Паўстанне Юр’евай ночы: Розніца паміж версіямі

Найбольш падрабязна звесткі пра Паўстанне дае г.зв. [[Лівонская малодшая рыфмаваная хроніка]], яе аўтар [[Барталамей Гунеке]] быў сучаснікам падзей, займаў нейкую пасаду (найверагодней, святарскую) пры ордэнскім [[фогт]]у ў [[Ярвэ]] і быў добра інфармаваны. Але хроніка Гунеке дайшла да нас толькі ў пераказе хронікі [[Іаган Рэнер|Іагана Рэнера]], які ў 16 ст. быў службоўцамслужачым Ордэна і, як лічыцца, значна адрэдагаваў паведамленні Гунеке пра падзеі 1343 года. Другая значная крыніца — [[Хроніка Лівоніі, Вартберг|«Хроніка Лівоніі»]] [[Герман Вартберг|Германа Вартберга]], капелана пры Лівонскім ландмайстры Тэўтонскага ордэна ў 2-й палове 14 ст., які скончыў сваю Хроніку ў 1378 годзе і адлюстроўваў у ёй погляд Ордэна на Паўстанне. Але з Хронікі Віганда ў арыгінале да нас дайшла нязначная частка, у асноўным яна вядомая з лацінскага перакладу сярэдзіны 15 ст. Трэцяя крыніца — рыфмаваная хроніка [[Віганд Марбургскі|Віганда Марбургскага]], складзеная ў канцы 14 ст., у ёй найбольш каштоўныя звесткі пра карную ордэнскую аперацыю восені 1343 года. З рускіх крыніц пра Паўстанне згадвае толькі [[Наўгародскі Першы летапіс]], пскоўскія летапісы абмежаваліся апісаннем паходу пскавічоў супраць Дэрпцкага біскупства летам 1343 года.

Як вядома, немцы ва Усходняй Прыбалтыцы, падпарадкаваўшы ліваў і летаў, у 1208 г. пачалі актыўныя дзеянні супраць эстаў. Сустрэўшы моцнымоцнае супраціўсупраціўленне эстаў, а таксама дапамогу ім з боку рускіх, рыжскі біскуп Альберт спадзяючыся замацавацца на поўдні Эстоніі заклікаў да дзеянняў на поўначы Эстоніі дацкага кар. Вальдэмара II. Датчанам удалося авалодаць трыма паўночнымі раёнамі краіны — паветамі Равяля, Хар'ю і Віру. Але ў 1227 г. дацкія ўладанні ў Эстоніі былі акупаваныя немцамі і толькі ў 1238 г. павернутыя датчанам праз пасрэдніцтва Папы рымскага.

Паўстанне не было стыхійным, а стала вынікам эсцкага руху, ініцыятары якога спачатку паслалі скаргу дацкаму каралю, дзе прасілі абароны ад гнёту дацкіх васалаў-немцаў, кажучы каралю, што сялянам-эстам ужо ''«лепей памерці, чым працягваць нікчэмнае існаванне пад гэткім ярмом»'', бо немцы ''«гвалцілі іх жонак і дачок, аднімалі маёмасць і саміх заводзілі ў рабства»''. Аднак паслы эстаў былі затрыманыя службоўцаміслужачымі Ордэна. Таксама, сяляне-эсты дацкіх уладанняў у Эстоніі звярталіся са скаргай на васалаў-немцаў да Лівонскага лайндмайстра Тэўтонскага ордэна, але і гэты зварот да вышэйшай улады не меў выніку. Верагодна, пасля гэтага пачалася падрыхтоўка да ўзброенага паўстання. Мэтай паўстання было поўнае фізічнае знішчэнне немцаў у Эстоніі, пад лозунгам ''«Смерць немцам!»'' яно і праходзіла. Ініцыятары паўстання паслалі па дапамогу да шведскіх фогтаў у Аба і Выбрагу, што на фінскім беразе, бо вядома, што Швецыя даўно мела планы на Эстонію. Таксама 2 паслоў эстаў былі дасланыя да Пскова. Сам пачатак Паўстання быў прымеркаваны да часу, калі войскі Ордэна былі заняты аблогай пскоўскага прыгарада Ізборска. Паміж сабою эсты выбралі 4 кіраўнікоў.

На перамовах у Вейсенштэйне, магістр запытаўся ў кіраўнікоў Паўстання, чаму бязлітасна забіта столькі немцаў, у т.л. малых і старых. Адзін з кіраўнікоў адказаў, што немцы так доўга і жорстка прыгняталі эстаў, што яны болей ужо не маглі цярпець. Тады ландмайстр запытаўся за што былі забіты манахі Падзіскага кляштара. Кіраўнікі адказалі, што і гэтыя манахі заслужылі смерці і наогул, кожны немец, хаця б і ростам у локаць, заслугоўвае смерці. Аднак пры гэтым, кіраўнікі Паўстання заявілі, што калі б ландмайстр навёў парадак і ўзяў эстаў пад сваю ўладу, то яны б згадзіліся яму падпарадкавацца, але немцаў яны цярпець больш не могуць (тут яны відаць мелі на ўвазе немцаў дацкіх васалаў), хоць напраўдзе не хацелі б мець над сабою паноў. Гатоўнасць кіраўнікоў падпарадкавацца Ордэну выглядае дзіўна, магчыма, гэтым яны толькі хацелі пазбегнуць умяшальніцтва Ордэна ў хаду Паўстання. Магістр, заявіўшы, што не можа пакінуць масавыя забойствы без пакарання, загадаў затрымаць кіраўнікоў Паўстання ў Вейсенштэйне, пакуль ён не пакарае паўстанцаў і вернецца. Кіраўнікі паўстання абурыліся гэтым загадам, патрабавалі адпусціць і аказалі супраціўсупраціўленне затрыманню, у баі былі парубленыя на кавалкі, паводле Гунеке-Рэнера.

Карная аперацыя ў Хар'ю была праведзеная ў 2-й пал. лістапада 1343 г. пад уласным кіраўніцтвам магістра Б. фон Дрэйлебена. Паводле Віганда, немцы знішчалі эстаў без разбору полу і ўзросту, забіралі маёмасць, палілі паселішчы. Эсты ў Хар'ю восенню 1343 г. не мелі ўжо сіл, каб аказаць актыўныактыўнае супраціўсупраціўленне. Частка эстаў пакінула край, астатнія хаваліся па лясах і балотах. Да гэтага, хутка пачаўся голад, бо значная частка палёў з вясны была не засеяная. Аднак частка эстаў умацавалася на 2 гарадзішчах, якія немцам удалося ўзяць толькі пасля працяглай і крывавай аблогі, трапіўшыя ў палон эсты былі пакараныя смерцю.