Вікіпедыя

Турхан-султан

Турхан Хатыджэ-султан (турэцк.: Turhan Hatice Sultan; каля 1627/1628 — 5 ліпеня 1683, Эдырнэ, Асманская імперыя) — жонка асманскага султана Ібрагіма I з тытулам хасекі, маці султана Мехмеда IV, валідэ-султан і рэгент Асманскай імперыі ў першыя гады кіравання сына; апошняя прадстаўніца перыяду Жаночага султаната.

Турхан-султан
турэцк.: Turhan Hatice Sultan
Нараджэнне 1627
Смерць 4 жніўня 1683(1683-08-04)
Месца пахавання
Дзеці Мехмед IV[d], Геўхерхан-султан[d], Atike Sultan[d], Ayşe Sultan[d] і Beyhan Sultan[d]
Веравызнанне Праваслаўная Царква, хрысціянства і суніты
Дзейнасць палітык, раб
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

 
Новая мячэць, будаўніцтва якой пачала валідэ Сафіе Султан, а скончыла валідэ Турхан Султан
 
Турбе Турхан-султан у Новай мячэці ў Стамбуле

Нарадзілася прыблізна ў 1627 ці 1628 годзе і, па адной з версій, была русінскага паходжання. Па словах украінскага гісторыка Тараса Чухліба яна «нарадзілася ва Украіне»[1]. Па версіі французскага купца Жан-Батыста Тавернье, які наведаў Стамбул у 1668 годзе, Мехмед IV быў «сынам Ібрагіма і каўказскай (чаркескай) жанчыны». Турэцкі гісторык і пісьменнік Рэшат Экрэм Кочу ў рамане «Кёсем Султан» выклаў версію паходжання Турхан, паводле якой яна была дзяўчынай з украінскай вёскі, выкрадзенай татарамі. Турэцкі гісторык Ахмет Рэфік Алтынай апісваў яе як «рускую дзяўчыну».

Ва ўзросце каля 12—14 гадоў Турхан была дастаўлена ў палац Топкапы ў якасці падарунка крымскага хана маці султана Ібрагіма I, Кёсем-султан. Энтані Алдэрсан адзначае, што ў Турхан быў брат Юсуф-ага, які жыў у Стамбуле і памёр у студзені 1689 года, аднак невядома калі і пры якіх абставінах ён трапіў у Асманскую імперыю.

Кёсем, якая лічыла, што дзяўчынку чакае нядрэнная будучыня ў гарэме, аддала яе на выхаванне ў палац сваёй малодшай дачкі Атыке-султан. У палацы Атыке дзяўчынка атрымала адпаведную адукацыю і неўзабаве вярнулася ў Топкапы, дзе стала наложніцай султана. Вызначаная прыгажосцю і розумам светлавалосая блакітнавокая Турхан хутка заваявала сэрца Ібрагіма I і атрымала статус хасекі. 2 студзеня 1642 года Турхан Хатыджэ нарадзіла свайго старэйшага сына, будучага султана Мехмеда IV. Таксама ў Турхан і Ібрагіма былі дзве дачкі — Геўхерхан-султан і Атыке-султан. Неўзабаве пасля нараджэння другога сына, Ахмеда, які памёр у маленстве, Турхан страціла свой уплыў на султана.

Псіхічны стан Ібрагіма імкліва пагаршаўся, вынікам яго кіравання стала крытычнае становішча асманскай дзяржавы. Усе прыдворныя групоўкі, уключаючы маці султана, прыйшлі да пераканання аб неабходнасці яго найхутчэйшага звяржэння. 8 жніўня 1648 года султан быў скінуты і праз некалькі дзён забіты. На чале вялізнай краіны апынуўся Мехмед, шасцігадовы сын Турхан. З узыходжаннем на пасад Мехмеда Турхан павінна была атрымаць тытул валідэ і ўсе належныя прывілеі, аднак у сілу ўзроста — Турхан на той момант была крыху старэйшай за дваццаць гадоў — і нявопытнасці яна была адхілена ад улады бабуляй маленькага султана Кёсем-султан, якая да таго моманту паспела пабываць валідэ-рэгентам двойчы.

Пасля забойства 2 верасня 1651 года Кёсем-султан, Турхан-султан атрымала тытул валідэ і стала рэгентам, а на першыя ролі пры двары высунуліся яе прыхільнікі.

У цэлым паспяховае кіраванне Турхан было азмрочана трыма праблемамі: жудасны стан флота, вайна з венецыянцамі на Крыце і фінансавы крызіс, выкліканы вялікімі выдаткамі на вядзенне гэтай вайны. Каб пераадолець крызіс, Турхан прызначыла на пасаду вялікага візіра Тархунджу Ахмеда-пашу, які правёў у краіне шэраг рэформ, звязаных перш за ўсё з жорсткай эканоміяй. Рэформы аказаліся непапулярныя ў народзе, вялікія візіры, якія змяняліся адзін за адным, былі няздольныя кіраваць вялізнай імперыяй і Турхан стала губляць уладу. 1 сакавіка 1656 года пачаўся новы мяцеж янычар, праз два дні правадыры мяцежнікаў былі прыняты султанам Мехмедам і запатрабавалі ад яго пакарання 31 прыдворнага саноўніка, уключаючы Турхан-султан і галоўнага чорнага еўнуха. Перапалоханы султан, рыдаючы, папрасіў толькі пашкадаваць яго маці. Янычары пагадзіліся на гэта і неўзабаве целы галоўнага чорнага і галоўнага белага еўнухоў былі скінуты з палацавай сцяны прама ў натоўп, які сабраўся каля палаца. Падчас мецяжу была забітая і няня султана Мелекі-хатун, абвінавачаная ў здрадзе Кёсем-султан. Тэрор у дачыненні да прыхільнікаў Турхан-султан працягваўся некалькі наступных тыдняў. На пасаду вялікага візіра янычары вярнулі Сіявуш-пашу, які праз месяц памёр. Анархія працягвалася амаль два месяцы, пасля чаго дарадцам султана ўдалося пасеяць разлад паміж янычарамі і асманскай кавалерыяй. Неўзабаве камандуючы янычар быў пакараны смерцю, а самі яны супакоіліся. 15 верасня 1656 года на пасаду вялікага візіра быў прызначаны Кепрулю Мехмед-паша, які атрымаў больш шырокія паўнамоцтвы, чым у яго папярэднікаў. Гэта прызначэнне паклала канец кіраванню жанчын і адзначыла пачатак эпохі дынастыі Кепрулю. Па сцвярджэнні гісторыка Мустафы Наімы, менавіта валідэ-султан Турхан і яе прыхільнікі прапанавалі кандыдатуру Кёпрулю Мехмеда-пашы на пасаду вялікага візіра[2].

Паколькі справамі дзяржавы стаў займацца вялікі візір Кёпрулю Мехмед-паша, Турхан актыўна занялася будаўніцтвам. Першы свой праект валідэ пачала ў 1658 годзе: у адказ на венецыянскую блакаду Дарданэл у 1655 годзе, якая зрабіла немагчымай пастаўку некаторых тавараў (у тым ліку і прадуктаў) у Стамбул, Турхан замовіла будаўніцтва дзвюх крэпасцяў каля ўваходу ў праліў — праект, задуманы яшчэ Кёсем-султан. Крэпасці, адна на еўрапейскім баку, другая — на азіяцкім, былі дабудаваны ў 1661 годзе і захаваліся да нашых дзён. Гэты праект паставіў Турхан Хатыджэ на тую ж прыступку, што і Мехмеда Заваёўніка і іншых султанаў, якія пабудавалі крэпасці ў тым жа самым раёне.

Найбольшага прызнання Турхан дабілася, дабудаваўшы ў Стамбуле Новую Мячэць Валідэ. Комплекс атрымаў славу першай імперскай мячэці, пабудаванай жанчынай.

Турхан стала апошняй прадстаўніцай Жаночага султаната — валідэ-рэгентам пры малалетнім сыне. Яна актыўна займалася дабрачыннасцю і ў народзе была вядома як апякунка бедных. Турхан Хатыджэ-султан памерла 5 ліпеня 1682 або 1683 года ў Эдырнэ і была пахавана ва ўласнай турбе ў Новай Мячэці Валідэ, дзе пазней быў пахаваны яе сын і іншыя нашчадкі.

У культуры правіць

Турхан з’яўляецца адным з персанажаў турэцкага фільма «Махпейкер» (2010), у якім ролю Турхан выканала Басак Парлак[3]. Яна таксама з’яўляецца ў канцы другога сезона турэцкага серыяла «Цудоўнае стагоддзе. Імперыя Кёсем», якую сыграла Хандэ Дагандэмір.

Турхан Хатыджэ-султан — галоўная гераіня рамана ўкраінскай журналісткі Аляксандры Шутко «Хатыджэ Турхан»[4].

Зноскі

  1. ↑ Т. В. Чухліб. Хатідже Турхан валіде-султан // 364 // Енциклопедія історії України[ru] : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій[ru] (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України[ru]. — К.: «Наукова думка[ru]», 2013. — Т. 10 : Т — Я.— С. 364. — ISBN 978-966-00-1359-9. (укр.)
  2. ↑ Кэролайн Финкель. История Османской империи: Видение Османа — М.: АСТ; Астрель, 2012. — С. 349
  3. ↑ Mahpeyker - Kösem Sultan (2010) на сайце «Internet Movie Database» (англ.)
  4. ↑ Шутко Олександра Євгеніївна. Хатідже Турхан : Історичний роман : кн. 1 : Ковилі вітри не страшні. — Тернопіль: Богдан, 2017. — 416 с. — ISBN 978-966-10-4800-2.

Літаратура правіць

  • Финкель, Кэролайн. История Османской империи: Видение Османа. — М.: АСТ; Астрель, 2012. — 829 с. — ISBN 978-5-17-043651-4.
  • Adıvar, Halide Edib; Hasan, Mushirul. East Faces West: Impressions of a Turkish Writer in India. — Academy of Third World Studies, Jamia Millia Islamia, 2009. — P. 227. — 264 p. — ISBN 8189833510. — ISBN 9788189833510.
  • Alderson, Anthony Dolphin. The Structure of the Ottoman Dynasty. — Oxf.: Clarendon Press, 1956. — 182 p.
  • Baer, Marc David. Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe (англ.). — USA: Oxford University Press, 2011. — 344 p. — ISBN 0199797838. — ISBN 9780199797837.
  • Barzilai-Lumbroso, Ruth. Turkish Men, Ottoman Women: Popular Turkish Historians and the Writing of Ottoman Women’s History. — ProQuest, 2008. — P. 206—214. — 348 p. — ISBN 0549483551. — ISBN 9780549483557. Архивная копия от 6 марта 2016 на Wayback Machine
  • Carsten, F. L. The New Cambridge Modern History. — Cambr.: CUP Archive, 1961. — P. 505—506. — 658 p. — ISBN 0521045444. — ISBN 9780521045445.
  • Cooke, Miriam; Göknar, Erdağ M.; Parker, Grant Richard. Mediterranean passages: readings from Dido to Derrida. — Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2008. — P. 214. — 399 p. — ISBN 0807831832. — ISBN 9780807831830.
  • Karaca, Filiz. Turhan Sultan // Islam Ansiklopedisi. — İslâm Araştırmaları Merkezi, 2012. — Vol. 41. — P. 423—425.
  • Peirce, Leslie P. The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire (англ.). — Oxford: Oxford University Press, 1993. — 374 p. — ISBN 0195086775. — ISBN 9780195086775.
  • Sakaoğlu, Necdet. Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. — Oğlak Yayıncılık, 2008. — P. 245—249. — 574 p. — ISBN 9753296231. — ISBN 9789753296236.
  • Sakaoğlu N. Famous Ottoman Women. — Avea, 2007. — 328 с. — ISBN 978-975-7104-77-3.
  • Süreyya Mehmed Bey. Sicill-i Osmani / ed. Nuri Akbayar. — İs.: Tarih Vakfi Yurt Yayınlar, 1996. — Т. 1. — ISBN 975-333-049-5. — ISBN 975-333-038-3.
  • Thys-Şenocak, Lucienne. Ottoman Women Builders: The Architectural Patronage of Hadice Turhan Sultan. — Aldershot: Ashgate, 2006. — 326 p. — ISBN 0754633101. — ISBN 9780754633105.

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Турхан-султан&oldid=4562967"