Лучоса
Лучоса — рака ў Лёзненскім і Віцебскім раёнах Беларусі, левы прыток Заходняй Дзвіны. Даўжыня 90 км. Вадазбор 3510 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 21,4 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,3 ‰.
| Лучоса | |
|---|---|
 Лучоса ў Віцебскім раёне | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня |
|
| Басейн | 3 510 км² |
| Расход вады | 21,4 м³/с |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Каардынаты | 54°50′16″ пн. ш. 30°34′55″ у. д.HGЯO |
| Вусце | |
| • Каардынаты | 55°10′18″ пн. ш. 30°11′13″ у. д.HGЯO |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Заходняя Дзвіна |
| Краіна | |
   |
|
|
— выток, — вусце |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
НазваПравіць
Назва балцкага паходжання, пачатковая форма назвы — *Laukesà (Лаўкеса́)[1].
Поўны гідранімічны адпаведнік — назва прытока Дзвіны (пачынаецца на тэрыторыі Літвы, у Дзвіну ўцякае на тэрыторыі Латвіі ля Даўгаўпілса) літ. Laukesa (лат. Laucesa)[2]. Трэцяя Лучоса, што ўцякае ў Дзвіну, — на тэрыторыі Цвярской вобласці Расіі. Яшчэ адна Лучоса ўцякае ў Сож на тэрыторыі Смаленскай вобласці Расіі (каля Пачынка)[3].
Гідранімічны фармант -es- таксама ў такіх балцкіх гідронімах на Верхнім Падняпроўі і Верхнім Падзвінні, як Akesà (> Ачоса), Vilkesà (> Воўчас, Аўчоса), Velesà (Веляса)[4][5]. Ён шырока прысутны ў літоўскім назва- і словаўтварэнні: žalias «зялёны» — žalesà «зеляніна; зяленіва», rudas «руды» — Rudesa «Рудая (рака)»[6][7].
Корань Lauk- звязаны са старалітоўскім laukas «светлы, зіхоткі». Выштурхнутае іншымі словамі, яно засталося ў выглядзе вузкаўжывальнага laukas «хто з белай плямай ці белай пысай (пра жывёлу); лысы». Амонім — літ. laukas «поле» (першапачаткова ў сэнсе светлага месца пасярод леса). Далей вядзе да індаеўрапейскага *leuk- «ззяць, свяціць», *leukos «святло, ззянне»[8][9].
Назва значыць «Блішчастая (рака)» і матываваная «блішчастасцю» воднай паверхні.
Балцкі корань Lauk- маюць таксама назвы азёраў Лучанскае (у Цвярской вобласці Расіі) і Лучай на Падзвінні, ракі Лукасна на Павоччы[10], прускай ракі Lauk-appe[11].
«Зіхоткія» балцкія водныя назвы таксама ў азёрных назвах Свіцязь (двойчы), Жыд-возера, *Zeitō (> Дзятлаўка).
Асноўныя прытокіПравіць
Справа: Чарніца, Сухадроўка. Злева: Ардышэўка, Серакаратнянка, Абалянка, Чарнічанка, Абручоўка.
АгульнаеПравіць
Выцякае з возера Зелянское каля аграгарадка Бабінавічы Лёзненскага раёна, цячэ па Лучоскай нізіне і ў межах Віцебскага ўзвышша, вусце ў межах паўднёвай ускраіны Віцебска. Найвышэйшы ўзровень разводдзя ў ніжнім цячэнні ў пачатку красавіка, сярэдняя вышыня над межанным узроўнем 6,2 м, найбольшы 9,9 м (1956). Замярзае ў канцы 1-й дэкады снежня, крыгалом у канцы сакавіка. Веснавы ледаход на працягу 3-х сутак.
Даліна трапецападобная, у вярхоўі невыразная, шырыня яе 400—600 м. Пойма перарывістая, чаргуецца па берагах, больш развіта на левабярэжжы; шырыня яе 300—500 м. Рэчышча шырынёй 20—30 м, у нізоўі да 60 м.
У басейне ракі азёры Бораўна, Стрэшна, Доўгае, Дыманоўскае, Чарніца і інш.
На левым беразе ракі, каля вёскі Баронікі Віцебскага раёна знаходзіцца археалагічны помнік — гарадзішча Баронікі.
Зноскі
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 155, 168.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 183.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 194—195,
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 155—156, 168, 181, 194—195.
- ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. С. 544—545, 547, 608.
- ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 311—314.
- ↑ S. Ambrazas. Daiktavardžių darybos raida II. Vilnius, 2000. С. 30, 99.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 183.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 687—689.
- ↑ В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. II // Балто-славянские исследования. 1987. Москва, 1989. С. 51.
- ↑ G. Gerullis. Die altpreussischen Ortsnamen. Berlin, Leipzig, 1922. C. 83.
ЛітаратураПравіць
- Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
- Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.