцій Цанава — 3 лютага 1941 — 17 ліпеня 1941, 7 мая 1943 — 15 сакавіка 1946

Літаратура

• Краско, Г. Г. Проблемы трансформации системы советских органов государственной безопасности : 1943-1960 гг.(руск.) // Веснік Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта. — Установа адукацыі «Віцебскі дзяржаўны універсітэт імя П.М. Машэрава», 2008. — С. 28-33.(недаступная спасылка)