Займеннік
Займеннік — часціна мовы, якая паказвае на прадметы і якасці, не называючы іх. Канкрэтнае значэнне мае толькі ў звязнай мове, дзе выступае як марфалагічны сінонім да назоўніка, прыметніка ці лічэбніка. Паводле суадносін з іншымі часцінамі мовы займеннікі падзяляюць на назоўнікавыя, прыметнікавыя і лічэбнікавыя; паводле значэння — асабовыя (я, мы, ты, вы), зваротны (сябе), прыналежныя (мой, наш, твой), пытальна-адносныя (хто, што, каторы), указальныя (гэты, той, такі), азначальныя (сам, увесь, кожны, іншы), адмоўныя (ніхто, нішто), няпэўныя (нехта, некаторы, нейкі). У сказе выконваюць ролю дзейніка, выказніка і дадатковых членаў сказа, наячасцей дапаўнення і азначэння.
Асабовыя займеннікі
правіцьАсабовыя займеннікі ў беларускай і іншых славянскіх мовах
Лік | Склон | Польская | Балгарская | Беларуская | Чэшская | Ніжнялужыцкая | Харвацкая/баснійская/чарнагорская | Верхнялужыцкая | Македонская | Руская | Славацкая | Славенская | Сербская /Чарнагорская | Украінская |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1-я асоба адзіночнага ліку | Назоўны | ja | аз | я | já | ja | ja | ja | јас | я | ja | jaz | ја | я |
Родны | mnie, mię* | мяне | mě, mnie* | mnjo, mě | mene, me | mnje, mje | меня | mňa, ma | mene, me | мене, ме | мене | |||
Давальны | mnie, mi | мен, мене, ми | мне | mně | mnjo, mě | meni, mi | mni, mi | мене, ми | мне | mne, mi | meni, mi | мени, ми | мені | |
Вінавальны | mnie, mię* | мен, мене, ме | мяне | mě, mne* | mnjo, mě | mene, me | mnje, me | мене, ме | меня | mňa, ma | mene, me | мене, ме | мене | |
Творны | mną | мной, мною | mnou | mnu | mnom, mnome | mnu | мной, мною* | mnou | menoj, mano | мном, мноме | мною | |||
Месны | mnie | мне | mně | mnjo | meni | mni | мне | mne | meni | мне | мені | |||
2-я асоба адзіночнага ліку | Назоўны | ty | ти | ты | ty | ty | ti | ty | ти | ты | ty | ti | ти | ти |
Родны | ciebie, cię | цябе | tebe, tě | tebje, śi | tebe, te | tebje, će | тебя | teba, ťa | tebe, te | тебе, те | тебе | |||
Давальны | tobie, ci | теб, тебе, ти | табе | tobě, ti | tebje, śi | tebi, ti | tebi, ći | тебе, ти | тебе | tebe, ti | tebi, ti | теби, ти | тобі | |
Вінавальны | ciebie, cię | теб, тебе, те | цябе | tebe, tě | tebje, śi | tebe, te | tebje, ći | тебе, те | тебя | teba, ťa | tebe, te | тебе, те | тебе | |
Творны | tobą | табой, табою | tebou | tobu | tobom | tobu | тобой, тобою* | tebou | teboj, tabo | тобом | тобою | |||
Месны | tobie | табе | tobě | tebje | tebi | tebi | тебе | tebe | tebi | теби | тобі | |||
3-я асоба адзіночнага ліку м | Назоўны | on | той | ён | on, von** | wón | on | wón | тој | он | on | on | он | він |
Родны | niego, jego, go | яго | něho, jeho, něj, jej, ho | njogo, jogo | njega, ga | jeho, njeho, joh, njoh | него, его | neho, jeho, ho | njega, ga | њега, га | нього, його | |||
Давальны | niemu, jemu, mu | нему, му | яму | němu, jemu, mu | njomu, jomu | njemu, mu | jemu, njemu, jom, njom | нему, му | нему, ему | nemu, jemu, mu | njemu, mu | њему, му | йому | |
Вінавальны | niego, jego, go, -ń* | него, го | яго | něho¹, jeho¹, něj², jej², ho, -ň* | njogo¹, jogo¹, njen, jen | njega, ga, -nj | jeho¹, njeho¹, joh¹, njoh¹, nón, jón | него, го | него, его | neho, jeho, ho, -ňho¹, -ň² | njega, ga, -nj | њега, га, -њ | нього, його | |
Творны | nim | ім | ním, jím | nim | njim, njime | nim | ним, им | nim | njim | њим, њиме | ним | |||
Месны | nim | ім | něm | njom | njem, njemu | nim | нём | ňom | njem | њем, њему | ньому, нім | |||
3-я асоба адзіночнага ліку ж | Назоўны | ona | тя | яна | ona, vona** | wóna | ona | wona | таа | она | ona | ona | она | вона |
Родны | niej, jej | яе | ní, jí | njeje, jeje | nje, je | nej, neje, jeje | неё, её | nej, jej | nje, je | ње, је | неї, її | |||
Давальны | jej | ней, ѝ | ёй | ní, jí | njej, jej | njoj, joj | njej, jej | нејзе, ѝ | ней, ей | nej, jej | njej, nji, ji | њој, јој | їй | |
Вінавальны | ją | нея, я | яе | ni, ji | nju, ju | nju, je, ju³ | nju, ju | неа, ја | неё, её | ňu, ju | njo, jo, -njo | њу, је, ју³ | неї, її | |
Творны | nią | ёй, ёю | ní, jí | njeju | njom, njome | njej | ней,нею*, ей, ею* | ňou | njo | њом, њоме | нею | |||
Месны | niej | ёй | ní | njej | njoj | njej | ней | nej | njej, nji | њој | ній | |||
3-я асоба адзіночнага ліку н | Назоўны | ono | то | яно | ono, vono** | wóno | ono | wono | тоа | оно | ono | ono | оно | воно |
Родны | niego, jego, go | яго | něho, jeho, něj, jej, ho | njogo, jogo | njega, ga | jeho, njeho, joh, njoh | него, его | neho, jeho, ho, -ň | njega, ga | њега, га | нього, його | |||
Давальны | niemu, jemu, mu | нему, му | яму | němu, jemu, mu | njomu, jomu | njemu, mu | jemu, njemu, jom, njom | нему, му | нему, ему | nemu, jemu, mu | njemu, mu | њему, му | йому | |
Вінавальны | nie, je | него, го | яго | ně, je, něj, jej, ho, -ň* | njo, jo | njega, ga, -nj | nje, je, njo, jo | него, го | него, его | ho, -ň | njega, ga, -nj | њега, га, -њ | нього, його | |
Творны | nim | ім | ním, jím | nim | njim, njime | nim | ним, им | nim | njim | њим, њиме | ним | |||
Месны | nim | ім | něm | njom | njem, njemu | nim | нём | ňom | njem | њем, њему | ньому, нім | |||
1-я асоба парнага ліку | Назоўны | mej | mój | midva, medve (ж, н), midve (ж, н) | ||||||||||
Родны | naju | naju | naju | |||||||||||
Давальны | nama | namaj | nama | |||||||||||
Вінавальны | naju | naju | naju | |||||||||||
Творны | nama | namaj | nama | |||||||||||
Месны | nama | namaj | naju | |||||||||||
2-я асоба парнага ліку | Назоўны | wej | wój | vidva, vedve (ж, н), vidve (ж, н) | ||||||||||
Родны | waju | waju | vaju | |||||||||||
Давальны | wama | wamaj | vama | |||||||||||
Вінавальны | waju | waju | vaju | |||||||||||
Творны | wama | wamaj | vama | |||||||||||
Месны | wama | wamaj | vaju | |||||||||||
3-я асоба парнага ліку | Назоўны | wónej | wonaj, wonej³ | onadva, onidve (ж, н) | ||||||||||
Родны | njeju, jeju | njeju, jeju | njiju, ju | |||||||||||
Давальны | nima, jima | njimaj, jimaj | njima, jima | |||||||||||
Вінавальны | njej, jej, njeju¹, jeju¹ | jeju¹, njeju¹, jej, njej | njiju, ju, -nju | |||||||||||
Творны | nima | nimaj | njima | |||||||||||
Месны | nima | nimaj | njiju | |||||||||||
1-я асоба множнага ліку | Назоўны | my | ние, ний* | мы | my | my | mi | my | ние | мы | my | mi, me (ж, н) | ми | ми |
Родны | nas | нас | nás | nas | nas | nas | нас | nás | nas | нас | нас | |||
Давальны | nam | нам, ни | нам | nám | nam | nam, nama | nas | нам, ни | нам | nám | nam | нам, нама | нам | |
Вінавальны | nas | нас, ни | нас | nás | nas | nas | nas | нас, нѐ | нас | nás | nas | нас | нас | |
Творны | nami | намі | námi | nami | nama | nami | нами | námi | nami | нама | нами | |||
Месны | nas | нас | nás | nas | nama | nas, nami | нас | nás | nas | нама | нас | |||
2-я асоба множнага ліку | Назоўны | wy | вие, вий* | вы | vy | wy | vi | wy | вие | вы | vy | vi, ve (ж, н) | ви | ви |
Родны | was | вас | vás | was | vas | was | вас | vás | vas | вас | вас | |||
Давальны | wam | вам, ви | вам | vám | wam | vam, vama | was | вам, ви | вам | vám | vam | вам, вама | вам | |
Вінавальны | was | вас, ви | вас | vás | was | vas | was | вас, ве | вас | vás | vas | вас | вас | |
Творны | wami | вамі | vámi | wami | vama | wami | вами | vámi | vami | вама | вами | |||
Месны | was | вас | vás | was | vama | was, wami | вас | vás | vas | вама | вас | |||
3-я асоба множнага ліку | Назоўны | oni (м¹), one (м², ж, н) | те | яны | oni (м), voni** (м), ony (ж, н), vony* (ж, н), ona (н), vona** (н) | wóni | oni (м), one (ж), ona (н) | woni, wone | тие | они | oni (м¹), ony (м², ж, н) | oni (м), one (ж), ona (н) | они (м), оне (ж), она (н) | вони |
Родны | nich (м¹), ich | іх | nich, jich | nich, jich | njih, ih | nich, jich | них, их | nich, ich | njih, jih | њих, их | них, їх | |||
Давальны | im | тям*, на тях, им | ім | nim, jim | nim, jim | njima, im | nim, jim | ним, им | ним, им | nim, im | njim, jim | њима, им | їм | |
Вінавальны | nich (м¹), ich (м¹), je (ж, n) | тях, ги | іх | ně, je | nich (м¹), jich (м¹), nje (ж, n), je (ж, н) | njih, ih | nich (м¹), jich (м¹), nje, je (ж, н) | нив, ги | них, их | nich (м¹), ne (ж, н), ich | njih, jih, -nje | њих, их | них, їх | |
Творны | nimi | імі | nimi, jimi | nimi | njima | nimi | ними, ими | nimi | njimi | њима | ними | |||
Месны | nich | іх | nich | nich | njima | nich | них | nich | njih | њима | них |
¹ адушаўлёны; ² неадушаўлёны; ³ ужываецца ў перфекце пасля дапаможнага дзеяслова je; * састарэлае або паэтычнае; ** размоўнае
Літаратура
правіць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).