Адукацыя ў Азербайджане

У перыяд 2004—2008 гг. у Азербайджане былі дасягнуты значныя поспехі ў галіне адукацыі. Сферы адукацыі дзяржавай надаецца вялікая ўвага. У выдатках дзяржаўнага бюджэту Азербайджана на мэты адукацыі вылучаюцца буйныя сродкі. Расходы на адукацыю знаходзяцца на другім месцы пасля выдаткаў на войска. У 2009 годзе яны складуць прыкладна 1 мільярд манат (1,25 мільярдаў даляраў ЗША), што дасць магчымасць умацаваць матэрыяльна-тэхнічную базу адукацыі, а таксама прывесці навучальныя праграмы ў адпаведнасць з самым высокім сусветным узроўнем. У гэты перыяд у Азербайджане высокімі тэмпамі ідзе і будаўніцтва школ. За 4 гады пабудаваныя 1200 новых школ, сотні старых школ адрамантаваны.

Дзень Ведаў у Азербайджане

Указам Прэзідэнта Азербайджана Ільхама Аліева ад 21 жніўня 2004 года, у мэтах удасканалення існуючага ў навучальных установах Азербайджанскай Рэспублікі рэжыму працы, у сувязі са стварэннем эфектыўнай сістэмы дзейнасці, якая служыць павышэнню якасці навучання ў дадзеных навучальных установах, Прэзідэнт Азербайджана пастанавіў:

Вызначыць, што заняткі ва ўсіх навучальных установах Азербайджанскай Рэспублікі пачынаюцца 15 верасня.
Абвясціць 15 верасня «Днём ведаў».
З 2004/2005 навучальнага года ў I—IV класах агульнаадукацыйных школ Азербайджанскай Рэспублікі ўвесці пяцідзённы вучэбны тыдзень.
Міністэрству адукацыі Азербайджанскай Рэспублікі ў шасцімесячны тэрмін сумесна з адпаведнымі органамі выканаўчай улады падрыхтаваць і прадставіць Прэзідэнту Азербайджанскай Рэспублікі прапановы па забеспячэнні пераходу ўсіх агульнаадукацыйных школ на пяцідзённы вучэбны тыдзень.
Кабінету Міністраў Азербайджанскай Рэспублікі вырашыць пытанні, якія вынікаюць з гэтага Указа.

Дзяржаўная праграма па інфарматызацыі сістэмы адукацыі ў Азербайджане ў 2008—2012 гадах

У мэтах стварэння ў Азербайджанскай Рэспубліцы адзінай агульнанацыянальнай адукацыйнай асяроддзя шляхам шырокага ўкаранення сучасных інфармацыйных і камунікацыйных тэхналогій і забеспячэння ўсім слаям насельніцтва магчымасці атрымання якаснай адукацыі Прэзідэнт Азербайджанскай Рэспублікі Ільхам Аліеў сваім указам ад 10 чэрвеня 2008 г пастанавіў:

Зацвердзіць «Дзяржаўную праграму па інфарматызацыі сістэмы адукацыі ў Азербайджанскай Рэспубліцы ў 2008—2012 гадах».
Вызначыць каардынуючым органам Дзяржаўнай праграмы, зацверджанай пунктам 1 гэтага Распараджэння, Міністэрства адукацыі Азербайджанскай Рэспублікі.
Кабінету Міністраў вырашыць пытанні, якія вынікаюць з гэтага Распараджэння.

Сістэма адукацыі ў Азербайджане

Дашкольнае выхаванне
Агульная адукацыя
Спецыялізаванае адукацыя
Падрыхтоўка пасля дыплома
магістра
Дактарантура
Заняткі і выхаванне за межамі школы
Вольнае адукацыю
Падрыхтоўка кадраў і кваліфікацый

Абмен студэнтамі

У Азербайджане робяцца вельмі паспяховыя крокі і ў галіне міжнароднага супрацоўніцтва, далучыліся да Балонскага працэсу. У рамках Балонскага працэсу больш актыўна ажыццяўляецца абмен студэнтамі. Моладзь з Азербайджана вучыцца ў вядучых вышэйшых навучальных установах свету. Для арганізацыі гэтай працы было падпісана спецыяльнае распараджэнне прэзідэнта, і ў 2007 годзе першыя студэнты былі накіраваныя ў вядучыя ВНУ свету. Яны атрымліваюць там адукацыю за кошт дзяржаўных сродкаў і затым вяртаюцца на радзіму. Усе гэтыя дзеянні накіраваны на тое, каб у рэспубліцы з'явіліся прафесійныя кадры, якія адказваюць усім сучасным патрабаванням.

Дзень Настаўніка

Сярод шматлікіх святаў, якія праводзяцца ў школе, асаблівае месца займае Дзень настаўніка, які праводзіцца ў першую нядзелю кастрычніка. Прысвечаныя яму школьныя вечары, тэатралізаваныя паказы і святочныя канцэрты. У Азербайджане Дзень Настаўнікі адзначаюць у першую нядзелю кастрычніка. У многіх школах гэты дзень лічаць менавіта Днём настаўніка, а не святам усёй школы: настаўнікі прыходзяць прыбранымі, прымаюць віншаванні, кветкі, увечары ладзяць чаяванне. Дзеці ж не адчуваюць гэта свята сваім. Нават у вельмі добрых школах, дзе існуе сапраўднае сяброўства дарослых і дзяцей, педагагічны калектыў нярэдка забывае аб вялікіх выхаваўчых магчымасцях свята: фарміраванні любові да сваёй школе, цікавасці да прафесіі настаўніка.

Міжнародны дзень роднай мовы

Штогод 21 лютага жыхары планеты адзначаюць Дзень роднай мовы. Кожны год у гэты дзень у Баку пад эгідай Дэпартамента грамадскай інфармацыі ААН, нацыянальнай камісіі Азербайджана па справах ЮНЕСКА праводзяць розныя мерапрыемствы, у якім прымаюць удзел вядомыя ў рэспубліцы грамадскія і палітычныя дзеячы, прадстаўнікі навуковых колаў і вышэйшай школы.

«Дзякуючы падтрымцы прэзідэнта Ільхама Аліева і ўрада рэспублікі ў Азербайджане на іўрыце — родным для кожнага яўрэя мове — выдаюцца кнігі, слоўнікі і іншая літаратура, іўрыт вывучаецца ў габрэйскай школе, на моўных аддзяленнях Універсітэта замежных моў і Бакінскага Дзяржаўнага універсітэта. І гэты феномен не толькі пацвярджае ўласцівую Азербайджану талерантнасць, але мае таксама безумоўную каштоўнасць для узаемаўзбагачэння культур насяляюць рэспубліку народаў», — падкрэсліў у сваім выступленні кіраўнік абшчыны горскіх габрэяў Азербайджана.

Міжнародны дзень дзіцячай кнігі

Штогод, у дзень нараджэння Ханса Крысціяна Андэрсена, — 2 красавіка святкуецца Міжнародны дзень дзіцячай кнігі. Пачынаючы з 1967 года па ініцыятыве і вырашэнню Міжнароднага савета па дзіцячай кнізе 2 красавіка, у дзень нараджэння вялікага казачніка Ханса Крысціяна Андэрсана, увесь свет адзначае Міжнародны дзень дзіцячай кнігі, падкрэсліваючы тым самым вечную роля дзіцячай кнігі ў фарміраванні духоўнага і інтэлектуальнага аблічча новых пакаленняў Зямлі.

Нямала дзіцячых кніг сабрана ў Музеі мініяцюрнай кнігі ў Баку. Больш за дваццаць гадоў яго стваральнік, Зарыфа Салахава, збірала гэтую рэдкую калекцыю — 4 тысячы міні-кніг з 47 краін свету.

Зарыфа Салахава, дырэктар Музея мініяцюрнай кнігі:

«За 5 гадоў я выдала 30 мініяцюрных кніг, якія звязаны з нашай літаратурай, мастацтвам, музыкай. Сярод іх нямала кніг, прысвечаных дзецям: казкі, аповесці, апавяданні, вершы і многае іншае».

У музеі сабраны кнігі, выдадзеныя ў Расіі ў дарэвалюцыйны перыяд і ў савецкі час. Мініяцюрныя выданні Украіны і Беларусі, Малдовы і Сярэдняй Азіі, Грузіі. З азербайджанскай літаратуры — творы класікаў — Нізамі, Насімі, Вагіф, Физули, Фаталі Ахундава.

Гісторыя адукацыі

Пасля прыняцця ісламу пісьменнасць ў Баку стала фактычна абавязковай, так як усе мусульмане павінны былі ўмець чытаць Каран. Школы (мектэб) былі пры ўсіх мячэцях, універсітэты (медрэсэ) — толькі пры вялікіх мячэцях. Існавалі і асобныя Мектэб, а таксама вялікія медрэсэ. Выкладанне вялося звычайна з групамі ў 4-6 вучняў у Мектэб і 10-15 — у медрэсэ. Хлопчыкі і дзяўчынкі павінны былі вучыцца разам. Аднак у рэчаіснасці дзяўчынкі атрымлівалі адукацыю дома, хоць у пачатку XIX стагоддзя ў Баку існавалі дзве невялікія школы для дзяўчынак. Часта хатнюю адукацыю атрымлівалі і хлопчыкі з заможных сем'яў. Мула, які вядзе навучанне, выконваў ролю еўрапейскага гувернёра. Слова мула стала сінонімам слова муалем (настаўнік). У мектэб педагог сядзеў сярод вучняў, у медрэсе — на кафедры, а побач з ім сядзелі яго памочнікі, якія даводзілі да студэнтаў слова педагога і адказвалі на іх пытанні. Мектэб знаходзіліся ў падпарадкаванні асобных іранцаў, а медрэсэ былі на забеспячэнні буйных рэлігійных арганізацый.

Навучанне ў школах пачыналася з асваення арабскай пісьменнасці і завучвання Карана на памяць. Вывучыўся Каран на памяць называўся хафізам. Пасля гэтага прыступалі да вывучэння персідскай мовы, ісламскага права, гісторыі ісламу, філасофіі, арыфметыкі, астраноміі і астралогіі і інш. Таму пасля далучэння Баку да Расеі гэтыя школы часам называлі персідскімі.

Для лёгкасці засваення матэрыялу некаторыя падручнікі пісаліся ў вершаванай форме. Пачынаючы з ранняга Сярэднявечча для такіх школ складаліся і перапісваліся пісарамі ў вялікай колькасці персідска-азербайджанскія і арабска-азербайджанскія слоўнікі. Вучні сядзелі на дыване, падціснуўшы ногі пад сябе. Кнігу або сшытак трымалі на правым калене. Рэдкія і дарагія кнігі размяшчаліся на адмысловай падстаўцы — Рахіль. Перад вучнямі ляжаў галамдан (пенал), у якім знаходзіліся прыналежнасці, неабходныя для каліграфічным лісты: чарніліца, пёры, складаны ножык, нажніцы і кавалак слановай косці, неабходнай для падразання пёраў. Заняткі вяліся з раніцы да вечара з гадзінным перапынкам на абед. Вакацый не было. На Наўруз адпачывалі тры ці чатыры дні. Ежу дзеці прыносілі разам са спецыяльнай абрусам з хаты.

З пачатку XIX стагоддзя адзначаныя школы пачалі еўрапеізавацца. З'явіліся школы новага тыпу. У першых школах такога тыпу дзяцей саджалі на невялікія піяніна ў невысокіх парт, так, каб ім лёгка было прыстасавацца да новых умоў. З'явіліся класныя дошкі і разнастайныя навучальныя дапаможнікі.

У 1832 царская адміністрацыя адкрыла ў Баку павятовае вучылішча, пазней ператворанае ў губернскае. Размяшчалася яна па-за межамі прыгонных сцен у першай лініі новай забудовы ў аднапавярховым каменным доме. Выкладанне вялося на рускай і азербайджанскай мовах па праграме, прынятай у хрысціянскай Расіі. Асаблівай папулярнасцю ў сувязі з гэтым вучылішчы не карысталася, хоць выпускнікі вучылішча мелі пэўныя прывілеі пры паступленні на працу. У сувязі з гэтым па ініцыятыве і пры матэрыяльнай падтрымцы заможных бакінцам ў 1848 годзе ў Баку адкрылася так званае Мусульманскае вучылішча, праграма навучання ў якім была больш блізкай да традыцый, прынятым у Мектэб горада, а абсталяванне і методыка выкладання — больш сучаснымі. Тэрмін навучання быў 6 гадоў — па два гады на курс. Выпускнікі вучылішча мелі права паступлення ў гімназію^[1].

Статыстыка

Колькасць агульнаадукацыйных школ
( да пачатку навучальнага года)

	2000/2001	2003/2004	2004/2005	2005/2006	2006/2007	2007/2008	2008/2009
агульная колькасць	4561	4565	4553	4559	4538	4562	4557
уключаючы:
дзённых	4548	4553	4544	4550	4529	4555	4550
з якіх:
дзяржаўных	4548	4542	4533	4538	4516	4538	4533
недзяржаўных	–	11	11	12	13	17	17
вячэрніх	13	12	9	9	9	7	7

Зноскі

↑ «Стары Баку». Чынгіз Каджар. Баку — 2007

Спасылкі

Сайт Міністэрства Адукацыі Азербайджанскай Рэспублікі Архівавана 17 верасня 2013. (азерб.) (руск.) (англ.)
Распараджэнне Прэзідэнта Азербайджанскай Рэспублікі аб зацвярджэнні «Дзяржаўнай праграмы па інфарматызацыі сістэмы адукацыі ў Азербайджанскай Рэспубліцы ў 2008—2012 гадах» Архівавана 15 снежня 2010. (руск.)
Дзень Ведаў у Азербайджане (руск.)
Дзень Настаўнікі ў Азербайджане (руск.)
Міжнародны Дзень Роднай Мовы (руск.)
З выступу Прэзідэнта Азербайджанскай Рэспублікі Ільхама Аліева на цырымоніі адкрыцця будынка кансерваторыі Нахчыванскай Дзяржаўнага Універсітэта(недаступная спасылка) (руск.)
З выступу Прэзідэнта Азербайджанскай Рэспублікі Ільхама Аліева на цырымоніі адкрыцця новага корпуса Азербайджанскага Дзяржаўнага Эканамічнага Універсам Архівавана 22 кастрычніка 2007. (руск.)
Дзяржаўны камітэт статыстыкі Азербайджана Архівавана 18 ліпеня 2016. (азерб.) (англ.)

[1] «Стары Баку». Чынгіз Каджар. Баку — 2007

[1]