Таруса
Таруса — старадаўні рускі горад, адміністрацыйны цэнтр Тарускага раёна Калужскай вобласці.
Горад
Таруса
Таруса на карце Расіі ±   | ||||||||||||||||||||||||||||||||
_(1777).png)
Назва правіць
Назва Таруса ад назвы ракі Таруса, на ўтоку якой у Аку паселішча паўстала. Назва Таруса старабалцкага паходжання.
Корань Tar- лічыцца вельмі архаічным, звязаны з індаеўрапейскім *ter-, *tor- «хуткі, моцны»[3], шырэйшае значэнне «пранікаць, пераадольваць»[4]. З балцкай лексікі гэтае значэнне ў кораня знікла, выціснутае таго ж паходжання tarti «мовіць», ад *tor- «гучны, чутны», які эвалюцыянаваў ад «пранікаць» да «дасягаць голасам»[5].
Найбліжэйшыя гідранімічныя аналагі — латышскія водныя назвы Tara, Tar-upe, літоўская азёрная назва Tarama[6] (пашыральнік -m- як у гідроніме Ner-ema[7]), таксама назва ракі Тара (у басейне дзесенскай Нярусы)[8].
У стараеўрапейскай гідраніміі рачная назва таго ж паходжання Tara вядомая тым, што з дапамогай пашыральніка -nt- ад яе ўтвораны тапонім Tarentum, літаральна — «Тарскі» (месца на Тары)[9][10] (як ад гідроніма Піна ўтварыўся тапонім Пінск, «пінскае месца, месца на Піне»). Такое ж назваўтварэнне з дапамогай гідранімічных пашыральнікаў вядомае і на ўсходзе старабалцкай тэрыторыі: у ракі Вопі на Падняпроўі — прыток Опісна (*Ap- > *Ap-esn-), у ракі Упа на Павоччы — прытокі Уперта (*Up- > *Up-ert-) і Упская (з назвай-«перакладам»).
У назве Таруса корань Tar- пашыраны пашыральнікам -us-, які таксама ў назве дзесенскай ракі Няруса[11]. Ён жа мяркуецца ў дняпроўскай рачной назве Водса (< *Vad-usa)[12].
Пашыральнік -us- вядомы ў літоўскім словаўтварэнні: kristi «падаць» (< *krit-sti) — kritusys «пылінка, труха» (што падае)[13]. Роднасныя яму пашыральнікі -es-, -is- у назвах тыпу Лучоса (< *Lauk-esa), Барыса (калі назва аўтэнтычная).
Рачная назва Таруса была матываваная хуткаплыннасцю ракі.
Агульныя звесткі правіць
Горад размешчаны пры ўпадзення ракі Тарусы ў раку Ака, за 36 км ад Серпухава, за 70 км ад Калугі. Дзякуючы свайму унікальна захаванаму абліччу — большасць будынкаў аднапавярховыя, пабудаваныя ў XIX стагоддзі, горад мае статус прыродна-архітэктурнага запаведніка, занесены ў пералік гістарычных гарадоў Расіі. Значны культурны цэнтр Расіі.
Заўвагі правіць
- ↑ http://web.archive.org/web/20090828062338/http://www.gks.ru/wps/PA_1_0_S5/Documents/jsp/Detail_default.jsp?category=1112178611292&elementId=1140096199984 - Численность населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2010а
- ↑ Почтовые индексы. Таруса
- ↑ H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 57.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1074—1075.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1088—1089.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 183.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 228.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 210.
- ↑ H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 57.
- ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 4. Vilnius, 1998. C. 919.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 198.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 168.
- ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 314.