Бай (міфалогія)
Бай або Бой, Буй — легендарны князь, родапачынальнік тых плямёнаў, з якіх утварыліся сучасныя беларусы.
| Бай | ||||
|---|---|---|---|---|
|
||||
| Пераемнік | Белаполь | |||
| Нараджэнне | Беларусь | |||
| Смерць | Беларусь | |||
| Род | Баявічы | |||
| Дзейнасць | першачалавек, родапачынальнік беларускіх плямёнаў | |||
| Вядомы як | першы князь беларусаў | |||
| Ваенная служба | ||||
| Прыналежнасць | Беларусь | |||
| Званне | князь | |||
Легенда
правіцьБай з’явіўся на Зямлі, калі свет толькі зачынаўся. Спачатку не было нічога, толькі адна вада, пасярод якой стаяў валун. Аднойчы Пярун пачаў кідаць маланкі ў гэты камень і выбіў тры яскаркі: белую, жоўтую і чырвоную. Як упалі яны ў ваду, усё ў свеце скаламуцілася. А як зноў пасвятлела, то аказалася, што вада ад зямлі адасобілася. На зямлі ўзніклі жывёлы і людзі. Адным з першых быў Бай, які стаў князем, меў шмат жонак і дзяцей. Перад смерцю Бай раздаў сынам спадчыну, а аднаму — Белаполю — аддаў двух сабак, якіх звалі Стаўры і Гаўры, і загад: колькі зямлі яны за дзень прабягуць, столькі дастанецца Белаполю. Сын злавіў дзвюх птушак — адну з паўднёвага мора, а другую з заходняга — і выпусціў, а сабакі пабеглі за імі. Па слядах гэтых сабак пацяклі дзве буйнейшыя беларускія рэкі — Дзвіна і Дняпро.
Паводле іншага падання, Бай — князь у Краснаполлі каля Дрысы. Разам са сваімі сабакамі ён паляваў па мясцовых «густых лясах». З некалькімі жонкамі Бай меў сыноў — продкаў асобных беларускіх родаў. Старэйшы з іх — Бойка (Белаполь, у адрозненне ад пазнейшага тэксту, не згадваецца)[1]. Бай устанавіў пакланенне ім нароўні з «найважнейшымі асобамі», а пасля смерці вызначыў дні іх памінання («Дзяды»)[2] сэнс гэтага старажытнага свята памінання памерлых дазваляе бачыць у Баю бажаство замагільнага свету ў суправаджэнні дэманічных сабак (падобна індыйскаму Яме), паходжанне імя «Бай» балцкае, як і імёнаў сабак[3][4].
Гістарыяграфія
правіцьГісторык Сяргей Аляксеева супастаўляе легенду пра рутэнскага князя Боя з беларускім міфам пра князя Бая, бачаць у рутэнскім конунгу адно з бостваў замагільнага свету старажытных крывічоў, а імя персанажа лічыць балцкім эпітэтам Вялняса, узору літ.: bajus «страшны». На думку Аляксеева, крыніцай падання пра Боя для Саксона Граматыка мог быць хтосьці з служэбнікаў Сафіі Валадараўны, менскай князёўны, дацкай каралевы з 1157 года[5].
- У дацкай хроніцы Саксона Граматыка дзейнічае «рутэнскі» князь Бой, атоеснены са скандынаўскім богам Валі, сынам Одзіна і Рынды (якая пераасэнсавана Саксонам як «рутэнская князёўна»). Паданне прымеркавана да вядомага на Русі кургана загінулага ў бітве Боя. У гэтым паданні, як і ў адной з найпазнейшых беларускіх версій, першы князь Бой (Бойка), выступаў як сын бажаства (Бая, Вялеса)[6][5]
- Сярэднявечныя гісторыкі адносілі падзеі ўладарства Боя да старажытных часоў, як напрыклад, у пераказе Іаана Магнуса або Якаба Рэйтэнфельса[7]:
У 3174 годзе ад стварэння свету Боўс, начальнік рутэнаў, паспяхова ваяваў з Готэрам, царом шведскім, і ўся Фінляндыя тады перайшла да рутэнаў, але Радэрык, сын Готэра, зноў падпарадкаваў рутэнаў сабе.
Крыніцы
правіць- ↑ Романов Е. Р. Белорусский сборник. Витбеск, 1891. Вып. 4. Текст № 33.
- ↑ Легенды и паданни. Текст № 294.
- ↑ Миллер В. Ф. По поводу одного литовского предания// Древности. Труды Московского археологического общества. 1880. Т. 8.
- ↑ "Славянская Европа V–VIII веков" - Алексеев Сергей Викторович - Страница 43 - ЛитМир Club (руск.). Литмир - электронная библиотека. Праверана 2 студзеня 2025.
- ↑ а б "Славянская Европа V–VIII веков" - Алексеев Сергей Викторович - Страница 43 - ЛитМир Club (руск.). Литмир - электронная библиотека. Праверана 2 студзеня 2025.
- ↑ Saxo Grammaticus. Gesta Danorum. Havniae, 1837. P. 126—132.
- ↑ ЯКОВ РЕЙТЕНФЕЛЬС->СКАЗАНИЯ СВЕТЛЕЙШЕМУ ГЕРЦОГУ ТОСКАНСКОМУ О МОСКОВИИ->ПУБЛИКАЦИЯ 1905-1997 ГГ.->КНИГА I ГЛ. 1-6. www.vostlit.info. Праверана 2 студзеня 2025.
Літаратура
правіць- Міфалогія беларусаў: энцыклапедычны слоўнік / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. — Мн.: Беларусь, 2011. — 607 с.: іл.