Жаакім Ёмбі-Опанга

Жаакім Ёмбі-Опанга
Жаакім Ёмбі-Опанга
	фр.: Joachim Yhombi-Opango
прэзідэнт Рэспублікі Конга[d]
	4 красавіка 1977 — люты 1979
Папярэднік	Марыян Нгуабі
Пераемнік	Дэні Сасу-Нгесо
прэм’ер-міністр Рэспублікі Конга[d]
	23 чэрвеня 1993 — 27 жніўня 1996
Нараджэнне	14 студзеня 1939; Owando[d], Французская Экватарыяльная Афрыка;
Смерць	30 сакавіка 2020[…] (81 год); Нёі-сюр-Сен, акруга Нантэр[d], дэпартамент О-дэ-Сен, рэгіён Іль-дэ-Франс, Метраполія Францыі, Францыя;
Жонка	Marie-Noëlle Yhombi-Opango[d]
Партыя	Congolese Party of Labour[d] (верасень 1987); Rally for Democracy and Development[d];
Адукацыя	École militaire interarmes[d] (1962);
Званне	лейтэнант, камандзір, палкоўнік і брыгадны генерал

Жак-Жаашэн Ёмбі-Опанга ці Жаакім Ёмбі-Опанга (фр.: Jacques Joachim Yhombi-Opango; 12 студзеня 1939, Форт-Русэ — 30 сакавіка 2020, Нёі-сюр-Сен^[4]) — кангалезскі генерал, палітык і дзяржаўны дзеяч. Пры марксісцка-ленінскім рэжыме прэзідэнта Нгуабі — камандуючы кангалезскай арміяй, пасля забойства Нгуабі — прэзідэнт Народнай Рэспублікі Конга (руск.) (бел. ў 1977—1979 гадах. Адхілены ад улады вайсковым пераваротам, пры прэзідэнце Сасу-Нгесо двойчы знаходзіўся ў зняволенні. Пасля палітычнай рэформы 1991 года — лідар партыі Аб’яднанне за дэмакратыю і развіццё. Пры прэзідэнце Лісубе ў 1993—1996 гадах — прэм’ер-міністр Конга, праводзіў ліберальныя эканамічныя рэформы. Эміграваў з Конга ў выніку паразы Лісубы ў грамадзянскай вайне 1997 года. Пасля вяртання ў Конга — апазіцыйны палітык. Памёр пры пандэміі каранавіруса.

Афіцэр

Нарадзіўся ў дэпартаменце Кювет, зямляк Марыяна Нгуабі. Пачатковую адукацыю атрымаў на радзіме ў Форт-Русе. У 1957 скончыў бразавільскую Школу ваеннай падрыхтоўкі імя генерала Леклерка.

Да 1960 Жаакім Ёмбі-Опанга служыў у французскіх войсках у Чадзе. У 1960—1962 гадах працягваў ваенную адукацыю ў Францыі. Скончыў Сен-Сір у званні лейтэнанта.

Вярнуўшыся ў Конга ў 1963 годзе, камандаваў армейскім батальёнам. У 1965 годзе ўзначаліў ваенную канцылярыю прэзідэнта Альфонса Масамба-Дэба. У пачатку 1968 года служыў ваенным аташэ Конга ў СССР.

Камандуючы арміяй

У ліпені-жніўні 1968 года ў выніку ваеннага бунту быў скінуты прэзідэнт Масамба-Дэба. Улада перайшла да Нацыянальнай рады рэвалюцыі на чале з Марыянам Нгуабі. У канцы года Нгуабі быў абвешчаны прэзідэнтам. Жаакім Ёмбі-Опанга атрымаў камандаванне дэсантным батальёнам. У верасні 1969 Ёгода мбі-Опанга прызначаны начальнікам генеральнага штаба ў рангу камандуючага арміяй.

Жаакім Ёмбі-Опанга належаў да бліжэйшага атачэння прэзідэнта Нгуабі. З моманту стварэння Кангалезскай партыі працы (КПП) з’яўляўся членам ЦК. Ёмбі-Опанга лічыўся ў кіруючай марксісцка-ленінскай КПП прадстаўніком правага крыла, але падтрымліваў курс Нгуабі. Пазіцыя Ёмбі-Опанга ў КПП часам параўноўваецца з «правым ухілам» ва УКП(б)^[5].

Як камандуючы арміяй Ёмбі-Опанга адыграў вырашальную ролю ў падаўленні спробы перавароту 22 лютага 1972 года. Пад яго кіраўніцтвам быў задушаны ўльтралевы паўстанцкі Рух 22 лютага.

У кастрычніку 1973 прэзідэнт Нгуабі адхіліў Ёмбі-Опанга з пасады камандуючага войска і прызначыў генеральным інспектарам узброеных сіл. З сярэдзіны 1974 Ёмбі-Опанга курыраваў абарону, бяспеку, а таксама сістэму пошты і тэлекамунікацый. Пры гэтым ён знаходзіўся ў пастаяннай службовай канкурэнцыі з Дэні Сасу-Нгесо.

Сакавіцкі крызіс 1977

У снежні 1975 на пазачарговым пасяджэнні ЦК КПП Марыян Нгуабі абвясціў курс на «радыкалізацыі рэвалюцыі». Ёмбі-Опанга быў выведзены з партыйнага кіраўніцтва, зняты з пасады генеральнага інспектара арміі і пераведзены ў дырэкцыю Нацыянальнага савета грамадскіх работ, што з’яўлялася прыкметным паніжэннем. Пры гэтым функцыі курыравання абароны і бяспекі адышлі да Сасу-Нгесо.

У краіне расла незадаволенасць, закісанне распаўсюджвалася ў апараце і актыве КПТ. Палітычныя канфлікты адбываліся на фоне эканамічных бязладзіцы і ўзмацнення сацыяльнай напружанасці. На гэтым фоне Жаакім Ёмбі-Опанга станавіўся кансалідуючай фігурай апазіцыі.

Становішча максімальна абвастрылася з пачатку сакавіка 1977 года. 11 сакавіка Ёмбі-Опанга правёў нараду групы функцыянераў. Прысутныя канстатавалі неадэкватнасць прэзідэнта і абдумалі меры па яго нейтралізацыі. У той жа час большасць з іх выступалі супраць фізічнай ліквідацыі Нгуабі^[6].

13 сакавіка прэзідэнт Нгуабі ў публічным выступе намякнуў на маючае адбыцца кровапраліцце)^[7]. 18 сакавіка ён быў забіты групай Бартэлемі Кікадзідзі (руск.) (бел. пры наведванні генеральнага штаба, які к гэтаму часу ўзначальваў Сасу-Нгесо^[8].

Прэзідэнт

У момант забойства прэзідэнта Ёмбі-Опангазнаходзіўся ў Аванда. Ён неадкладна вярнуўся ў Бразавіль і ўзначаліў Ваенны камітэт партыі, які прыняў на сябе ўсю паўнату ўлады (яго намеснікам стаў Сасу-Нгесо). Арганізатарам змовы і забойства Нгуабі быў абвешчаны былы прэзідэнт Альфонс Масамба-Дэба, расстраляны 25 сакавіка.

3 красавіка 1977 года, на наступны дзень пасля пахавання Нгуабі, Жаакім Ёмбі-Опанга быў абвешчаны прэзідэнтам Народнай Рэспублікі Конга (НРК). 6 красавіка ён прынёс прысягу як кіраўнік дзяржавы. У сваёй прамове Ёмбі-Опанга заявіў аб намеры працягваць «сацыялістычнае будаўніцтва» па запаветах Марыяна Нгуабі.

Прэзідэнцтва Жаакіма Ёмбі-Опанга характарызавалася ўзмацненнем жорсткасці паліцэйскага рэжыму. Пастаянна дзейнічаў каменданцкі час. Пад маркай расследавання «змовы Масамба-Дэба» быў ажыццёўлены шэраг арыштаў, у пачатку 1978 праведзены паказальны працэс. 10 з 42 абвінавачаных былі пакараныя. Сярод рэпрэсаваных апынуўся, у прыватнасці, былы прэм’ер-міністр і будучы прэзідэнт Конга Паскаль Лісуба — яму быў вынесены смяротны прысуд, які пасля пратэстаў лідараў Франсафрыкі заменены пажыццёвым зняволеннем. У той жа час непасрэдны выканаўца забойства Нгуабі капітан Кікадзізі быў забіты пры затрыманні, што канчаткова зацемніла карціну змовы. У 1978 годзе прайшла новая серыя арыштаў і рыхтаваўся наступны працэс — па абвінавачванні ў змове супраць самога Ёмбі-Опанга.

Вялася кампанія дысцыплінавання дзяржаўнага апарату. Праводзіўся фінансавы курс жорсткай эканоміі з мэтай збалансавання бюджэту. Умацоўвалася асабістая ўлада прэзідэнта. У студзені 1978 года Ёмбі-Опанга прысвоіў сабе — упершыню ў кангалезскай арміі — званне брыгаднага генерала. Пасля ў савецкіх крыніцах Ёмбі-Опанга крытыкаваўся за дэманстратыўную раскошу ў асабістым побыце^[9].

Пры гэтым адбыліся змены ў знешняй палітыцы. Нармалізаваліся адносіны з Францыяй, вельмі напружаныя пры Нгуабі, былі адноўлены дыпламатычныя адносіны з ЗША.

У партыйна-дзяржаўным кіраўніцтве працягвалася супрацьстаянне паміж прэзідэнтам Жаакімам Ёмбі-Опанга і міністрам абароны Дэні Сасу-Нгесо. Міністр настойваў на вяртанні ЦК КПП ранейшых прэрагатыў, яшчэ пры жыцці Нгуабі перададзеных знешнеўстаўным і знешнеканстытуцыйным структурам. Распаўсюджваліся ўлёткі, якія асуджалі Ёмбі-Опанга за карупцыю і вінавацілі ў забойстве Нгуабі. Аналагічныя абвінавачванні ў неафіцыйным парадку прад’яўляліся і Сасу-Нгесо.

Адстаўка і арышт

5 лютага 1979 года прэзідэнт вымушаны быў склікаць пасяджэнне ЦК КПП. Нечакана для сябе ён сутыкнуўся з варожа настроенай большасцю прыхільнікаў Сасу-Нгесо. Ёмбі-Опанга склаў прэзідэнцкія паўнамоцтвы. 8 лютага прэзідэнтам НРК быў абвешчаны Дэні Сасу-Нгесо.

14 сакавіка 1979 года зрушаны з усіх пастоў Жаакім Ёмбі-Опанга быў без суда змешчаны пад хатні арышт. Яго маёмасць падверглася канфіскацыі. Вызвалены ў лістападзе 1984 года, у ліпені 1987 года зноў арыштаваны па абвінавачванні ў трайбалісцкай змове супраць Сасу-Нгесо.

Рэформа і рэабілітацыя

З жніўня 1990 года прэзідэнт Сасу-Нгесо абвясціў праграму дэмакратызацыі. Былі вызваленыя палітычныя зняволеныя, у тым ліку Ёмбі-Опанга. Ён звярнуўся ў суд з патрабаваннем вярнуць канфіскаваную маёмасць, пазоў быў задаволены.

У 1991 г. Нацыянальна-дзяржаўная канферэнцыя прыняла праграму палітычных рэформаў. Марксізм-ленінізм як дзяржаўная ідэалогія быў адменены, дэклараваны пераход да шматпартыйнай дэмакратыі і рынкавай эканоміцы. Краіна зноў стала звацца Рэспублікай Конга. Былі палітычна і юрыдычна рэабілітаваныя былыя прэзідэнты Фюльбер Юлу, Альфонс Масамба-Дэба, Жаакім Ёмбі-Опанга. (Пры гэтым некаторыя дэлегаты канферэнцыі ўскладалі на Ёмбі-Опанга і Сасу-Нгесо адказнасць за забойства Нгуабі^[10].)

Прэм’ер-міністр

У канцы 1990 года Жаакім Ёмбі-Опанга заснаваў партыю Аб’яднанне за дэмакратыю і развіццё. У жніўні 1992 года балатаваўся ў прэзідэнты, але заняў толькі шостае месца з 5 % галасоў.

Партыя Ёмбі-Опанга падтрымала абранага прэзідэнта Паскаля Лісубу. З 1993 па 1996 гады Жаакім Ёмбі-Опанга займаў пасаду прэм’ер-міністра і праводзіў больш ліберальную эканамічную палітыку. Менавіта ў перыяд яго прэм’ерства была праведзена дэвальвацыя кангалезскага франка, рэзка скараціліся дзяржаўныя выдаткі. Дзеянні Жаакіма Ёмбі-Опанга на прэм’ерскай пасадзе былі дыяметральна процілеглыя яго ж дзейнасці ў перыяд праўлення КПТ.

Апазіцыянер

У 1997 годзе ў Конга пачалася грамадзянская вайна, у якой Ёмбі-Опанга падтрымліваў прэзідэнта Лісубу. Некалькі блізкіх сваякоў Ёмбі-Опанга былі забітыя баевікамі Сасу-Нгесо з апалчэння «Кобры»^[11]. Пасля паразы Лісубы ад войскаў Сасу-Нгесо, падтрыманых ангольскай інтэрвенцыяй, Ёмбі-Опанга вымушаны быў эміграваць у Габон, затым у Кот Д’івуар і ў Францыю.

У снежні 2001 Жаакім Ёмбі-Опанга быў завочна асуджаны ў Конга на 20 гадоў пазбаўлення волі па абвінавачванні ў крадзяжы сродкаў ад продажу нафты (тады ж да 30 гадоў быў завочна прысуджаны таксама эмігравалы Лісуба). Сам Ёмбі-Опанга катэгарычна адмаўляў сваю віну.

Сімвалічны жэст прымірэння зрабіў прэзідэнт Сасу-Нгесо ў 2004 годзе. Па яго даручэнні саветнік прэзідэнта генерал Акемба ўсклаў кветкі на магілы бацькоў Ёмбі-Опанга. На цырымоніі прысутнічалі жонка экс-прэзідэнта Мары-Наэдзь і сын Жан-Жак, якія спецыяльна прыбылі з Францыі^[12].

У 2007 годзе Ёмбі-Опанга быў амніставаны. У 2010 ён вярнуўся ў Конга і зноў уключыўся ў апазіцыйную палітычную дзейнасць.

Смерць

Апошнія гады Жаакім Ёмбі-Опанга рэгулярна лячыўся ў Францыі. Памёр ва ўзросце 81 года. Смерць наступіла ў Амерыканскім шпіталі Нёі-сюр-Сен, дзе Ёмбі-Опанга праходзіў лячэнне ад COVID-19. Пра смерць абвясціў Жан-Жак Ёмбі-Опанга, афіцыйнае пацверджанне прагучала па кангалезскім тэлебачанні^[13].

Зноскі

↑ ^а ^б ^в Fichier des personnes décédées mirror
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q100324112"></a>
↑ ^а ^б https://www.lefigaro.fr/international/coronavirus-deces-de-l-ex-president-congolais-yhombi-opango-20200330
↑ https://www.aljazeera.com/news/2020/03/congo-president-yhombi-opango-dies-coronavirus-200331073802737.html Праверана 31 сакавіка 2020.
↑ Décès de l’ex-président congolais Yhombi Opango
↑ Выстрел Бартелеми (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 ліпеня 2020. Праверана 1 красавіка 2020.
↑ L’Enigme du 18 Mars 1977
↑ Dominique Auzias, Jean-Paul Labourdette. Congo Brazzaville 2012-13 / Le culte Ngouabi.
↑ LE COMPLOT CONTRE Marien NGOUABI (Suite 1) Архівавана 2 кастрычніка 2015.
↑ Леонид Кузнецов. «Дикие гуси» на мутной воде. М. «Молодая гвардия», 1980.
↑ Congo Political Conference Gives Africa a Democratic Model
↑ Premier general du congo:Joachim Yhombi-Opango(недаступная спасылка)
↑ Denis Sassou Nguesso et Yhombi Opango se reconcillient
↑ Congo-Brazzaville: décès à Paris de l’ancien président Yhombi Opango

[_08407576c58a55bf-1] а ^б ^в Fichier des personnes décédées mirror
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q100324112"></a>

[_f66609445ebeabbc-2] а ^б https://www.lefigaro.fr/international/coronavirus-deces-de-l-ex-president-congolais-yhombi-opango-20200330

[_6ff6ce4615f24ee5-3] ttps://www.aljazeera.com/news/2020/03/congo-president-yhombi-opango-dies-coronavirus-200331073802737.html Праверана 31 сакавіка 2020.

[4] Décès de l’ex-président congolais Yhombi Opango

[5] Выстрел Бартелеми (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 ліпеня 2020. Праверана 1 красавіка 2020.

[6] L’Enigme du 18 Mars 1977

[7] Dominique Auzias, Jean-Paul Labourdette. Congo Brazzaville 2012-13 / Le culte Ngouabi.

[8] LE COMPLOT CONTRE Marien NGOUABI (Suite 1) Архівавана 2 кастрычніка 2015.

[9] Леонид Кузнецов. «Дикие гуси» на мутной воде. М. «Молодая гвардия», 1980.

[10] Congo Political Conference Gives Africa a Democratic Model

[11] Premier general du congo:Joachim Yhombi-Opango(недаступная спасылка)

[12] Denis Sassou Nguesso et Yhombi Opango se reconcillient

[13] Congo-Brazzaville: décès à Paris de l’ancien président Yhombi Opango

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]