Маргер (паэма)
«Ма́ргер» (польск.: Margier) — гістарычная паэма Уладзіслава Сыракомлі, аўтар яе называў «найлепшым з дзяцей свайго духу», з чым, аднак, не пагадзіліся крытыкі[1].
| Маргер | |
|---|---|
| польск.: Margier | |
.jpg) Першае выданне | |
| Жанр | Паэма |
| Аўтар | Уладзіслаў Сыракомля |
| Мова арыгінала | польская |
| Дата напісання | 6 жніўня 1854 |
| Дата першай публікацыі | 1855 |
| Асобнае выданне | 1855 |
| Выдавецтва | Рубен Рафаловіч |
| Месца публікацыі | Вільня |
| Колькасць старонак | 136 |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Твор паэт пісаў з канца 1852[2] да 6 жніўня 1854 г. у Барэйкаўшчыне, а ў 1855 г. паэма выйшла асобным выданнем[3].
Напісанне правіць
Паэма заснаваная на гераічнай абароне замка Пулена 1336 года супраць крыжакоў. Пасля доўгай абароны мужныя літоўцы на чале з Маргерам, згубіўшы надзею на ратунак і не хочучы здавацца ў палон, здзейснілі самагубства ў вогнішчы[4]. На гэтую падзею ўвагу паэта звярнула пісьменніца Паўліна Вільконская[5].
Сыракомля пісаў паэму некалькі месяцаў і быў крайне ёй задаволены[1]. Пішучы ўступ паэт, на думку Тадэвуша Піні, арыентаваўся на «Дзеву возера» Вальтэра Скота, якога Сыракомля ў маладосці ахвотна чытаў[6].
Змест правіць
Падчас сутычкі з крыжакамі, у палон да літоўцаў трапляе немец Рансдорф. Літоўцы хочуць яго забіць, але правадыр Маргер захоўвае яму жыццё і загадвае занесці яго ў свой замак Пулен, дзе раненага крыжака лечаць. Маргер яго палюбіў і нават адмовіўся прынесці яго ў ахвяру Поклюсу. Дачка правадыра Эгля (польск.: Egle) нават закахалася ў палоннага. Але Маргера пагадзіўся ў выніку даць немца ў ахвяру, праз што Эгля вызваліла Рансдорфа і з дапамогай старога Лютаса выпусціла таго з замка праз падземныя хады, узяўшы толькі прысягу, што Рансдорф нікому пра іх не распавядзе[7].
Немец вяртаецца да сваіх, марачы доўга пра літоўку, якая ўратавала яму жыццё. Тым часам крыжакі збіраюцца на новую вайну з Літвою, жадаючы здабыць замак Пулен. Рансдорфа як дасведчанага чалавека, які ведае мясцовасць, бяруць з сабой і даюць кіраваць адным атрадам. Аднак ён сам сабе прысягае, што не выдасць патаемнага ходу[8].
У гэты час вестка пра ўцёк крыжака ў замку пакінула вялікае ўражанне на ўсіх. Маргер здагадаўся, хто ў гэтым вінаваты і прабачыў дачцэ, але святары пагражалі страшнай помстай бога і жадалі задобрыць Поклюса, аддаўшы Эглю ў ахвяру, інакш на Літву зваліцца вялікае няшчасце. Маргер, хочучы ўратаваць Айчыну, аддае дачку святарам, тая чакае часу свайго спалення. Рансдорф даведваецца пра гэта ад Лютаса, якога крыжакі схапілі ў палон і якому немец захаваў жыццё. З гэтымі весткамі, Рансдорф не зажадаў больш стрымлівацца прысягай, бо каханне яго апанавала. Крыжакі атачаюць замак з усіх бакоў, лезуць на сцены, а Рансдорф з атрадам ідзе патаемным ходам і хутка з’яўляецца ў цэнтры замка. Пачынаецца бітва, літоўцы абараняюцца з двух бакоў. Рансдорф жа бяжыць да запаленай вязніцы, выносіць адтуль непрытомную Эглю і ўцякае да крыжачкага лагера[9].
Літоўцы, бачачы, што ім не перамагчы, пастанаўляюць здзейсніць самагубства. Літоўцы гінуць у вогнішчы, застаецца адзін Маргер. Жадаючы ўжо ўваткнуць у свае грудзі меч, ён заўважае каля замка лодку, што плыве па Нёмане, з Рансдорфам і Эгляй. З астатніх сілаў літовец хапае лук і выпускае дзве стралы. Целы немца і дачкі падаюць у ваду, а Маргер спакойна працінае сабе грудзі і падае мёртвы ў вогнішча пасярод сваіх суродзічаў[10].
Крытыка правіць
Па публікацыі на паэта пасыпалася злосная крытыка, якую ён успрымаў балюча. Творцу вінавацілі за фанабэрыстасць і ганарыстасць у прадмове, дзе Сыракомля адкрыта прызнаваў «Маргера» за найлепшы свой твор. Праз ціск крытыкі Сыракомля думаў нават кінуць пісьменніцтва[11].
Прыяцель паэта Язэп Крашэўскі шчыра пісаў у газеце «Gazeta Warszawska», што «Маргер» не з’яўляецца такім шэдэўрам, як здаецца Сыракомлю, што лепш яму ісці заўсёды толькі за сэрцам, бо тады ён піша найпрыгажэй і найчуллівей. Сыракомлю гэта моцна закранула, аднак ён не пакрыўдзіўся[12].
Тадэвуш Піні адзначае, што, дарма што многія перавагі і прыгожыя ўступы, «Маргер» саступае іншым паэмам («Дабрародны Ян Дубарог», «Акраец хлеба»)[1]. Даследчык заўважае:[13]
… у гэтым творы няма той натуральнасці, той прастаты, якая паказвае, што адзін выпадак выплывае з другога ясна і дакладна. Тут усё апавяданне абапіраецца толькі на выпадковых здарэннях. Які ж гэта неасцярожны правадыр, які дазваляе непрыяцелю хадзіць спакойна па сваім замку, не маючы намеру забіць яго, а потым дапускаючы, што ён выйдзе на волю! Які легкадумны стары Лютас, які Рансдорфу паказвае патаемны ход, выпускае яго на свабоду, а потым зусім без патрэбы кажа яму пра зняволенне Эглі, быццам прагнуў, каб немец парушыў прасягу і ў адчаі памкнуўся на дапамогу каханай, несучы адначасова згубу ліцвінам.
Тадэвуш Піні таксама сцвярджае, што ў паэме Сыракомлі нічога новага адносна Міцкевічавых «Гражыны» і «Конрада Валенрода» няма; нічога новага пра звычаі старажытных літоўцаў не даведацца з яе, акрамя як пра рэлігію, якую Сыракомля, на ягоную думку прадставіў дакладней, хаця карціна прынашэння ахвяр, паводле Піні, не адпавядае рэчаіснасці[14].
Пераклады правіць
У 1882 годзе Ян Нечас зрабіў і выдаў пераклад на чэшскай мове[15]. На літоўскую мову паэма перакладзена двойчы: Сімонасам Норкусам-Наркявічусам (1883)[16] і Антанасам Валайцісам (1936)[17]. У 1880 годзе Ліядор Пальмін апублікаваў свой пераклад на рускую мову ў маскоўскім часопісе «Русская Мысль»[18]. Іншы рускі пераклад зрабіў Міхаіл Зянкевіч[19].
Зноскі
- ↑ а б в Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 112.
- ↑ Spasowicz, Wł. Władysław Syrokomla (польск.). — 1881. — С. 80.
- ↑ Syrokomla, Wł. Margier (польск.). — Wilno: R. Rafałowicz, 1855. — 136 с.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 111-112.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 111.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 117.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 112-113.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 113.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 113-114.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 114.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 133.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 134.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 114-115.
- ↑ Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — 1901. — С. 115-116.
- ↑ Syrokomla, Vl., Nečas, J. Margěr (чэшск.). — Praha: Nákladem knihkupectví I.L. Kobrova, 1882. — 105 с.
- ↑ Sigitas Birgelis Kunigas, rašytojas ir knygnešys(літ.) // Punskas.pl. — 2018/05/22.
- ↑ Vladislavas Sirokomlė, Margis (Margiris), vertė. Antanas Valaitis, Kaunas: Sakalas, 1936
- ↑ Сырокомля, В. Маргеръ(руск.) // Русская Мысль. — 1880. — № 1-2.
- ↑ Кондратович, Л. Избранные произведения: перевод с польского (руск.). — Москва: Государственное издательство художественной литературы, 1953. — С. 161-246. — 293 с.
Літаратура правіць
- Pini, T. Władysław Syrokomla i jego utwory (польск.). — Lwów: Macierz Polska, 1901. — 247 с.
- Spasowicz, Wł. Władysław Syrokomla (польск.). — Lwów: Księgarnia Polska, 1881. — 148 с.
Спасылкі правіць
- Варабей, М. П. Асэнсаванне хрысціянскага і язычніцкага ў паэме «Маргер» Уладзіслава Сыракомлі // Мова – Літаратура – Культура. — Мінск: РІВШ, 2016. — С. 79-82. — ISBN 978-985-586-012-0. Архівавана з першакрыніцы 5 снежня 2021.
- Варабей, М. Хрысціянізацыя ВКЛ вачыма Уладзіслава Сыракомлі ў гістарычнай паэме «Маргер» // Беларуска-польскія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі. — Мінск: Выдавецкі цэнтр БДУ, 2016. — С. 217-221. — ISBN 978-985-553-407-6. Архівавана з першакрыніцы 17 красавіка 2017.