Трудавікі

Трудавікі, Працоўная група — фракцыя дэпутатаў-сялян і народніцкай інтэлігенцыі ў 1—4-й Дзяржаўных думах Расіі (1906—1917). Паўстала ў красавіку 1906 года як арганізацыя сялянскіх дэпутатаў у 1-й Думе. Склад паводле розных звестак вагаўся ад 96 або 107 дэпутатаў з 478.

Працоўная група I-й Дзяржаўнай думы (1906)

Лідары: А. Ф. Аладзьін, С. У. Анікін, С. І. Бондараў, І. У. Жылкін і іншыя. Ад беларускіх губерняў у групу ўваходзілі К. К. Александровіч, М. С. Гатавецкі (Віленская губерня), Ф. Я. Буслаў (Магілёўская губерня), М. М. Жукоўскі, С. П. Кандрашук, У. Р. Якубсон (Гродзенская губерня), Ф. С. Трасун, Р. П. Філіпаў (Віцебская губерня). Праграма: увядзенне дэмакратычных свабод, нацыяналізацыя мірным шляхам зямлі (акрамя сялянскіх надзелаў) і яе ўраўняльнае размеркаванне паводле працоўных норм (адсюль назва «Трудавікі»), адмена саслоўных і нацыянальных абмежаванняў. Друкаваны орган — газета «Трудовой народ», «сялянскі дэпутат», «Працоўная Расія». Па асобных пытаннях трудавікі блакіраваліся з кадэтамі і сацыял-дэмакратамі. 28 красавіка 1906 года быў прынят «Праект Праграмы парламенцкай працоўнай групы».

Члены групы патрабавалі народаўладдзя (але замоўчвалі пра звяржэнне царызму), усеагульнага выбарчага права. 5 чэрвеня 1906 года яны выступілі ў Думе з «Праектам асноўнага палажэння зямельнага закона» (праект «104-х») аб аграрнай рэформе, у якім патрабавалі адчужэння на карысць сялян памешчыцкіх і іншых прыватных зямель, што перавышалі «працоўную норму». Падрыхтоўку і правядзенне аграрнай рэформы меркавалася даручыць мясцовым зямельным камітэтам, абранымі сялянамі на аснове ўсеагульнага выбарчага права. Пасля гэтага трудавікі прынялі тактыку «арганізацыі народных сіл» — занясенне шэрагу самастойных законапраектаў, разлічаных на ўзняцце актыўнасці сялянскіх мас. У першую чаргу гэта законапраект пра неадкладныя ўводзіны мясцовых зямельных камітэтаў (законапраект «35-і»). Пасля разгону 1-й Думы трудавікі сумесна з сацыял-дэмакратычнай фракцыяй «Выканаўчы камітэт левых груп» стварылі «Камітэт Працоўнай групы» для падрыхтоўкі паўстання. Выканаўчы камітэт удзельнічаў у складанні заклікаў да войска і флоту і «Да ўсяго расійскага сялянства», прызнаваў неабходным узброенае паўстанне супраць царскага ўрада, выступаў за скліканне Устаноўчага сходу. 1-ы з’езд «Працоўнай групы» (3—7 кастрычніка 1906) пастанавіў распусціць Камітэт, а таксама адмовіўся ад ініцыятывы стварэння сялянскай палітычнай партыі, лічачы задачай трудавікоў аб’яднанне шырокіх беспартыйных мас працоўных, сялян і інтэлігенцыі на агульнадэмакратычнай платформе. Трудавікі адмовіліся падтрымаць сталыпінскую аграрную рэформу 1906—1917 гадоў.

Падчас выбарчай кампаніі ў 2-ю Думу напачатку 1907 г. паўствала каля 40 мясцовых аддзелаў трудавікоў (Пецярбургскі аддзел, Маскоўскі камітэт, «Агульнастудэнцкая Працоўная група» ў Пецярбургу). 15—17 лютага адбыўся 2-і з’езд «Працоўнай групы». На ім было складзена дамова паміж трудавікамі і Усерасійскім сялянскім саюзам пра стварэнне ў Думе адзінай фракцыі. З’езд ухваліў праект платформы «Працоўнай групы», складзены ў духу першага Праекта праграмы; быў створаны ЦК «Працоўнай групы». У 2-й Думе (сакавік—чэрвень 1907 года, 104 дэпутаты (на чале з М. Е. Бярэзіным, А. А. Булатам, А. Л. Караваевым і іншымі) з 518) зноў унеслі свой (сумесна з дэпутатамі «Усерасійскім сялянскім саюзам») аграрны законапраект, які паўтараў праект «104-х» з невялікімі зменамі ў пытанні пра грашовае абкладанне зямель. З усталяваннем трэцьчэрвеньскай манархіі і ўвядзеннем рэакцыйнага выбарчага закона (1907) дзейнасць трудавікоў практычна спынілася. У 3-й Думе (1907—1912) трудавікі мелі 14 дэпутатаў. Яны працягвалі захоўваць свае пазіцыі ў аграрным пытанні — адстойвалі праект «104-х». У 4-й Думе (1912—1917) «Працоўная група» складала 10 дэпутатаў. Старшынёй фракцыі трудавікоў быў А. Ф. Керанскі, які пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года падтрымаў Часовы ўрад і перайшоў да эсэраў

Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года трудавікі ажывілі сваю дзейнасць і адрадзілі некаторыя мясцовыя аддзелы. У ЦК «Працоўнай групы» ў гэты час уваходзілі Л. М. Брамсан, М. Е. Бярэзін, У. У. Водавозаў, П. Б. Шаскольскі, У. Б. Станкевіч, О. Ф. Знаменскі і іншыя. 5-ы з’езд (7—11 (20—24) красавіка 1917) прыняў новую праграму, у якую «Працоўная група» абвясціла сябе «сацыялістычнай партыяй». Тым часам трудавікі зблізіліся па сваіх праграмных патрабаваннях з народнымі сацыялістамі. Трудавікі патрабавалі ўсталявання дэмакратычнай рэспублікі, склікання Устаноўчага сходу, высоўвалі прынцып нацыянальнага самавызначэння ў рамках захавання дзяржаўнага адзінства. У рашэнні аграрнага пытання новая праграма трудавікоў заставалася на прынцыпах праекта «104-х», прызнаючы выкуп памешчыцкіх зямель за кошт дзяржавы і пакіданне зямель, не якія перавышаюць працоўную норму, за іх уладальнікамі. 6-ы з’езд «Працоўнай групы» (30 чэрвеня — 3 ліпеня 1917) прыняў рашэнне пра аб’яднанне з народнымі сацыялістамі. Аб’яднанне адбылося на 1-м Усерасійскім з’ездзе 30 чэрвеня — 5 ліпеня ў Працоўную народна-сацыялістычную партыю. У час Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны 1918—1920 гадоў партыя выступала на баку Белага руху.

Літаратура

• Брамсон, Л. М. К истории Трудовой партии. Трудовая група Первой Государственной думы. — 2-е издание. — П., 1917.
• Колечниченко, Д. А. Аграрные проекты Трудовой групы в I Государственной думе // Исторические записки. — 1968. — Том 82. — С.
• Колесниченко, Д. А. Возникновение и деятельность Трудовой группы // История СССР. — 1967. — № 4. — С.
• Комин, В. В. Банкротство буржуазных и мелкобуржуазных партий России в период подготовки и победы Великой Октябрьской социалистической революции. — М., 1965.
• ПрограммаТрудовой группы. — П., 1917.
• Проект программы парламентской Тркдовой группы // Известия крестьянских депутатов. — 1906. — № . — 19 мая. — Приложение
• Сидельников, С. М. Образование и деятельность первой Государственной думы. — М., 1962.