Асігнацыйны рубель
Артыкул — машынны пераклад іншамоўнага тэксту. |
Асігнацыйны рубель — спачатку разліковая, дапаможная, а затым — асноўная грашовая адзінка Расійскай імперыі з 1769 да 1 студзеня 1849 года, якая мела хаджэнне нароўні з сярэбраным рублём з рынкавых курсам ўзаемнага абмену абедзвюх валют. Было тры выпускі расійскіх асігнацый -- 1769—1785, 1786—1818, 1818—1843 гадоў, а таксама два пробных. На расійскіх асігнацыях выкарыстоўваліся надпісы «Дѣйствуетъ къ пользѣ онаго» і «Любовь къ Отечеству».
Асігнацыі 1769—1785 гадоў правіць
З’яўленне асігнацыйных рублёў было выклікана вялікімі выдаткамі ўрада на ваенныя патрэбы, што прывялі да недахопу срэбра ў казне (бо ўсе разлікі, асабліва з замежнымі пастаўшчыкамі, вяліся выключна ў срэбных і залатых манетах). Недахоп срэбра і велізарныя масы медных грошай ва ўнутрырасійскія гандлёвым абароце прыводзілі да таго, што буйныя плацяжы было вельмі складана ажыццяўляць. Так павятовыя казначэйства былі вымушаныя пры зборах падушных падаткаў рыхтаваць цэлыя экспедыцыі, паколькі для перавозкі ў сярэднім кожных 500 рублёў падатку патрабавалася асобная падвода. Усё гэта выклікала неабходнасць увядзення нейкіх дзяржаўных абавязацельстваў, свайго роду вэксаляў для буйных разлікаў.
Першая спроба ўвядзення асігнацый была зробленая Пятром III, падпісалі 25 мая 1762 г. указ аб заснаванні дзяржаўнага банка[1], які павінен быў выпусціць у зварот асігнацыі наміналам у 10, 50, 100, 500 і 1000 рублёў на агульную суму ў 5 млн рублёў.
Указ не быў выкананы ў выніку палацавага перавароту, здзейсненага Кацярынай II, якая ў сваю чаргу праз 6 гадоў вярнулася да ідэі выпуску асігнацый. 29 снежня 1768 г. быў падпісаны і абнародаваны 2 лютага 1769 г. маніфест аб заснаванні ў Санкт-Пецярбургу і Маскве аддзяленняў Асігнацыйнага банка, які атрымаў эксклюзіўнае права эмісіі асігнацый. У маніфесце гаварылася, што асігнацыі маюць хаджэнне нароўні з манетай і падлягаюць неадкладнага абмену на манеты па першым патрабаванні ў любой колькасці. Было ўстаноўлена, што выпуск папяровых грошай не павінен перавышаць наяўную суму манеты, якая знаходзіцца ў банку. Першапачатковы капітал Асігнацыйнага банка складаў 1 млн рублёў меднымі манетамі — па 500 тыс. рублёў у Пецярбургскай і Маскоўскай канторы. Ліміт эмісіі асігнацый таксама быў вызначаны ў 1 млн рублёў. Банкам былі выпушчаныя наступныя наміналы: 25, 50, 75 і 100 рублёў. Грошы гэтага выпуску мелі прымітыўны знешні выгляд, што спрашчала фальсіфікацыю. Асігнацыі вартасцю ў 25 рублёў перарабляліся ў 75. Таму ў указам ад 21 чэрвеня 1771 года грашовыя знакі наміналам у 75 рублёў былі спыненыя да выпуску і канфіскаваныя з звароту. Памер асігнацый 1769—1773 гг. 190×250 мм. Гэтыя асігнацыі рэдкія і ўяўляюць калекцыйную цікавасць.
Першапачаткова выпуск асігнацый меў вялікі поспех, аднак паколькі ў банку знаходзілася толькі медная манета, то абмен асігнацый вырабляўся толькі на яе. Гэта становішча было замацавана заканадаўча ўказам ад 22 студзеня 1770 г. Такім чынам асігнацыя моцна прывязвалася да меднай манеце, якая з гэтага часу станавілася фактычна толькі разменных сродкам апошняй. У пачатку існавання новай грашовай сістэмы гэты дыспарытэт яшчэ не мог моцна ўплываць на пакупніцкую здольнасць новага, не забяспечанага каштоўным металам рубля.
З 1780 г. быў забаронены ўвоз і вываз асігнацый за мяжу: асігнацыйны рубель перастаў быць канверсійным. У той жа час эмісія асігнацый павялічвалася, і з другой паловы 1780-х гг. пачалося рэзкае паніжэнне курсу папяровых грошай, пацягнуўшае за сабой і свой разменны эквівалент — медныя манеты. З’явіліся нажніцы цэн, з гэтага часу ў краіне існавалі дзве незалежныя грашовыя адзінкі: срэбны рубель, забяспечаны запасамі каштоўнага металу ў казне і роўны 100 сярэбраным капейкам і асігнацыйны рубель, не забяспечаны нічым, акрамя даверу насельніцтва да ўлады, і роўны 100 выключна медным капейкам.
Асігнацыі 1786—1818 гадоў правіць
Да канца XVIII—пачатку XIX стагоддзя курс асігнацый рэзка ўпаў. Ваенныя выдаткі Расіі былі настолькі вялікія, што ў 1814—1815 гадах курс склаў рубель асігнацыямі за 20 капеек срэбрам.
Урадам было абяцана паменшыць колькасць папяровых асігнацый, але абяцанне так і не было стрымана. Маніфестам ад чэрвеня 1787 прадугледжвалася колькасць асігнацый ў 10 мільёнаў рублёў, але яно вырасла да 57,7 мільёнаў рублёў.
У мэтах падрыву расійскай эканомікі Напалеон пачаў выпуск фальшывых асігнацый. Адрозніць асігнацыю фальшывую ад сапраўднай было цяжка — фальшыўкі часцяком выглядалі нават больш пераканаўча, паколькі друкаваліся на лепшай паперы. Хіба што подпісы былі выкананы друкарскім спосабам (на арыгінальных асігнацыі гэта былі сапраўдныя подпісы, зробленыя чарнілам). Некаторыя падробкі мелі арфаграфічныя памылкі: напрыклад, слова «ходячею» на фальшыўках было выяўлена як «холячею».
Асігнацыі 1802 года правіць
Банкноты гэтага тыпу вядомыя толькі ў узорах. Нумар 515001 аднолькавы на ўсіх асігнацыі выпуску. Памеры грашовых знакаў кожнага наміналу неаднолькавыя.
Асігнацыі 1818—1849 гадоў правіць
У 1840 годзе ў выніку грашовай рэформы міністра фінансаў Я. Ф. Канкрына асігнацыйны рубель быў скасаваны. Дзяржаўныя асігнацыі прымаліся па курсе 3 руб. 50 кап. асігнацыямі за срэбны рубель. Прывязаныя раней да асігнацыйнаму рубля медныя манеты зноў атрымалі жорсткі курс абмену з срэбрам, а сам срэбны рубель у выглядзе манеты быў дапоўнены дэпазітнымі, а з 1843 года крэдытнымі квіткамі.
Колеру асігнацый правіць
Ва ўжытку папяровыя грошы часта называліся па расфарбоўцы.
| № | Колер | Намінал |
|---|---|---|
| 1 | Жоўтая | 1 рубель |
| 2 | Зялёная | 3 рублі |
| 3 | Сіняя (сініца, сінюха) | 5 рублёў |
| 4 | Ружовая | 10 рублёў |
| 5 | Белая | 25 рублёў |
| 6 | ? | 100 рублёў |
| 7 | Шэрая | 200 рублёў |
Гл. таксама правіць
- ↑ Об учреждении Государственного банка // Полное собрание законов Российской империи с 1649 года. — СПб.: Типография II отделения Собственной Его Императорского Величества канцелярии, 1830. — Т. XV, 1758—1762 , № 11550. — С. 1021—1023.
Літаратура правіць
- Ассигнации // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Ассигнация (поручение) // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Федасюк Ю. А. Што незразумела ў класікаў або энцыклапедыя рускага побыту XIX стагоддзя. З-ва «Флінта», з-ва «Навука», М., 2002. ISBN 5-89349-127-0 і ISBN 5-02-011738-2
- Шырокаў А. Асігнацыі ў Расеі. Часопіс «Савецкі калекцыянер», 1932, № 3, с. 73-79. Тэкст на сайце: http://www.bonistikaweb.ru
- Шишанов В. А. Рускія асігнацыі ўзору 1802—1803 гг. Віцебск, 1997. 16 с.
- Шишанов В. А. Уплыў асаблівасцяў вытворчасці на падрыхтоўку выпуску рускіх асыгнацыяў ўзору 1802—1803 гг. // Нумізматычны зборнік Дзяржаўнага гістарычнага музея. Ч.XV. (Працы ДГМ. Вып.125). Нумізматыка на рубяжы стагоддзяў. М., 2001. С. 401—408. Тэкст на сайце: http://www.bonistikaweb.ru
- Шишанов В. А Аперацыя пераўтварэнні дзяржаўных асыгнацыяў у манету // Нумізматычны альманах (Масква). 1999. № 1. С. 2-11.
- Шишанов В. А. «Колькасць асыгнацыяў не можа быць залішнім…» // Нумізматычны альманах (Масква). 1997. № 2. С. 33-37.
- Шишанов, В. А. Аб прычынах спынення падрыхтоўкі выпуску рускіх асыгнацыяў ўзору 1802—1803 гадоў / В. А. Шишанов // Studia Numismatica Albaruthenica. Vol. I (Вып. 1) / ўклад. В. М. Сідаровіч, М. А. Плавінскі. — Мінск: Медысонт, 2011. — С. 127—133.
- Шишанов В. А Адмысловая экспедыцыя Ассигнационного банка па яго гаспадарчым абаротах (1797—1804 гг.) // Крыніцазнаўства і спецыяльныя гістарычныя дысцыпліны: навук. зб. Вып. 4 / рэдкал.: С. М. Ходзін (адк. рэд.) (і інш.). Мінск: БДУ, 2008. С. 222—229.