Кадыс

Кадыс
Герб	Сцяг
Краіна	Іспанія
Абшчына	Баія-дэ-Кадыс
Каардынаты	36°31′ пн. ш. 6°17′ з. д.HGЯO
Мэр	José María González Santos[d]
Заснаваны	XI стагоддзе да н.э.
Плошча	12 100 000 м²;
Вышыня цэнтра	11 м
Водныя аб’екты	Атлантычны акіян
Насельніцтва	130 561 чалавек (2006)
Часавы пояс	UTC+1, летам UTC+2
Паштовыя індэксы	11000
Аўтамабільны код	CA
Афіцыйны сайт	cadiz.es (ісп.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Кадыс^[2] (ісп.: Cádiz, лац.: Gades) — горад на паўднёвым захадзе Іспаніі, у Андалусіі. Муніцыпалітэт знаходзіцца ў складзе раёна (камаркі) Баія-дэ-Кадыс. Насельніцтва — 133 000 чал. (2004) (з прыгарадамі — 629 000).

Гісторыя

Кадыс быў заснаваны фінікійцамі каля 1100 года да н.э. і прэтэндуе на званне найстарэйшага горада Еўропы. У фінікіянаў Гадэс быў адабраны карфагенянамі. Пасля Другой Пунічнай вайны, гэта значыць у 206 годзе да н.э., Гадэс перайшоў да рымлян. Цэзар даў гораду муніцыпальнае права. Пазней Кадыс падпаў пад уладу вандалаў, вестготаў і арабаў. У грэкаў і візантыйцаў Кадыс лічыўся «краем Свету», была нават прымаўка «далей Кадыса і шляху няма». Яе ўжываў, напрыклад, Рыгор Багаслоў у «пахвальным слове» Васілю Вялікаму.

У 1262 годзе горад быў заваяваны Кастыліяй. У першай іспанскай хроніцы «Estoria de Espanna» 1282 ці 1284 года, падрыхтаванай каралём Альфонса X, гаворыцца пра тое, што ў горадзе знаходзіліся памежныя слупы самога Геркулеса, і засяленне мясцовасці ўзводзілася да гэтага старажытнагрэчаскага героя^[3]. У эпоху Вялікіх геаграфічных адкрыццяў Кадыс стаў галоўным портам для адпраўкі іспанскіх экспедыцый у Амерыку. З суседняга з Кадысам порту Палас-дэ-ла-Франтэра адпраўляліся на захад караблі Калумба.

У 1766 годзе кароль Карлас III сваім указам вырашыў даць аўтаномныя правы востраву Леон, такім чынам пазбавіўшы кіраўнікоў Кадыса ўлады над гэтым востравам. Аблога Кадыса французамі ў 1810—1812 гады беспаспяхова працягвалася два гады. Падчас гэтай аблогі Кадыскія картэсы склалі канстытуцыю 1812 года. У 1823 годзе ў Кадысе знайшлі прытулак картэсы, разам з паланёным імі каралём Фердынандам VII. Кадыс быў абложаны французамі і ўзяты ў 1824 годзе.

У 1868 годзе ў Кадысе ўспыхнула паўстанне, якое пацягнула за сабой адрачэнне ад пасады Ізабелы II, адстаўку Гансалеса Брава і фарміраванне новага ўрада на чале з Хасэ Кончам.

Насельніцтва

Год	Колькасць
2001	137 971	^[4]
2002	136 236	^[5]
2003	134 989	^[6]
2004	133 242	^[7]
2005	131 813	^[8]
2006	130 561	^[9]

Год	Колькасць
2007	128 554	^[10]
2008	127 200	^[11]
2009	126 766	^[12]
2010	125 826	^[13]
2011	124 892	^[14]
2012	123 948	^[15]

Год	Колькасць
2013	122 990	^[16]
2014	121 739	^[17]
2016	118 919	^[18]
2017	118 048	^[19]
2018	116 979	^[20]^[21]
2019	116 027	^[22]

Год	Колькасць
2020	115 439	^[23]
2021	114 244	^[24]
2022	113 066	^[25]
2023	111 811	^[26]

Славутасці

Уваход у стары горад Кадыса абараняе Земляная брама (па-іспанску: Puerta de Tierra).
Кадыскі Новы сабор быў пабудаваны ў стылі барока па праекце іспанскага архітэктара Вісентэ Асера.
Стары сабор Кадыса, цяпер царква Санта-Крус, быў пабудаваны ў XIII стагоддзі і моцна пацярпеў падчас наступу на Кадыс англічанін у 1596 годзе.
У назіральнай вежы Тавірэ працуе камера-абскура.