Пакроўска-Холмаўскае сялянскае паўстанне
Пакроўска-Холмаўскае сялянскае паўстанне — паўстанне насельніцтва 11 валасцей Бельскага павета Смаленскай губерні 5—19 ліпеня 1918 года. Цэнтрам паўстання былі Пакроўская (цэнтр с.Пакроў-Жыркоў), Холмаўская (цэнтр с.Холм-Жыркоў) і Камароўская (цэнтр с.Камары) воласці, на нейкі час быў захоплены павятовы цэнтр — горад Белы.
| Пакроўска-Холмаўскае сялянскае паўстанне | |||
|---|---|---|---|
| Дата | 5 ліпеня — 19 ліпеня 1918 | ||
| Месца | РСФСР | ||
| Прычына | палітыка продразвёрсткі | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
Перадгісторыя паўстання правіць
Да вясны 1918 года выявілася, што рэвалюцыйныя падзеі 1917 года прывялі да крызісу цэнтральнай харчовай улады, у выніку чаго мясцовыя органы кіравання былі дэзарганізаваны. Дадзеную сітуацыю пагаршала інфляцыя, якое абцяжарвала набыццё сялянамі сельгасінвентара і тавараў паўсядзённага попыту. Сялянскія масы перасталі прадаваць лішкі збожжа на рынку, аддаючы перавагу захоўваць іх замест грошай, якія абясцэньваюцца. Пры урадлівыя рэгіёны Расіі знаходзілася пад акупацыяй кайзераўскай Германіі.
У мае 1918 гады бальшавіцкія ўлады змушаныя былі прадпрымаць экстраныя меры для забеспячэння хлебам гарадоў. 13 мая УЦВК і СНК выдае дэкрэт «Аб прадастаўленні народнаму камісару харчавання надзвычайных паўнамоцтваў па барацьбе з вясковай буржуазіяй, якая хавае хлебныя запасы і спекулюе імі». Гэты дэкрэт прадугледжваў рэпрэсіўныя меры ў адносінах да сялян, якія не заявілі аб наяўнасці лішкаў хлеба. Для гэтага была створана Харчова-рэквізіцыйнае войска Наркампрада РСФСР, якая складаецца з узброеных харчатрадаў. На ўзброеную рэквізіцыю вёска, напоўненая салдатамі, якія вярнуліся з фронту, адказала сур’ёзным супраціўленнем і мноствам паўстанняў. У аснове сялянскіх хваляванняў ляжала не ідэалогія, а рэакцыя на гвалт дзяржаўных органаў, якія адбіралі іх уласнасць.
У 1918 годзе ў Цэнтральнай Расіі сялянскія паўстанні супраць бальшавікоў падтрымлівала буржуазія, белае афіцэрства, спачувальна ставілася духавенства. Гэтыя сацыяльныя групы не бачылі сваёй будучыні ў дзяржаве перамог пралетарыяту. Пакроўска-Холмаўскае паўстанне праходзіла на фоне паўстання левых эсэраў у Маскве, якое распаўсюдзілася на месцы. Левыя эсэры, якія традыцыйна абаранялі інтарэсы сялянскага саслоўя, актыўна ўдзельнічалі ў працэсе паўстання ў Бельскім павеце, пераследуючы мэту захопу органаў кіравання.
Ход паўстання правіць
Паўстанне пачалося пасля таго, як павятовай радай на сялянскі кірмаш у с. Холм-Жыркоў быў пасланы атрад чырвонаармейцаў колькасцю 9 чалавек для збору харчавання. 5 ліпеня, у нядзелю, на кірмашы тры чырвонаармейцы вялі тлумачальныя гутаркі з сялянамі аб харчовых пастановах, неабходнасці здачы хлеба ў грамадскія свіраны для дапамогі галадаючай беднаце[1].
Мясцовымі жыхарамі чырвонаармейцы былі раззброеныя і збітыя, пасля чаго павятовая рада паслала атрад у 75 чалавек, з двума кулямётамі і на двух аўтамабілях, які быў таксама пабіты. Валасныя сходы прынялі рашэнне аказаць супраціўленне дзеянням павятовага савета, пачалося ўзброенае супрацьстаянне. У паўстанні прымала ўдзел насельніцтва не менш як 11 валасцей, усяго аказалі супраціўленне, паводле даных ВЧК, было да 4 тыс. чалавек пры 5-7 кулямётах, узначалілі ўзброеныя дзеянні паўстаўшых былыя царскія афіцэры, якія пражывалі ў павеце. Паўстанне доўжылася каля двух тыдняў.
19 ліпеня яно было ўжо задушана прыбыўшымі па ўказанні Паўночна-заходняга абкама РКП рэгулярнымі часткамі Чырвонай Арміі пад камандаваннем Смаленскага губернскага камісара Н. І. Крывашэіна. Войскі сцягваліся са Смаленска, Ржэва, Вязьмы, Духаўшчыны, Ярцава. Па ўсіх паўсталых валасцях пракацілася хваля карных акцый.
«Гэта паўстанне вясковых кулакоў на чале з былым афіцэрствам, папамі і іншымі белагвардзейцамі», — ахарактарызаваў яго старшыня Ваенна-рэвалюцыйнага штаба па ліквідацыі паўстання, эмісар аддзела кіравання Аблвыканкамзах З.Эйдэльсан.
Наступствы паўстання правіць
Колькасць загінуўшых як з боку чырвонаармейцаў, так і з боку паўстанцаў невядома. Савецкая гістарычная літаратура адзначала, што па «справе Бельскага паўстання было прыцягнута да адказнасці 388 найбольш актыўных завадатараў, з якіх 45 расстраляныя»[2]. Частка з іх была арыштаваная па класавай прыкмеце, як патэнцыйная пагроза савецкай уладзе. У верасні (4 і 17 чысла) 1918, праз 2 месяцы пасля паўстання, былі зроблены расстрэлы арыштаваных, якія прайшлі пасля ўвядзення чырвонага тэрору[3].
Зноскі
- ↑ Осипова Т. В. Российское крестьянство в революции и гражданской войне. М.: ООО Издательство «Стрелец», 2001, с.162
- ↑ Почанин С. З. Историей обреченные. Минск: Беларусь, 1977. с. 251
- ↑ Архимандрит Ианнуарий(Недачин). Духовенство Смоленской епархии в гонениях конца 1917 — начала 1919 года. Архангельск: Изд. Соловецкого монастыря, 2013, с.346-348