Марко Ваўчок

Марко́ Ваўчо́к (сапраўднае імя — Марыя Аляксандраўна Вілінская, па першым мужы — Марковіч, па другім — Лобач-Жучэнка; 10 (22) снежня 1833, с. Екацярынінскае, Ялецкі павет, Арлоўская губерня — 28 ліпеня (10 жніўня) 1907, хутар Долінск, Церская вобласць) — украінская і руская пісьменніца, перакладчыца, траюрадная сястра рускага літаратурнага крытыка Д. І. Пісарава.

Марко Ваўчок
укр.: Марія Олександрівна Вілінська
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	руск.: Мария Александровна Вилинская-Маркович
Псеўданімы	Марко Вовчок, Я. Канонин і Marko Vovchok
Дата нараджэння	10 (22) снежня 1833
Месца нараджэння	Екацярынінскае[d], Ялецкі раён[d], Расія
Дата смерці	28 ліпеня (10 жніўня) 1907 (73 гады)
Месца смерці	Нальчык, Расійская імперыя
Пахаванне	Нальчык
Грамадзянства	Расійская імперыя
Муж	Апанас Васільевіч Марковіч[d]
Дзеці	Багдан Апанасавіч Марковіч[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	перакладчыца, пісьменніца, дзіцячая пісьменніца, рэдактар
Кірунак	рэалізм
Жанр	апавяданне
Мова твораў	руская
Прэміі	Мантыёнаўская прэмія[d] (1879)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Марко Ваўчок (паштовая марка Украіны. 2008 год)

Нарадзілася 10 (22) снежня 1833 года ў сяле Екацярынінскае Ялецкага павета Арлоўскай губерні ў збяднелай рускай шляхецкай сям’і.

У 1840 памёр бацька Марыі, і праз два гады яе маці выйшла замуж другі раз. Яе мужам стаў памешчык Дзмітрыеў, які быў вядомы сваім самавольствам і жорсткасцю. Сітуацыя ў Екацярынінскім маёнтку пагаршалася: айчым неміласэрна караў прыгонных, здзекаваўся над жонкай і дзецьмі. Неўзабаве Дзмітрыеў прагуляў у карты маёнтак. Каб усцерагчы дзяцей ад цяжкіх уражанняў, маці адправіла старэйшага сына Валяр’яна ў Арол да сястры. Марыя месяцамі жыла то ў дзядзькі Мікалая Данілава, то ў цёткі Барбары Пісаравай, дзе яе выхоўвала гувернантка. Вучылася музыцы, французскай мове і літаратуры, расла свабодалюбнай, назіральнай: яе душу ўражвала жорсткае абыходжанне памешчыкаў з прыгоннымі.

У 1845—1846 гадах Марыя выхоўвалася ў Харкаўскім прыватным пансіёне. У гэтай установе дзяўчат вучылі паводзіць сябе ў свецкім грамадстве, размаўляць па-французску, танцаваць модныя танцы, іграць на фартэпіяна. Цікаўная дзяўчына ў вольны час шмат працавала над сабой, чытала класічную літаратуру, вывучала мовы, у прыватнасці, самастойна авалодала польскай.

У студзені 1851 года выйшла замуж за Апанаса Марковіча, украінскага фалькларыста і этнографа. Разам з мужам жыла ў 1851—1858 гадах у Чарнігаве, Кіеве і Няміраве, дзе глыбока вывучала побыт, культуру і мову ўкраінскага народу. У 1853 годзе ў сям’і Марковічаў нарадзіўся сын Багдан.

У 1859 годзе Марко Ваўчок з мужам пераехалі ў Пецярбург. У 1859 годзе большасць яе першых апавяданняў на рускай мове было апублікавана ў Маскве ў зборніку «Апавяданні з рускага народнага побыту».

У 1859 годзе Марковічы з’ехалі за мяжу, але неўзабаве з-за распусты Марыі Апанас вярнуўся адтуль адзін. Жонку і сына ён больш не бачыў, хаця некалькі гадоў адпраўляў грошы для сям’і за мяжу, спадзеючыся на вяртанне жонкі, але ні яе, ні сына так і не дачакаўся. Апошнія гады жыцця Апанас Марковіч правёў у цяжкіх, маральна надламаных абставінах і памёр у адзіноце ў 1867 годзе ў Чарнігаве ў земскай бальніцы.

У 1859—1867 гадах жыла за мяжой: Францыя, Германія, Швейцарыя, Італія. У Францыі яна пісала апавяданні і казкі на французскай мове, публікуючы іх у парыжскім часопісе «Magazin d’éducation et de récréation» («Часопіс для адукацыі і адпачынку»).

Вярнуўшыся ў 1867 году ў Пецярбург, Марко Ваўчок зрабіла плённы ўнесак у рускую літаратуру. Ваўчок напісала на рускай мове апавяданні «Жылі-былі тры сёстры», «Чырвоны кароль», «Цюль баба» і інш. Ваўчок зблізіўлася з выдаўцамі часопіса «Отечественные записки» М. Някрасавым, М. Салтыковым-Шчадрыным. У часопісе вялася рубрыка замежнай літаратуры, публікаваліся арыгінальныя рускамоўныя творы і пераклады еўрапейскай класікі з французскай, англійскай, нямецкай і польскай моў.

У 1871—1872 гадах была рэдактарам пецярбургскага часопіса «Переводы лучших иностранных писателей». Прыцягнула да працы ў часопісы шмат перакладчыц з правінцыі. Пасля шырокага розгаласу плагіяту М. Ваўчок, калі яна прыпісвала сабе пераклады на рускую іншых людзей, і распаду часопісу «Переводы лучших зарубежных писателей», пісьменніца ў 1872 годзе пакінула Пецярбург і пасялілася ў маёнтку сваіх знаёмых у Цвярской губерні.

У 1878 годзе ў другі раз выйшла замуж за значна маладзейшага за яе Міхаіла Лобач-Жучэнку і наступныя 29 гадоў жыла ў месцах службы мужа ў розных частках Расійскай імперыі. Пазней сям’я пераехала ў маёнтак сваіх знаёмых у хутары Долінск пад Нальчыкам і жыла там да смерці пісьменніцы.

Памерла 28 ліпеня (10 жніўня) 1907 года на хутары Долінск Церскай вобласці (зараз — раён горада Нальчыка, Кабардзіна-Балкарыя). Там яна і была пахаваная пад яе ўлюбёнай грушай, як яна завяшчала мужу.

Ушанаванне памяці

• У гарадах Кіеў, Львоў, Роўна, Дніпро, Сумы, Нальчык імем Марко Ваўчок названы вуліцы.
• Дом у вёсцы Аляксандраўскае Стаўрапольскага края Расіі, у якім у 1889—1906 гадах жыла пісьменніца, прызнаны помнікам культурнай спадчыны.
• У Нальчыку 4 жніўня 1978 года быў адкрыты помнік Марко Ваўчок (скульптар — В. Фешчанка) і створаны дом-музей Марко Ваўчок.
• У Кіеве на доме па вуліцы Трохсвяціцельскай, дзе жыла пісьменніца ў 1902 годзе, усталявана мемарыяльная дошка.
• У 2008 годзе была выпушчана паштовая марка Украіны, прысвечаная Марко Ваўчок.

Літаратура

• Маркович, Мария Александровна // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Марко Ваўчок
• Творы М. Ваўчок на сайце Lib.ru