Соня Дэланэ
Соня Дэланэ (фр.: Sonia Delaunay, сапраўднае імя Сара Эльеўна Штэрн; 1 (13) лістапада 1885, Градзіжск, Крамянчугскі павет, Палтаўская губерня, Расійская імперыя — 5 снежня 1979, Парыж, Францыя) — французская мастачка-абстракцыяністка яўрэйскага паходжання.
| Соня Дэланэ | |
|---|---|
| фр.: Sonia Delaunay | |
 | |
| Дата нараджэння | 14 лістапада 1885[1][2][…] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 5 снежня 1979[1][2][…] (94 гады) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Грамадзянства | |
| Муж | Рабер Дэланэ і Вільгельм Удэ[d] |
| Дзеці | Шарль Дэланэ[d] |
| Род дзейнасці | мастачка, дызайнер, мадэльер, графік, мастак-гравёр, архітэктурны чарцёжнік, габеленіст, рысавальнік, артыстка, пераплётчык |
| Жанр | пейзаж[6], абстракцыянізм[6] і нацюрморт[6] |
| Вучоба | |
| Мастацкі кірунак | арфізм[d][7] і сімультанізм[d][8] |
| Узнагароды |
  |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Біяграфія правіць
Нарадзілася 1 (13) лістапада 1885 года ў мястэчку Градзіжск Крамянчугскага павета Палтаўскай губерні ў сям’і ўпраўляючага цвіковага завода ў Градзіжску Эліі (Ільі) Іосіфавіча Штэрна і адэсіткі Ханы Тэўеўны Тэрк.
Сям’я вярнулася з Градзіжска ў Адэсу не пазней за 1887 год і пасялілася ў доме Сцяпанава на Прохараўскай вуліцы, № 28, кватэра 9; бацька ўладкаваўся механікам пры фабрыцы па вытворчасці кручкоў да жаночых сукенак. Соня ж з 1890 ці 1892 года жыла ў Пецярбургу, выхоўвалася ў сям’і дзядзькі па мацярынскай лініі, квітнеючага адваката Генрыха Цімафеевіча (Гніха Тэўевіча) Тэрка і яго жонкі Ганны Сяргееўны (Ізраілеўны) Зак (1856—1911). Хацела быць удачаронай сям’ёй Тэрк, але не атрымаўшы дазволу маці, узяла псеўданім Соня Тэрк. Сямейства падарожнічала па Еўропе і яна ў дзяцінстве пабывала ў буйных еўрапейскіх музеях. Яе здольнасці ў жывапісе былі заўважаны школьным настаўнікам малявання, паводле яго парады яна ў васемнаццацігадовым узросце адправілася вучыцца ў Мастацкую акадэмію Карлсруэ. У 1905 годзе, прачытаўшы кнігу Юліюса Меера-Грэфе «Мане і яго круг», вырашыла пераехаць у Парыж як цэнтр мастацтваў.
У Парыжы яна засталася незадаволеная акадэмічнай манерай выкладання, затое шмат часу праводзіла ў мастацкіх галерэях. Знаходзілася пад уплывам Ван Гога, Поля Гагена, Анры Русо, фавістаў. У 1908 годзе выйшла замуж за нямецкага калекцыянера, галерыста і мастацкага крытыка Вільгельма Удэ. У 1909 годзе пазнаёмілася з мастаком Раберам Дэланэ, у 1910 годзе развялася з першым мужам і выйшла замуж за Дэланэ (яна ўжо была цяжарная ад яго).
Пад уплывам кубістаў Соня Дэланэ пасля 1911 сыходзіць у сваіх працах ад натуралізму і фігуратыўнасці ў бок геаметрыі і абстракцыі, эксперыментуе з рытмам і з раскладаннем колеру. У 1913 годзе Гіём Апалінер, які пазнаёміў мужа і жонку Дэланэ з Блезам Сандрарам, назваў версію кубізма, якую развілі ў сваіх працах Соня і Рабер, арфізмам.
У 1914—1920 гадах сужэнцы жылі ў Іспаніі і Партугаліі, пасябравалі з мясцовымі мастакамі. У Іспаніі Соня Дэланэ пазнаёмілася з Сяргеем Дзягілевым, аднаўляла згарэлыя дэкарацыі Льва Бакста да балета «Клеапатра» у пастаноўцы Міхаіла Фокіна для яго прадстаўлення ў Лонданскім Калізеуме (1918).
У 1920 годзе, па вяртанні ў Парыж, Соня Дэланэ адкрыла моднае атэлье. У 1925 яна ўдзельнічала ў Міжнароднай выставе дэкаратыўнага мастацтва разам з Аляксандрай Экстэр, Натанам Альтманам, Давідам Штэрэнбергам, Надзеяй Ламанавай. Неўзабаве стала найбуйным майстрам ар-дэко, яе знаходкі шырока выкарыстоўваліся ў дызайне, кераміцы, сцэнаграфіі, рэкламе.
У 1930-я гады была блізкая да абстракцыянісцкіх пошукаў Васіля Кандзінскага, Піта Мандрыяна, Барбары Хепуорт, Мішэля Сёфара.
Вядома таксама як ілюстратар кніг, распрацоўшчыца ўзораў для тканін «haute couture» і тэатральных касцюмаў. Працавала таксама над скульптурай, керамікай і ў тэхніцы акварэлі. Па яе эскізах у Германіі была выдадзена калода ігральных карт з малюнкамі стылю кубізм. Разам са сваім мужам удзельнічала ў афармленні Парыжскай Сусветнай выстаўкі 1937 года, для якой стварыла пано велічынёй у 235 кв. м. Таксама ўдваіх з Раберам Дэланэ арганізавала парыжскі салон мастацтваў Рэалітэ Нувель.
Памерла 5 снежня 1979 года ў Парыжы.
Сям’я правіць
Сын Соні і Рабера, Шарль Дэланэ (1911—1988), быў буйным музычным аглядальнікам, мэнэджэрам, фанатам і гісторыкам джаза.
Ушанаванне памяці правіць
- У Парыжы на доме № 16 на вуліцы Святога Сымона, дзе жылі мастакі Рабер і Соня Дэланэ, усталявана мемарыяльная дошка.
Зноскі
- ↑ а б Sonia Delaunay
- ↑ а б Sonia Delaunay — 2008.
- ↑ Archives de Paris
- ↑ Institut français d'Ukraine — 1994.
- ↑ https://data.bnf.fr/fr/11899263/sonia_delaunay/
- ↑ а б в г RKDartists
- ↑ http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/o/orphism Праверана 14 жніўня 2015.
- ↑ http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/s/simultanism Праверана 14 жніўня 2015.
Літаратура правіць
- Делоне-Терк Соня // Григорьев — Динамика. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2007. — С. 476. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов; 2004—). — ISBN 978-5-85270-338-5.
- Damase J. Sonia Delaunay: fashion and fabrics. New York: H.N. Abrams, 1991
- Baron S., Damase J. Sonia Delaunay: the life of an artist. New York: H.N. Abrams, 1995
- Malochet A., Bianchi M. Sonia Delaunay, atelier simultané. Milan: Skira; Bellizona: Museo villa dei Cedri, 2006.
- Die Welt der Malerei, Köln 1990
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Соня Дэланэ- Соня Делоне возвращается в Одессу
