Зіяш Бектэнавіч Бектэнаў
Зіяш Бектэнавіч Бектэнаў (кірг.: Зыяш (Зияш) Бектенов; 23 кастрычніка 1911, Кен-Суу (сёння Цюпскі раён Ісык-Кульскай вобласці Кыргызстан) — 21 кастрычніка 1994, Бішкек) — кіргізскі савецкі навуковец-філолаг, манасазнавец, лінгвіст, фалькларыст, перакладчык, празаік. Член Саюза пісьменнікаў СССР. Выдатнік народнай асветы Кіргізскай ССР. Выдатнік вышэйшай школы СССР.
| Зіяш Бектэнавіч Бектэнаў | |
|---|---|
 | |
| Дата нараджэння | 23 кастрычніка 1911 |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 21 кастрычніка 1994 (82 гады) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Дзеці | Q97314213? |
| Род дзейнасці | пісьменнік |
| Альма-матар | |
Біяграфія правіць
Сын сельскага фельчара. Рана застаўся сіратой, выхаваны братам. Пасля заканчэння пачатковай школы ў роднай вёсцы, паступіў у Кіргізскі педагагічны тэхнікум у г. Фрунзэ, які скончыў у 1930 годзе і ўзначаліў аддзел народнай адукацыі ў Сулюкліне. З 1931 па 1932 год быў намеснікам загадчыка кіргізскага аддзела Цэнтральнага выдавецтва народаў СССР пры Прэзідыуме ЦВК СССР. У 1932 годзе кіраваў вучэбна-метадычным аддзелам Кіргізскага дзяржаўнага выдавецтва.
У 1940 годзе скончыў Кіргізскі дзяржаўны педінстытут. Вучыўся з будучымі класікамі кіргізскай літаратуры — Касымалы Джантошавым, Мукаем Элебаевым, Узакбаем Абдукаімавым, Ташымам Байджыевым.
Удзельнічаў у першым літаратурным гуртку — «Кызыл учкун» («Чырвоная іскра»), які стаў ядром Кіргізскай пісьменніцкай арганізацыі.
Займаўся арганізацыяй першых школ на поўдні Кыргызстана, стварыў (у суаўтарстве з Ташымам Байджыевым) першыя падручнікі па кіргізскай літаратуры і мове.
У 1933 годзе падвяргаўся рэпрэсіям. Пасля арышту ў 1937 годзе падручнікі канфіскавалі са школьных праграм, аўтараў выключылі з інстытута. Пазней, у 1940 годзе З. Бектэнаву даручылі адкрыццё настаўніцкага інстытута ў горадзе Пржэвальску.
Падчас Вялікай Айчыннай вайны служыў на ірана-афганскай мяжы. Пасля службы ў шэрагах савецкай арміі да 1950 года працаваў малодшым навуковым супрацоўнікам Інстытута мовы, літаратуры і гісторыі Кіргізскага аддзялення Акадэміі Навук СССР.
Пасля дакладу Жданава аб часопісах «Звязда» і «Ленінград» і адпаведнай пастановы ЦК ВКП (б) быў абвінавачаны ў закліку да панісламісцкага і панцюркскага яднання.
У 1949 годзе скончыў аспірантуру Кіргізскага аддзялення Акадэміі Навук СССР, але абараніць кандыдацкую дысертацыю не паспеў.
Быў загадчыкам сектара кіргізскага фальклору і манасазнаўства. У 1950 годзе сектар манасазнаўства і фальклору быў зачынены, а яго супрацоўнікі Т. Саманчын, Т. Байджыеў і З. Бектэнаў былі арыштаваныя. З. Бектэнаў быў асуджаны на дзесяць гадоў. Вярнуўшыся з-за кратаў, сем гадоў быў беспрацоўным. Цалкам рэабілітаваны толькі 6 кастрычніка 1955 года.
Толькі ў 1964 годзе яму дазволілі выкладаць у Кіргізскім універсітэце, хоць па яго кнігах навучалася ўжо не адно пакаленне. У 1970-х гадах, калі выходзіла Кіргізская савецкая энцыклапедыя, артыкул пра Бектэнава выключылі ў сігнальным экзэмпляры.
Бацька Эміля Зіяшавіча Бектэнава (1934—1999), дзяржаўнага дзеяча, міністра сувязі Рэспублікі Кыргызстан (1991—1994). Лаўрэата Дзяржаўнай прэміі СССР.
Пахаваны на Ала-Арчынскіх могілках у Бішкеку.
Навуковая і творчая дзейнасць правіць
Аўтар некалькіх падручнікаў па кіргізскай мове і літаратуры, некалькіх навукова-педагагічных прац, шэрагу метадычных дапаможнікаў, навуковых распрацовак у галіне выкладання кіргізскай мовы. Вядомы знаўца «Манаса», а таксама арабскай графікі, якой ён навучаў юнакоў і дзяўчат.
Перакладчык, які зрабіў даступнымі кіргізскаму чытачу творы Д. І. Фанвізіна, М. В. Гогаля, А. М. Астроўскага, А. С. Макаранкі, А. А. Фадзеева, Л. С. Собалева, К. Гальдоні, Б. Шоў, Ж. Ануя, Н. Хікмета і інш. Творы З. Бектэнава, заснаваныя на эпасе «Манас», былі пераведзены на рускую мову.
Выбраныя публікацыі правіць
- Эне тили: Башталгыч мектептердин 4-жылы үчүн эне тили сабактары. (в соавт.). Ф.: Кыргызмамбас, 1933.
- Кыргыз тили: Грамматика жана жазуу эрежелери. 3-класс үчүн. (в соавт.).Ф.: Кыргызмамбас, 1935
- Биздин адабият: Хрестоматия. (в соавт.). Ф.: Кыргызмамбас, 1947.
- Кыргыз тили: Окуу китеби. (в соавт.). Ф.: Кыргызмамбас, 1947.
- Биздин адабият: Хрестоматия. Байжиев менен бирге. Ф.: Кыргызмамбас, 1949.
- Кыргыз адабияты: Фольклор. 8-класс үчүн. Ф.: Кыргызмамбас, 1949.
- Кыргыз адабияты: 5-класс үчүн. Ф.: Мектеп, 1963.
- Кыргыз адабияты: 4-класс үчүн. Ф.: Мектеп, 1969.
- Эне тилден гүлдесте: Ырлар, макалалар, табышмактар. Б.: Адабият, 1990.
- Замандаштарым жөнүндө эскерүү: Адабий эскерүүлөр. Б.: Адабият, 1992.
- Замандаштарым жөнүндө эскерүү: Адабий эскерүүлөр. 2-бас. Б.: Б-сыз, 1996.
Узнагароды і адрозненні правіць
- Узнагароджаны Ганаровай граматай Прэзідыума Вярхоўнага Савета Кіргізскай ССР (1983)
- Выдатнік народнай асветы Кіргізскай ССР (1966)
- Выдатнік вышэйшай школы СССР.
- Удастоены звання «Ганаровы прафесар» Кіргізскага нацыянальнага універсітэта
Памяць правіць
- Адна з вуліц у Бішкеку была названая імем З. Бектэнава.
Зноскі
Спасылкі правіць