«Мужыкі» (польск. Chłopi) — раман Уладзіслава Рэйманта, напісаны ў 19011908 гадах і апублікаваны ў 19041909 гадах. Аўтар атрымаў за раман Нобелеўскую прэмію ў 1924 годзе. У ім апісваецца жыццё сялянскай абшчыны вёскі Ліпцы на працягу чатырох сезонаў года.

Мужыкі
Chłopi
Выданне
Рукапіс першай часткі рамана "Мужыкі"
Жанр раман
Аўтар Уладзіслаў Рэймант
Мова арыгінала польская
Дата напісання 1901-1908
Дата першай публікацыі 1904-1909
Папярэдні The Promised Land[d]
Персанажы Q28602913?
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Генезіс стварэння правіць

У перыяд стварэння рамана сялянская тэма была вельмі папулярная ў мастацтве і літаратуры. Дадзеная тэматыка таксама часта выяўлялася ў ранніх працах Рэйманта. У той жа час, некаторыя даследчыкі мяркуюць, што непасрэдна на напісанне рамана «Мужыкі» мог паўплываць раман «Зямля» Эміля Заля. «Мужыкі», у адпаведнасці з дадзенай гіпотэзай, павінны ўступаць у палеміку з французскім раманістам. Аднак Рэймант не ведаў французскую мову ў той ступені, каб свабодна прачытаць раман, і мог быць так добра знаёмы з ім па расказах сваіх сяброў. Абодва рамана маюць некалькі падобных элементаў: сялянская тэматыка, апісанне працы і урачыстасцяў у сельскай мясцовасці, а таксама падзел дзеянні на чатыры пары года. Гэтыя падабенствы, аднак, могуць быць звязаныя з адной тэматыкай гэтых раманаў.

Асаблівасці стварэння і публікацыі рамана правіць

Першая версія рамана была гатовая ўжо ў 1901 годзе, аднак незадоўга да адпраўкі тэксту ў друк Рэймант вырашыў адрэдагаваць пачатак рамана. Праглядаючы рукапіс, Рэймант прыйшоў да высновы, што тэкст не адпавядае яго задуме. Нездаволены пісьменнік вырашыў пачаць працу нанава і спаліць ўжо напісаны раман. Знішчэнню ў суме падвергнулася 11 тысяч радкоў тэксту. З зыходнай версіяй рамана магло быць знаёма некалькі асобаў, сярод іх, верагодна, быў Юліян Ахаровіч  (руск.).

Канчатковая версія «Мужыкоў» была напісана на працягу 1901-1908 гадоў. Большая частка рамана была напісана падчас пражывання пісьменніка ў Парыжы, дзе, як сцвярджаў Рэймант, яму было лягчэй засяродзіцца на працы, чым у Польшчы. Рэймант прывучыў сябе да высокай працоўнай дысцыпліны: ён штодня ствараў запланаваную частку рамана і адначасова працаваў над іншымі творамі.

Раман упершыню быў надрукаваны ў нумарах часопіса «Tygodnik Ilustrowany» з 18 студзеня 1902 года па 26 снежня 1908 года з прысвячэннем Зянону Пшэсмыцкаму  (руск.). У кніжным фармаце твор выпускаўся па частках: першыя два тамы выйшлі ў 1904 годзе, трэці том — у 1906 годзе, чацвёрты — 1909 годзе. Першае выданне ўтрымлівала падзагаловак «Сучасны раман».

Кампазіцыя і структура рамана правіць

Месца дзеяння правіць

Дзеянне рамана адбываецца ў вёсцы Ліпцы, мясцовасць якой, аднак, не адпавядае вёсцы з аднайменнай назвай, якая цяпер называецца Ліпцамі Рэймантоўскімі. Перш за ўсё не адпавядае тапаграфія мясцовасці. У творы адсутнічае згадка пра Варшаўска-Венскую лінію чыгункі  (руск.), якая пралягае побач з сапраўднымі Ліпцамі і гуляе важную ролю ў жыцці вёскі. У сваю чаргу, размяшчэнне вёскі з рамана было тыповым для вялікай колькасці населеных пунктаў у ваколіцах Лодзі.

Час у рамане правіць

Дзеянне ў рамане адбываецца на працягу 10 месяцаў: пачынаецца ў канцы верасня і заканчваецца ў канцы ліпеня. Не вядомы дакладны год, падчас якога разгортваюцца падзеі рамана (выкарыстанне героямі касы, якая пачала ў Польшчы замяшчаць серп каля 1890 года, паказвае на тое, што дзеянне адбываецца пасля гэтай даты). Раман падзелены на чатыры пары года, у кожнай частцы ўтрымліваюцца апісанні характэрных для такога часу царкоўных святаў, звычаяў і гаспадарчых работ. Развіццё дзеяння на працягу аднаго каляндарнага і літургічнага года, а не падкрэсліванне канкрэтнага гістарычнага моманту, у якім яно адбываецца, дазволіла пісьменніку дамагчыся эфекту бесперапыннасці і пазагістарычнасці падзей. Аднак у рамане прысутнічаюць алюзіі на канкрэтныя гістарычныя падзеі, напрыклад, удзел сялян у Студзеньскім паўстанні. За патрыятычную нітку і адпаведнасць дзеі «Мужыкоў» гістарычнаму перыяду Польшчы (які расцягваецца да пачатку Польскай дзяржавы) адказвае фігура Роха, які распавядае легенды аб яе гістарычнай аснове. Ён з'яўляецца адзінай фігурай, якая мае дачыненне да падзей, што могуць адбыцца ў будучыні.

Час у рамане шматразова павялічваецца для асобных персанажаў, напрыклад, калі Антэк працуе на лесапільні толькі пяць дзён, але аўтар піша, што для героя цяжка змяняўся «дзень за днём, тыдзень за тыднем». Унутраны час для Антэка доўжыўся больш часу рэальнага ў сувязі з яго цяжкай псіхалагічнай сітуацыяй.

Персанажы правіць

  • Мацей Барына — самы багаты гаспадар у вёсцы, 58 гадоў, двойчы удавец, шмат патрабуе ад сябе і іншых, прагны, скупы, яго трэцяя жонка — маладая Ягна. Цяжка паранены лесніком ўдарам у галаву падчас бітвы за лес. Памірае ў час сяўбы. Кіраўнік абшчыны.
  • Ягна Пачэсь — дваццацігадовая дачка Дамінікавай, мастацкі адораная, выходзіць замуж за Мацея Барыну з-за яго багацця. Не любіць яго, з-за чаго здраджвае яму з Антекам і іншымі.
  • Антэк Барына — сын Мацея, жанаты на Ганке. Мае падобны да бацькоўскага характар. У пачатку жонка яго раздражняе. Сустракаецца з мачыхай Ягнай. У канцы пачынае любіць Ганку і захапляцца ёю. Мае траіх дзяцей. Пасля смерці бацькі займае яго месца кіраўніка абшчыны.
  • Ганка Барына — жонка Антэка. У пачатку яе не любяць цесць і муж. Паходзіць з беднай сям'і. Пасля здрады становіцца упэўненай у сабе, кемлівай, хітрай і разумнай, чым заваёўвае павагу Антэка.
  • Ягусцінка — старая бедная сялянка, выселеная сваімі дзецьмі пасля перапісання на іх сваёй зямлі. Працавітая і сварлівая, любіць пляткарыць і зласловіць, але таксама можа быць добрай і сумленнай.
  • Магда — дачка Барыны, сястра Антэка, жонка каваля Міхала. Змагаецца за частку спадчыны.
  • Юзька — малалетняя дачка Барыны, займаецца гаспадаркай.
  • Куба Саха — удзельнік Студзеньскага паўстання, батрак Барыны, добры, працавіты, займаецца браканьерствам. Памірае ў стайні падчас вяселля Барыны з-за страты крыві ў сувязі з самаампутацыяй нагі (быў падстрэлены ў нагу лесніком падчас браканьерства).
  • Яцэк — сваяк памешчыка, удзельнік Студзеньскага паўстання, быў сасланы ў Сібір, адкуль уцёк. Куба выратаваў яму жыццё падчас паўстання. Цяпер Яцэк яго шукае, аднак знаходзіць толькі магілу. Вельмі добры чалавек, дапамагае жыхарам вёскі.
  • Рох — браў удзел у паўстанні, вучыць дзяцей чытаць і пісаць, вельмі рэлігійны. Уцякае з вёскі з-за вышука рускіх уладаў.
  • Амброжый — таксама ўдзельнік паўстання, працуе ў царкве, ведае шмат рэчаў. Вельмі стары чалавек з драўлянай нагой.
  • Віцька — сірата, парабак Барыны, добра ўмее майстраваць.
  • Петрык — работнік Барыны, прыняты замест Кубы, удзельнік вайны з туркамі, вярнуўся пасля вайсковай службы.
  • Матэвуш — залётнік Ягны. Авантурыст, сталяр, можа пабудаваць дом і зрабіць шмат іншых рэчаў.
  • Агата — жабрачка з Ліпцаў, усю маёмасць адкладае на пахаванне.
  • Дамінікова — ўдава, маці Ягны, дэспатычна адносіцца да сыноў. Сварыцца з Шымекам.
  • Шымек і Енджык — сыны Дамінікавай. Енджык баіцца маці, Шымек сварыцца з ёй, так як яна не дазваляе яму ажаніцца.
  • Войт — кіраўнік вёскі, залётнік Ягны, купляе для яе падарункі з дзяржаўнай казны, з-за чаго яго арыштоўваюць.
  • Бартэк Козел — бедны і дурнаваты селянін, які жыве за кошт крадзяжу. Яго жонка сварыцца з жонкай войта.
  • Ясь — сын арганіста, малады семінарыст, у якога ўлюбляецца Ягна.
  • Ксёндз — названы мясцовымі жыхарамі «дабрадзеем», святар мясцовага прыходу. Добры і пабожны.
  • Каваль — муж Магды, зяць Барыны. Хітры, замахваецца на маёнтак.
  • Вяронка — сястра Ганкі, у пачатку сварыцца з ёй. Жонка Стаха. Бура знішчае іх дом.
  • Быліца — бацька Ганкі і Вяронкі. Стары, які адчувае сябе абузай дзецям. Купляе ўнукам цацкі і любіць тытунь.
  • Янкель — яўрэй, уладальнік карчмы.
  • Памешчыкшляхціц, які канфліктуе з жыхарамі Ліпец з-за лесу.
  • Ляснік — вельмі моцны чалавек, служыць ў памешчыка. Ненавідзіць жыхароў Ліпец. Яго дзеянні прыводзяць да смерці Кубы і Барыны. Гіне ад рук Антэка падчас бітвы за лес.

Экранізацыі правіць

  • Мужыкі (Chłopi, 1922, Польшча). Рэж. — Эўгеніюш Маджэлеўскі.
  • Мужыкі (Chłopi, 1972, Польшча). Тэлесерыял, 13 серый. Рэж. — Ян Рыбкоўскі.
  • Мужыкі (Chłopi, 1973, Польшча). Кінаверсія на аснове серыяла. Рэж. — Ян Рыбкоўскі.

Бібліяграфія правіць

  • Józef Rurawski: Władysław Reymont. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977.
  • Barbara Kocówna: Reymont. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1971.
  • Kazimierz Wyka: Chłopi. W: Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. T. 1: A-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991. ISBN 8301053682.