Іспанская мова, таксама кастыльяна і кастыльскаяраманская мова ібера-раманскай падгрупы. Назва кастыльская мова пераважала да канца 15 ст., у наш час пераважае ў Лацінскай Амерыцы.

Іспанская
Саманазва español, castellano
Краіны 31 краіна[1]
Рэгіёны Паўднёва-заходняя Еўропа, Лацінская Амерыка, Філіпіны, заходняе ўзбярэжжа Афрыкі
Афіцыйны статус
Арганізацыя, якая рэгулюе Асацыяцыя акадэмій іспанскай мовыberu
(Іспанская Каралеўская акадэміяberu і яшчэ 21 нацыянальная акадэмія іспанскай мовы)
Агульная колькасць носьбітаў 414 млн.[1]
Рэйтынг 2[1]
Статус у бяспецы[d][2]
Класіфікацыя
Катэгорыя Мовы Еўразіі

Індаеўрапейская

Раманская
Ібера-раманская
Заходнеіберыйская
Іспанская
Даўнейшыя формы
Стараіспанская мова
Іспанская
Пісьменнасць лацінскі алфавіт
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97 исп 230
ISO 639-1 es
ISO 639-2 spa
ISO 639-3 spa
WALS spa
Ethnologue spa
Linguasphere 51-AAA-b
ABS ASCL 2303
IETF es
Glottolog stan1288
Вікіпедыя на гэтай мове

Распаўсюджанне: Іспанія (цэнтральная і паўднёвая часткі), Канарскія астравы, Андора, Лацінская Амерыка, паўднёвы захад ЗША, Філіпіны, былыя іспанскія калоніі і пратэктараты ў Афрыцы. Колькасць носьбітаў у свеце 414,17 млн.ч., у Іспаніі 38,4 млн.ч. (2012)[3].

Адна з афіцыйных і рабочых моў ААН. Статус афіцыйнай або нацыянальнай мовы: Іспанія, 19 краін Лацінскай Амерыкі, Экватарыяльная Гвінея.

Пісьменнасць правіць

У аснове літаратурнай мовы ляжыць кастыльскі дыялект, які заняў пануючае становішча з 16 ст. Пісьменнасць — на аснове лацінскага алфавіта. Найстарэйшыя помнікі на кастыльскім дыялекце — «Песня аб маім Сідзе»beru (1140), запіс правоў горада Авіла, (т.зв. Fuero, 1155)[4].

Дыялекты правіць

Дыялектнае дзяленне спецыфічнае, з многімі гаворкамі паўночнай часткі арэала, і параўнальным дыялектным адзінствам на поўдні Іспаніі, што связана з арабскім панаваннем 8—15 ст.

Паўночныя дыялекты: арагонскі з 3 гаворкамі — Пірэнейскай, прыбярэжнай (басейн ракі Эбры ў Навары і Арагоне), ніжнеарагонскай; леонскі (гаворкі леонская, астурыйская або бабле, мірандская); кастыльскі (гаворкі бургаская, алаўская, сарыйская або сарыянская, рыёхская або рыяханская).

Паўднёвыя дыялекты: андалусійскі (адмены андалусійская, мурсійская, эстрэмадурская і канарская).

Гісторыя правіць

Гісторыя сучаснай літаратурнай іспанскай мовы і яе вусных і пісьмовых моўных варыянтаў адлюстроўвае развіццё мясцовага народна-лацінскага дыялекту Іберыі. У храналагічным парадку развіццё іспанскай мовы выглядае наступным чынам:

Граматыка правіць

Марфалогія

Назоўнікі і прыметнікі не скланяюцца, маюць катэгорыі роду (мужчынскі і жаночы) і ліку (адзіночны і множны лік). Для выражэння пэўнай і няпэўнай суаднесенасці выкарыстоўваецца 3 віды артыкля: пэўны, няпэўны і нулявы. Асабовыя займеннікі захавалі скланенне. Указальныя займеннікі трох ступеней: este «гэты» (каля гаворачага), ese «той» (каля суразмоўніка), aquel «той» (прадмет, аддалены ад абодвух суразмоўнікаў).

Дзеяслоў мае 14 граматычных часоў, размеркаваных па 3 ладах: абвесным (8 часоў), сувязным (4) і ўмоўным (2 часы). Форму загаднага ладу дзеясловы маюць толькі ў 2-й асобе адзіночнага і множнага ліку. Своеасаблівай рысай з'яўляецца наяўнасць двух дзеясловаў са значэннем «быць»: ser і estar. Ёсць 3 неасабовыя формы дзеяслова: дзеепрыметнік прошлага часу залежнага стану, герундый і інфінітыў, 2 станы: незалежны і залежны, утвораны ад асабовай формы дзеяслова ser + дзеепрыметнік асноўнага дзеяслова. Залежна-зваротная форма складаецца з дзеяслова ў незалежным стане і зваротнага займенніка se.

Сінтаксіс

Парадак слоў адносна свабодны. Пастаноўка прамога дапаўнення перад дзеясловам выклікае займенную рэпрызу: Este libro no lo he leído «Гэту кнігу я яе не чытаў». Прамое дапаўненне, якое абазначае асобу, у адрозненне ад іншых раманскіх моў суправаджаецца прыназоўнікам a (параўн. румынскі і малдаўскі прыназоўнік pe). Асноўная асаблівасць неасабовых форм дзеяслова — утварэнне абсалютных канструкцый.

Лексіка правіць

Большасць слоў іспанскай мовы паходзіць з народнай латыні, захоўваецца таксама лексіка класічнай латыні. Выбар з лацінскага фонда адрознівае іспанскую лексіку ад іншых раманскіх моў (ісп.: hermano «брат» ад лац.: germanus, параўн. італ.: fratello, фр.: frère ад лац.: frater). Запазычанні з кніжнае лацінскае мовы Сярэдніх вякоў і Адраджэння прывялі да ўтварэння дублетных пар: народнае llamar — кніжнае clamar. Германскія запазычанні падобныя з іншымі раманскімі мовамі, спецыфічная лексіка арабскага і індзейскага паходжання. У розныя перыяды пранікалі французскія, англійскія і рускія запазычанні.

Зноскі правіць

  1. а б в Рэйтынг моў па колькасці носьбітаў // Этналог (англ.)
  2. UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger
  3. Іспанская мова // Этналог (англ.)
  4. Степанов Г. В. Испанский язык // Лингвистический энциклопедический словарь. 1990. — С. 203—204.

Літаратура правіць

  • Іспанская мова // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7. — С. 344—345. — 608 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0130-3 (Т. 7).
  • Степанов Г. В. Испанский язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: «Советская энциклопедия», 1990. — С. 203—204.
  • Нарумов Б. П. Испанский язык // Языки мира: Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 411—462. — ISBN 5-87444-016-X.

Спасылкі правіць