Генрых Веньямінавіч Сапгір

Генрых Веніямінавіч Сапгір (20 лістапада 1928, Бійск — 7 кастрычніка 1999, Масква) — рускі савецкі празаік і паэт, сцэнарыст, перакладчык.

Генрых Веньямінавіч Сапгір
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	20 лістапада 1928(1928-11-20)[…]
Месца нараджэння	Бійск, Бійскі раён, Бійская акруга[d], Сібірскі край, РСФСР, СССР
Дата смерці	7 кастрычніка 1999(1999-10-07)[…] (70 гадоў)
Месца смерці	Масква, Расія
Пахаванне	Траякураўскія могілкі
Грамадзянства	Расія  СССР
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік, дзіцячы пісьменнік, сцэнарыст, перакладчык
Мова твораў	руская
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіліся ў яўрэйскай сям’і ў Бійску Алтайскага краю, сын шаўца Беніяміна Файвышавіча (Уладзіміра Паўлавіча) Сапгіра (1895—1963), які адкрыў у перыяд НЭПа прадпрыемства па вытворчасці абутку і вымушанага з сям’ёй перабрацца ў Бійск. Сапгір пісаў пра тое, што з боку маці, белашвачкі Малкі Вульфаўны (Марыі Уладзіміраўны) Сапгір (народжанай Беленькай, 1902—1957), ён складаўся ў сваяцтве c Маркам Шагалам. Бацькі паходзілі з Віцебска і гутарковай мовай у сям’і была ідыш. У яго былі старэйшыя браты Меер (у побыце Міхаіл, 1919—1991) і Ігар, малодшая сястра Эла. У пачатку 1930-х гадоў сям’я пасялілася ў Маскве.

Падчас вайны застаўся з маці ў Аляксандраве Уладзімірскай вобласці — бацька і браты пайшлі на фронт (бацька быў прызваны ў 1942 годзе, узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, медаль; брат Ігар загінуў на фронце). У 1944 годзе вярнуўся ў Маскву адзін (маці з трохгадовай сястрой засталіся ў Аляксандраве).

З 1944 года ўдзельнік літаратурнай студыі паэта і мастака Яўгена Крапіўніцкага пры Доме піянераў Ленінградскага раёна Масквы. З канца 1950-х гадоў вакол Крапіўніцкага і яго вучня мастака Аскара Рабіна> сфармаваўся цесны круг эстэтычна блізкіх паэтаў і мастакоў, які атрымаў пасля назву «ліянозаўскай школы» (непадалёк ад падмаскоўнай станцыі Ліянозава жыў Рабін). Вучыўся ў паліграфічным тэхнікуме, у 1948—1952 гадах праходзіў вайсковую службу на аб’екце Свярдлоўск-4. Пасля дэмабілізацыі працаваў нарміроўшчыкам у скульптурным камбінаце мастацкага фонду (1953—1960).

У савецкія гады Сапгір шмат публікаваўся як дзіцячы пісьменнік (яму належаць сцэнары мультфільмаў «Паравозік з Рамашкава» і іншыя, пераклад тэксту песні «Зялёная карэта» (з ідыш, верш Аўсея Дрыза) і іншыя.

У сваім «Новым буквары» Сапгір прытрымліваецца традыцыйнай методыкі паслоўнага навучання чытанню. У створаных ім слупках слоў літары і гукі ў словах пераклікаюцца па дыяганалі, вертыкалі і гарызанталі, ствараючы звукасэнсавыя і графічныя адпаведнасці.

У 1979 годзе ўдзельнічаў у непадцэнзурным альманаху «Метраполь». Першая публікацыя «дарослых» вершаў Сапгіра за мяжой — у 1965 годзе, у СССР — толькі ў 1989 годзе, у перабудову. Выступаў таксама як перакладчык (перш за ўсё, яўрэйскага паэта Аўсея Дрыза, нямецкай канкрэтнай паэзіі і амерыканскага паэта Джыма Кэйтса). Складальнік паэтычнага раздзела анталогіі «Самвыдат стагоддзя» (1998), на аснове якога створаны Інтэрнэт-праект «Неафіцыйная паэзія».

У гады перабудовы стаў членам Саюза пісьменнікаў Масквы (з 1988 года), хоць да ідэі Саюза пісьменнікаў ставіўся адмоўна. Быў членам ПЭН-клуба з 1995 года; перад самай смерцю ўступіў у групу ДТАС (у 1999 годзе).

У 1996 годзе быў сярод дзеячаў культуры і навукі, якія заклікалі расійскія ўлады спыніць вайну ў Чачні і перайсці да перамоўнага працэсу.

Памёр ад сардэчнага прыступу ў Маскоўскім тралейбусе па дарозе на прэзентацыю анталогіі «Паэзія бязмоўя», дзе ён павінен быў выступаць. («Рэйс тралейбуса — на неба», — радок у тэксце Генрыха Сапгіра «Дзіўная мяжа», 1999).

Сям’я

• Першая жонка — Рыма Іосіфаўна Занеўская (1930—2021), мастак, удзельніца Бульдозернай выстаўкі. Дачка Алена.
• Другая жонка — Кіра Аляксандраўна Сапгір (народжаная Гурэвіч; 1937—2022), дзіцячая пісьменніца, паэтэса; перакладчыца, дачка перакладчыка Аляксандра Давыдавіча Гурэвіча (1906—1967), пляменніца журналіста С. Д. Гурэвіча, унучатая пляменніца паэта М. А. Адуева і празаіка А. І. Шарова. Пакінула мужа і з 1978 да самай смерці жыла ў Парыжы. Дачка Марыя.
• Трэцяя жонка — Людміла Станіславаўна Радоўская (1944—2016), заснавальніца літаратурна-мастацкіх сходаў, якія праходзілі ў доме Сапгіра пасля яго смерці.
• Стрыечная сястра — Жанна Зіскіндаўна Вітэнзон, сцэнарыст мультыплікацыі.

Прэміі

Лаўрэат Пушкінскай прэміі Расійскай Федэрацыі, прэмій часопісаў «Знамя»(1993) і «Стрелец» (1995, 1996), прэміі «За асаблівыя заслугі» Тургенеўскага фестывалю малой прозы (1998).

Выданні

• Сапгир Г. Сонеты на рубашках. — Париж: Третья волна, 1978. — 46 с.
• Сапгир Г. Черновики Пушкина, Буфарев и другие / графика Л. Кропивницкий. — М.: Издатель С. А. Ниточкин, 1992. — 206, [2] с.
• Сапгир Г. Избранное. — Библиотека новой русской поэзии, 1993. — 256 с.
• Сапгир Г. Летящий и спящий. — М.: НЛО, 1997. — 352 с.
• Сапгир Г. Собрание сочинений. Тт. 1, 2. — Третья волна, 1999. — 320 с. + 320 с.
• Сапгир Г. Армагеддон. — М.: Издательство Руслана Элинина, 1999. — 336 с.
• Сапгир Г. Лето с ангелами. — М.: НЛО, 2000. — 445 с.
• Сапгир Г. Неоконченный сонет. — М.: Олимп, АСТ, 2000. — 288 с.
• Сапгир Г. Стихотворения и поэмы / Сост. и вступ. статья М. Д. Шраера и Д. П. Шраера-Петрова. — СПб., 2004. — 604 с. — (Новая библиотека поэта: Малая серия).
• Сапгир Г. Складень. — М.: Время, 2008. — 926 с.
• Издания для детей
  • Сапгир Г. Сказка звёздной карты / Рис. А. Порет. — Изд. «Детский мир», 1962.
  • Сапгир Г. Звёздная карусель / Рис. В. Стацинского. — Изд. «Детская литература», 1964.
  • Сапгир Г. Зверятки на зарядке. — Физкультура и спорт, 1970. — 16 с.
  • Сапгир Г. Четыре конверта. — М.: Детская литература, 1976. — 143 с.
  • Сапгир Г. Смеянцы. — М.
  • Сапгир Г. Лошарик. — М.: Самовар, 2000. — 48 с.
    • Сапгир Г. Книга азбук, считалок, загадок и стихов. — М.: Астрель, Планета детства, 2002. — 232 с.
    • Сапгир Г. Азбука. — М.: Астрель, Планета детства, 2003. — 288 с.
    • Сапгир Г. Великан и великанчик. — М.: Дрофа, 2003. — 48 с.
    • Генрих Сапгир. Стихи. — М.: Дрофа-плюс, 2013. — 96 с. — (Современные писатели — детям). — 3 000 экз. — ISBN 978-5-9555-1575-5.
    • Сапгир Г. Леса-чудеса / художник В. Пивоваров. — СПб.: Речь, 2013. — 32 с. — ISBN 978-5-9268-1475-7

Пераклады

• Сто пятьдесят семь переводов стихотворений О. Дриза // Овсей Дриз. Белое пламя. — М.: Сов. писатель, 1990. — 384 с.

Нотныя выданні

• Евграфов Ю. Хоровые произведения без сопровождения. Т. 1 — АУ. Стихи Генриха Сапгира. Т. 2 — БОЧКА. Стихи Генриха Сапгира. — М.: Композитор, 2009. — 210 с.
• Полный список опубликованных вокальных и вокально-хоровых произведений Ю. Евграфова на стихи Г. Сапгира (св.60)на сайте grafff.ru
• Муз. Евграфова Ю.. стихи И.Ефановой. Великий Генрих. — Хор а сарреlla. Публикация (исполнение) — Камерный хор Московской государственной консерватории им. П. И. Чайковского, дир. А. Соловьев. , 5.09.2016 (открытие юбилейного сезона в Большом зале Московской консерватории к ее 150-летию)

Сцэнарыст

• 1964 — «Жабяня шукае тату» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1965 — «Медзведзяня на дарозе» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Р. Качанавым
• 1966 — «Галоўны Зорны» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1966 — «Мой зялёны кракадзіл» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1967 — «Як стаць вялікім» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1967 — «Легенда пра Грыга» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з г. Цыферавым
• 1967 — «Паравозік з Рамашкава» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1967 — "Сумленнае крокодильское " (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1968 — «Не ў капелюшы шчасце» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1968 — «Нішто не забыта» (Чалавек з заплюшчанымі вачыма) (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1968 — «Пудзіла» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1969 — «Сонечнае зярнятка» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1970 — «Салодкая казка»(мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1970 — «Я намалюю сонца» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1971 — «Край зямлі» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1971 — «Вослік Плюш» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1971 — «Дзіўны кіцёнак» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1972 — «У трыдзесятым стагоддзі» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1972 — «Ветрык» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1972 — «Самы паважаны» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1973 — «Чароўныя ліхтарыкі» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1973 — «Небыліцы ў асобах» (у к/а Вясёлая карусель № 5) (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1973 — «Першыя сустрэчы» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1973 — «Дзякуй» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1974 — «Як козлік зямлю трымаў» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1974 — «Ранішняя музыка» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Балам
• 1975 — «І мама мне даруе» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1975 — «Наша няня» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1976 — «Птушынае свята» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1976 — «Казка пра прагнасць» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з С. Пракоф'евай
• 1976 — «Чурыдзіла» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1977 — «Не люба - не слухай» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Л. Носыравым
• 1977 — «Срэбны капыток» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1978 — «Мой прыяцель святлафор» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з С. Пракоф’евай
• 1979 — «Недадзел і перадзел» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Сакольскім
• 1979 — «Прынцэса і людаед» (у к/а Вясёлая карусель № 9) (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Э. Назаравым
• 1980 — «Пірог са смеянікай» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1981 — «Мароз Іванавіч» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1982 — «Салодкая крыніца» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1983 — «Казка пра вельмі высокага чалавека» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з А. Дрызам
• 1984 — «Ахвочы да казак» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1984 — «Пра Буку» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1984 — «Пра Фаму і пра Ярому» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1984 — «Сінявочка» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1986 — «Дорэмі» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1986 — «Трое на востраве» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1986 — «Усмешка Леанарда Да Вінчы» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1987 — «Вечныя льды» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Л. Носыравым
• 1987 — «Як вослік сумам захварэў» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1987 — «Марожаныя песні» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1991 — «Маленькая вядзьмарка» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя

Аўтар тэкстаў песень

• 1964 — «Светлячок № 5» (мультфільм)
• 1973 — «Гадзіннік з зязюляй» (мультфільм)
• 1970 — "Прыгоды жоўтай валізкі
• "
• 1975 — «У гасцях у гномаў» (мультфільм)
• 1976 — «Блакітнае сланяня» (мультфільм)
• 1977 — «Хто я такі?» (мультфільм)
• 1978 — «Дзед Мароз і шэры воўк» (мультфільм)
• 1979 — «Папялушка» (мультфільм)
• 1979 — «Прынцэса і Людаед» (у к/а Вясёлая карусель № 9) (мультфільм)
• 1980 — «Шарык-ліхтарык» (мультфільм)
• 1981 — «Ані не страшна» (мультфільм)
• 1981 — «Раз — гарох, два — гарох…» (мультфільм)
• 1982 — «Таямніца жоўтага куста» (мультфільм)
• 1983 — «Змей на гарышчы» (мультфільм)
• 1983 — «Прыгоды Пятрова і Васечкина, звычайныя і неверагодныя»
• 1989 — «Не люба - не слухай» (мультфільм)

Пра аўтара

• В. Ломазов. Московские мифы Генриха Сапгира. Эссе // Альманах Стрелец, № 2, 1992 г.
• Кривулин В. Голос и пауза Генриха Сапгира. Вст. статья к изд.: Генрих Сапгир. Лето с ангелами. — М.: НЛО, 2000.
• Битов А. Истина и стена // Сапгир Г. Избранное. М.: Париж; Нью-Йорк, 1993.
• Филатова О. Генрих Сапгир: «самокритика» текста // Вопросы онтологической поэтики. Потаенная литература: Исследования и материалы. Иваново, 1998.
• Великий Генрих. Сапгир и о Сапгире. (Сост. Т. Михайловская). — М.: Рос. гос. гуманитарный университет, 2003. — 370 с.
• Шраер М., Шраер-Петров Д. Генрих Сапгир: Классик авангарда. — 1 изд. СПб, изд-во Дмитрия Буланина, 2004. — 3 изд. Екатеринбург, Ридеро. 2017.
• Шраер М., Шраер-Петров Д. Генрих Сапгир (1928—1999): краткий обзор жизни и творчества // Wiener Slawistischer Almanach 53 (2004): 199—258.
• Smith, A. 'Genrikh Sapgir: Klassik avangarda'. Рец. на кн. Шраер М., Шраер-Петров Д. Генрих Сапгир: Классик авангарда.
• The Slavonic and East European Review, volume 83, number 4, 1 October 2005, pp. 746–747(2).
• Сергей Капков Энциклопедия отечественной мультипликации. — М.: Алгоритм, 2006. — С. 570—571. — 816 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-9265-0319-4.
• «Полилог», № 2, 2009 (спецвыпуск, посвящённый творчеству Г. Сапгира).
• Орлицкий Ю. Открыватель новых миров. Вст. статья к изд.: Генрих Сапгир. Складень. — М.: Время, 2008. — 926 с.
• В. Ломазов. Поэт империи или городской сумасшедший 2010 г. Сапгировские чтения Труды РГГУ.
• В. Ломазов. В отсутствие интонации 2011 г. Сапгировские чтения Труды РГГУ.
• Плеханова И. И. Интеллектуальная поэзия. Иосиф Бродский, Генрих Сапгир, Д. А. Пригов. — Флинта, Наука, 2016.
• Ермолин Е. Мультиверс. Литературный дневник. Опыты и пробы актуальной словесности. М.: Совпадение, 2017. — ISBN 978-5-9909157-0-1. С. 147—153.
• Пятнадцать ежегодных научных международных конференций «Сапгировские чтения». — Рос. гос. гуманитарный университет, 2004—2018.
• Шашлова Е. Поэзия Г. Сапгира в хоровом творчестве Ю. Евграфова(недаступная спасылка) (недоступная ссылка) // Вестник Саратовского государственного технического университета, 2012, № 1 (63), выпуск 1, с. 222—227.
• Михайлова И. О премьере Сапгир-симфонии № 6 Юрия Евграфова. — М.: Музыкальная академия, 2014, № 1.
• Семенова Е. На дуроге дымовозы (интервью Ю. Орлицкого).

Спасылкі

• Генрих Сапгир — Энциклопедия отечественного кино(недаступная спасылка) (недоступная ссылка)
• Генрих Сапгир — animator.ru
• Генрих Сапгир на сайте «Неофициальная поэзия»
• Страница Генриха Сапгира на сайте «Вавилон»
• Мемориальный сайт Генриха Сапгира
• Генрих Сапгир в «Журнальном зале»
• Сайт Сапгира с его стихами по-русски и в переводе на английский язык
• Изображения Генриха Сапгира на сайте «Лица русской литературы»
• Интервью Анатолия Кудрявицкого о Генрихе Сапгире
• Некролог в «Независимой газете»
• Воспоминания о Генрихе Сапгире Киры Сапгир, Константина Кедрова и Славы Лёна; автобиографические тексты Сапгира).
• Электронный журнал «Полилог-2» (полностью посвящён Сапгиру)
• Александр Карпенко Юбилей поэта Генриха Сапгира. Поэтоград № 3 (104), 2014