Хубілай
Хубілай (кіт. спр. 忽必烈, піньінь hūbìliè，23 верасня 1215[6] — 18 лютага 1294[7]) — мангольскі хан, заснавальнік мангольскай дзяржавы Юань, у склад якога ўваходзіў Кітай. На Захадзе вядомы дзякуючы Марка Пола пад імем «Кублай-хан»; гэта імя вымаўлялася таксама як «Кубілай», ці «Кубла» (апошняе стала асабліва распаўсюджаным пасля паэмы С. Т. Кольрыджа «Кубла Хан»).
| Хубілай | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 манг.: Хубилай хаан кіт.: 忽必烈 | |||||||
 Меркаваны партрэт Хубілая | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Мункэ | ||||||
| Пераемнік | Тэмур | ||||||
| Нараджэнне |
23 верасня 1215[1][2][…] |
||||||
| Смерць |
18 лютага 1294[1][2][…] (78 гадоў) |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род |
1) Чынгізіды 2) Юань |
||||||
| Бацька | Талуй[4] | ||||||
| Маці | Сархахтані | ||||||
| Жонка | Tëgülun[d], Chabi[d], Намбі, Talahai khatun[d], Nuhan[d], Bayaujin Khatun[d], Khökhlun Khatan[d], Qoruchin Khatun[d] і Sugedasi[d] | ||||||
| Дзеці | Dorji[d], Zhenjin[d][4], Mangala[d][4], Nomugan[d][4], Khökhechi[d][4], Ayachi[d][4], Auruyvci[d][4], Kuokuochu[d][4], Togoon[d][4], Hutulu Temür[d][4], Tamachi[d], Princess Jeguk[d][4], Yuelie[d][4], Wuluzhen[d][4], Yuelun[d][4], Wanze[d], Nangjiazhen[d][4], Qoridai[d][5], Asudai[d][4], Bantu[d][4], Boyalun[d][4], Shireki[d][4] і Shilin[d][4] | ||||||
| Веравызнанне | Тыбецкі будызм | ||||||
| Званне | генерал арміі[d] | ||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Біяграфія
правіцьЧынгізід, унук Чынгісхана, сын Талуя і Сархахтані-бекі. У 1260 годзе перанёс сталіцу Мангольскай імперыі з Каракорума ў мясцовасць побач з былой сталіцай чжурчжэняў Чжунду («Сярэдняя сталіца»). Яе назвалі Даду (кіт. спр. 大都, піньінь dàdū, літаральна: «Галоўная сталіца»), ці Ханбалык (пазней пераназваны ў Пекін). У 1279 заваяваў паўднёвы Кітай.
Галоўнаю яго мэтай па ўзыходжанні на прастол стала звяржэнне Сунскай дынастыі ў Кітаі. Пасля зацятай і працяглай барацьбы Хубілай да 1271 годзе авалодаў большай часткай Кітая, дзе вырашыў заснаваць новую дынастыю, даўшы ёй імя Юань, па якім стала звацца яго дзяржава. У 1279 годзе загінуў апошні сунскі імператар, і Хубілай канчаткова далучыў Кітай да Манголіі, заснаваўшы сваю сталіцу ў Ханбалыку.
Хубілай падпарадкаваў сваёй уладзе і суседнія з Кітаем краіны: Бірму, Камбоджу, Карэю, але яго паходы супраць Японіі і В’етнама скончыліся абсалютнай няўдачай. У справах унутранага кіравання Хубілай адрозніваўся мудрасцю; ім быў уведзены цэлы шэраг карысных рэформаў і паляпшэнняў. У 1291 годзе ён падзяліў усю імперыю на 12 правінцый. Ён быў заступнікам будызму, які зрабіў у Кітаі велічэзныя поспехі, а роўна будыйскіх прапаведнікаў і вучоных, якія карысталіся вялікай пашанай і значнымі палёгкамі.
Хубілай не забываў свайго мангольскага паходжання, увёў мангольскую мову ў справаводства Кітая, даручыў будыйскаму вучонаму Пагба-ламе вынайсці адмысловы алфавіт, які атрымаў назву, па форме літар, квадратнага пісьма і служыў дзяржаўным пісьмом для моў імперыі, у першую чаргу для мангольскай, падчас валадарання ў Кітаі дынастыі Юань.
У кітайскай гісторыі Хубілай вядомы пад пасмяротным дынастыйным імем Шы-цзу (кіт.: 始祖，«Заснавальнік дынастыі»).
Зноскі
- ↑ а б Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 25 ліпеня 2021.
- ↑ а б Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968. Праверана 25 ліпеня 2021.
- ↑ Хубилай // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
- ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с т у China Biographical Database
- ↑ https://archive.org/stream/Boyle1971RashidAlDin/Boyle_1971_Rashid_al_Din_djvu.txt
- ↑ Rossabi, Morris (1988). Khubilai Khan: His Life and Times. University of California Press. pp. 13. ISBN 0-520-06740-1.
- ↑ Rossabi, Morris (1988). Khubilai Khan: His Life and Times. University of California Press. pp. 227-228. ISBN 0-520-06740-1.
Літаратура
правіць- Мэн Джон. Хубилай: От Ксанаду до сверхдержавы. Москва-Владимир. 2008 ISBN 978-5-17-050702-3
- Россаби Моррис. Золотой век империи монголов. СПб. 480с. 2008 ISBN 978-5-8071-0326-0
- Кадырбаев А.Ш. Хубилай-хан - завоеватель или объединитель Китая? // Общество и государство в Китае: XXXIX научная конференция. М.: Восточная литература, 2009.- С.56-75.
- Хафизов Г. Распад Монгольской империи и образование улуса Джучи