Стаката
Стаката (італ.: staccato — адарваны, аддзелены) - музычны штрых, які прадпісвае выконваць гукі адрывіста, адлучаючы адзін ад іншага паўзамі. Стаката — адзін з асноўных спосабаў здабывання гуку (артыкуляцыі), супрацьпастаўлены легата.
Пазначаецца словам staccato або кропкамі над або пад нотамі каля іх галовак.
Акцэнтаванае стаката (таксама званае staccatissimo або «стаката клінам») — разнавіднасць гэтага штрыху, якая пазначае яшчэ больш адрывістае выкананне гукаў. Пазначаецца клінамі (адкуль беларуская назва рыскі) — кароткімі вертыкальнымі, завостранымі да ноты рысачкамі.
Стаката на розных інструментах
правіцьСтрунна-смычковых
правіцьСтаката пры гульні на струнных інструментах — адрывісты рух смыка з прыпынкам; мае шэраг разнавіднасцяў - saltando, sautillé і інш.
- Звычайнае стаката — без сапраўдных паўзаў, пры дапамозе адной артыкуляцыі, дасяганай пасродкам перамены штрыху (самы звычайны выгляд стаката non legato, асабліва ўжывальны ў аркестравай гульні і ўжываецца ў выпадку адсутнасці дуг і кропак);
- Іаахім — толькі кісцю рукі;
- Вьетан — кісцю рукі і перадплеччам;
- Веняўскі — толькі плячом.
- Вялікае стаката — адрывіста прыціскаючы і адпускаючы струну пры пастаянна змяняючымся штрысе (вялікае стаката, Grand détaché);
- Лятучае стаката або staccato volant (saltato, sautillé ). Пры гульні смык падскоквае, адрываючыся ад струн. Выконваецца кісцю рукі.
- Выкананне: аслабіць ціск пальцаў на смык, працягваючы той жа рух кісцю, якое ўжываецца для кароткіх штрыхоў detache.
- Прынцып дзеяння:
- — Смык працягвае рух па струне;
- — Смык, страціўшы фіксацыю пальцаў, здзяйсняе пачатковае вярчальны рух вакол пальцаў і струны прадаўліваючы яе;
- — Сіла ціску струны на волас смыка ўзрастае, вырабляючы рэзкі гук;
- — Струна адштурхоўвае смык ад сябе.
- Памылкі:
- — Выкананне рэзкіх рухаў (перашкаджаюць агібальаму руху смыка па струне і наступнаму яго адштурхванню);
- — Павелічэнне ціску на смычок (перашкаджае адскок або ўзнікаюць некіравальныя скокі).
- Спіката (італ.: spiccato — адрываць, аддзяляць) — штрых,які скача, ён выконваецца кідком убок
- Сотые (фр.: sautill'e — падрыгівать) — штрых, які скача, ён выконваецца дробнымі рухамі толькі адным пунктам смыка (бліз яго сярэдзіны) у хуткім тэмпе і пры невялікай сіле гучання.
- Стаката пікэ (фр.: Staccado piqué — адрывісты) — штрых, які скача. Выконваецца з дапамогай ледзь прыкметных рухаў кісцю на якую працягваецца смычковыя штрых, — сапраўднае віртуознае стаката. Пазначаецца кропкамі пад дугой.
Клавішных
правіць- Па прынцыпе ўдарных. На фартэпіяна спаўняецца пасродкам удараў па клавішах.
- Па прынцыпе шчыпковых. Клавесін.
Духавых
правіцьДля выканання стаката на духавым інструменце выкарыстоўваецца язык для рэзкага перапынення бруі паветра. Звычайна выкарыстоўваюць некалькі паўтораў:
- Падвойнае стаката;
- Трайное стаката.