Паветраны мост праз Гібралтар (1936)
Паветраны мост праз Гібралтар — сумесная ваенна-паветраная аперацыя авіяцыі іспанскіх мяцежнікаў, Італіі і Германіі па перакідцы войскаў з Іспанскага Марока на Пірэнейскі паўвостраў, якая праводзілася з ліпеня па кастрычнік 1936 года падчас грамадзянскай вайны ў Іспаніі.
Напярэдадні аперацыі правіць
Да жніўня 1936 года мяцежнікам стала ясна, што план маланкавага захопу сталіцы і перамогі над сіламі рэспублікі не адбыўся. Больш за тое, рэспубліканцы перахапілі ініцыятыву. Мяцежныя вайскоўцы адчувалі недахоп у забеспячэнні, грошах, людскіх рэсурсах. Іх галоўная ўдарная сіла — Іспанская Афрыканская армія — знаходзілася на тэрыторыі Іспанскага Марока, не маючы спосабу пераправіцца праз Гібралтарскі праліў і прыйсці на дапамогу тым, хто змагаецца ў Іспаніі, так як асноўныя сілы флоту (лінейны карабель, 3 крэйсеры, 15 эсмінцаў і 12 падводных лодак) засталіся вернымі Рэспубліцы. 13-кіламетровая водная роўнядзь Гібралтарскага праліва стала непераадольнай перашкодай. Рэспубліканскі флот прыступіў да блакады Гібралтара. Караблі сталі наносіць агнявыя ўдары па захопленым ворагам партам Андалузіі і Марока.
У паўстанцаў не было ніякіх важных баявых караблёў у раёне праліва для зняцця блакады, а з авіяцыі ў іх было ўсяго шэсць біпланаў Breguet Br.19 (плюс сем знаходзіліся ў Тэтуане, чакаючы рамонту), два знішчальніка Nieuport-Delage NiD 52 і некалькі гідрасамалётаў, якія можна было б выкарыстоўваць для бамбардзіроўкі рэспубліканскага флоту. Так, 26 ліпеня тры Breguet абстралялі лінкор Хаймэ I і крэйсер «Лібертад», а 29-га — падводную лодку. Але, нягледзячы на тое, што бамбардзіроўкі былі надзвычай цяжкімі для гэтых павольных і састарэлых самалётаў, ім удалося запалохаць рэспубліканскі флот, таму што баявы дух яго каманд быў нізкім, а камандаванне неспрактыкаваным. Акрамя таго, у раёне праліва дзейнічаў нямецкі ваенна-марскі флот у складзе 3 лінкораў, 2 крэйсераў і 4 эсмінцаў.
Першым рашэннем для пераадолення блакады, у якой апынуліся мяцежныя сілы Паўночнай Афрыкі, была арганізацыя элементарнай паветранай перавозкі двума гідрасамалётамі Dornier Do 16 з ваенна-марской базы Кадыс і трыма Fokker F. VII, якія вылецелі з Каба-Хубі па загадзе ўрада, але прызямліліся ў Ларачэ і Табладзе (Севілья), калі гэтыя аэрадромы ўжо знаходзіліся ў руках паўстанцаў. На кожным рэйсе, арганізаваным генералам Альфрэдам Кіндэланам, Fokker F. VII перавозіў ад 10 да 15 легіянераў з Тэтуана ў Табладу.
На парадку дня перш за ўсё стаяла вызваленне Марока ад марской блакады і дапамога ў перакідцы войскаў па паветры. А для гэтага патрабавалася замежная падтрымка. Франсіска Франка праз сваіх прадстаўнікоў звярнуўся да Беніта Мусаліні і Адольфа Гітлера з просьбай аб дапамозе. У адказ на просьбу Франка фюрэр і дучэ дзейнічалі аператыўна. У германскім міністэрстве авіяцыі быў створаны «Штаб W», у італьянскім ваенным міністэрстве — «Камісія ваенных аперацый у Іспаніі».
Ход аперацыі правіць
27 ліпеня з Італіі на аэрадром Таблада ў Андалузіі пераляцелі дзесяць італьянскіх трохматорных бамбардзіроўшчыкаў Savoia-Marchetti SM.81 Pipistrello . На другі дзень у Херэс-дэ-ла-Франтэра здзейснілі пасадку дваццаць германскіх Junkers Ju 52. Пілоты былі пераапрануты ў форму іспанскага замежнага легіёна, а ранейшыя апазнавальныя знакі на самалётах сцёрты. Нарэшце, з 30 ліпеня па 3 жніўня шэсць з дзевяці Savoia-Marchetti SM.81 прыбылі ў Тэтуан на афрыканскім узбярэжжы.
Перавага ў паветры заахвоціла генерала Франка аддаць загад аб праходзе невялікага флоту з некалькімі падраздзяленнямі афрыканскай арміі праз праліў, якім удалося перасекчы яго 5 жніўня і кінуць якар пад Альхесірасам. Прапаганда паўстанцаў назвала яго «канвой Перамогі». У адплату за праход канвою 7 жніўня, лінкор «Хаймэ I» і крэйсер «Лібертад» разам з двума эсмінцамі абстралялі берагавыя батарэі ў бухце Альхесірас, выклікаўшы моцныя пажары і разбурэнні, і спалілі кананерскую лодку «Эдуарда Дата».
Над пралівам зарабіў першы ў гісторыі паветраны мост. Бесперапыннай чарадой Юнкерсы і Савоі выляталі з Сеуты і Тэтуана і прызямляліся ў Херасе, дастаўляючы салдат, зброю, рыштунак. Яны рэдка сустракалі супрацьдзеянне — рэспубліканскія ВПС у Андалузіі амаль адсутнічалі. Па самалётах страляла толькі зенітная артылерыя рэспубліканскіх караблёў, якія дзяжурылі ў праліве.
У сярэднім у Іспанію дастаўлялася па 1200 чалавек за тыдзень. Найбольш інтэнсіўныя перавозкі ажыццяўляліся з 10 па 16 жніўня, калі з Паўночнай Афрыкі ў Севілью даставілі 2853 салдата з узбраеннем.
Цяжкасці паветранага моста, які працаваў некалькі месяцаў, былі галоўным чынам тэхнічнымі і псіхалагічнымі: дрэннае абсталяванне іспанскіх аэрадромаў, нязвычка да паветраных пералётаў (многія арабы ўпершыню бачылі самалёты), моўны бар’ер. Праблемай апынуўся таксама перавоз коней мараканскай кавалерыі. Жывёлы не змяшчаліся ў тагачасных самалётах з іх цеснымі фюзеляжамі. Коней удалося пераправіць з Афрыкі толькі пасля прарыву марской блакады. Праз праліў на самалёце перабраліся Франсіска Франка, Хуан Ягуэ, Антоніа Кастэхон і іншыя раней блакаваныя ў пратэктараце «афрыканцы».
Адначасова Юнкерсы некалькі разоў атакавалі з паветра рэспубліканскія блакадныя сілы. Кожны раз яны адціскалі рэспубліканскія эсмінцы да Малагі, але тыя вярталіся. І толькі калі Юнкерсы без страт прарваліся праз зенітны агонь непрыяцеля і 250-кілаграмовымі бомбамі патрапілі ў лінкор «Хаймэ I», забіўшы і параніўшы каля 50 чалавек і прычыніўшы яму значны ўрон, суднавыя камітэты пакінулі дзяжурыць у праліве невялікія сілы — некалькі эсмінцаў і падводных лодак. Упершыню ў ваеннай гісторыі высветлілася, што марская перавага можа быць цалкам нейтралізавана паветранай перавагай.
Блакада Марока слабела. Адбіваліся дрэнны тэхнічны стан большасці рэспубліканскіх караблёў, адсутнасць афіцэраў, поўны заняпад дысцыпліны і марнае чаканне падтрымкі з сушы і з паветра. У выніку нацыяналістам удалося атрымаць марскі кантроль над пралівам.
Паветраны мост спыніў сваю дзейнасць 11 кастрычніка 1936 года. Падчас гэтай паветранай перавозкі паміж Марока і паўвостравам з канца ліпеня было перавезена больш за 13 000 легіянераў і мараканцаў афрыканскай арміі.
Літаратура правіць
- Данилов С. Ю. Гражданская война в Испании (1936—1939). — М.: Вече, 2004. — 352 с. — ISBN 5-9533-0225-8.
- Томас Х. Гражданская война в Испании. 1931—1939 гг. — М.: Центрполиграф, 2003. — 573 с. — ISBN 5-9524-0341-7.