Навум Лазаравіч Цэмах

Навум Лазаравіч Цэмах (1887, Ваўкавыск, Гродзенская губерня, Расійская імперыя — 1939, Нью-Ёрк, ЗША) — яўрэйскі акцёр і рэжысёр, стваральнік і кіраўнік тэатра «Габіма».

Навум Лазаравіч Цэмах
Дата нараджэння	1887
Месца нараджэння	Ваўкавыск, Расійская імперыя
Дата смерці	1939
Месца смерці	Нью-Ёрк, Нью-Ёрк, ЗША
Грамадзянства	Расійская імперыя  ЗША
Прафесія	тэатральны рэжысёр
Гады актыўнасці	? — 1939
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў 1887 годзе ў сям’і Эліэзера Цэмаха і яго жонкі Зісел Дамоўскай. Настаўнік іўрыту ў Беластоку.

У 1909 годзе на ўрачыстым адкрыцці беластоцкага аддзялення «Таварыства аматараў яўрэйскай мовы» выступіў створаны Цэмахам «Яўрэйскі аматарскі артыстычны гурток», упершыню ў Расійскай імперыі была згуляная на іўрыце пераробка мальераўскай «Школы мужоў» (спектакль ішоў пад назвай «Мараль для дурной моладзі»). На аснове беластоцкага гуртка стварыў перасоўны тэатр «Габіма», які паказаў свой першы спектакль Дымава «Слухай, Ізраіль!». Спектакль быў з поспехам згуляны ў Вільні і іншых гарадах, пасля чаго вырашыў пераўтварыць трупу з аматарскай ў прафесійную. У 1913 года трупа Арленева паказвала ў Беластоку «Злачынства і пакаранне» па Ф. М. Дастаеўскаму, дзе ролі Мармеладава і Парфірыя Пятровіча выконваў артыст І. Бяртонаў, які пачаў браць у Цэмах ўрокі іўрыту. Цэмах, у сваю чаргу, браў у Бяртонава ўрокі акцёрскага майстэрства. У Вене падчас Другога Сіянісцкага кангрэса «Габіма» паказала спектакль «Вечны вандроўнік» Дымава, але ўдзельнікам Кангрэса быў абыякавы лёс тэатра, надзеі Цемаха і Бяртонава на дапамогу не спраўдзіліся. Бяртонаў застаўся ў Вене, Цэмах адправіўся ў Варшаву, дзе пазнаёміўся з М. Гнесіным, стварыўшы яўрэйскі тэатр, дабрацца з ім да Ерусаліма. Супрацоўніцтва з Гнесіным апынулася доўгім і плённым. Пачаліся пошукі будучых акцёраў. Лепшую акторку «Габімы», Хану Ровіну, Цэмах знайшоў у школе па падрыхтоўцы выхавальнікаў яўрэйскіх дзіцячых садоў.

Падчас Першай сусветнай вайны Цэмах апынуўся ў Маскве і звярнуўся з просьбай аб падтрымцы тэатра на іўрыце да галоўнага рабіна Масквы Я. Мазэ. 10 кастрычніка 1916 года было зарэгістравана яўрэйскае драматычнае таварыства «Габіма», у 1917 годзе быў абвешчаны набор у трупу. Тэатр-студыя «Габіма» быў створаны ў Маскве М. Гнесіным, Н. Цэмахам і Х. Ровінай пры падтрымцы вядомага тэатральнага дзеяча К. С. Станіслаўскага. З 1923 годзе — Дзяржаўны акадэмічны тэатр. Адзін з самых вядомых спектакляў — «Гадзібук» (1922) — ставіўся ў Ізраілі да 1970 гадоў. Усё далейшае жыццё Цэмаха да 1927 года звязана з гісторыяй тэатра.

У 1926 годзе «Габіма» адправілася на працяглыя гастролі ў Еўропу. Трупа паўстала супраць адзінаўладдзя Цэмаха, лічачы яго, добрага арганізатара, мала разбіраючым у мастацка-творчых пытаннях, і Цэмах склаў з сябе кіраўніцтва тэатрам. Напісаў першую вялікі артыкул на рускай мове пра «Габіму» Гнесін не назваў Цэмаха стваральнікам тэатра, Цэмах запатрабаваў абвяржэння. Гнесін пакінуў «Габіму», услед за ім з тэатра пачалі сыходзіць акцёры. У 1927 годзе у Амерыцы была прадпрынятая апошняя спроба прымірэння, якая завяршылася тым, што частка артыстаў, па прапанове Цэмаха, засталася з ім у Нью-Ёрку (усяго дзесяць чалавек, уключаючы брата Цэмаха, акцёра В. Л. Цэмаха, яго сястру Шыфру Баракас-Цэмах і жонку Мірыям Гольдзіну). З імі Цэмах паспрабаваў арганізаваць «амерыканскую» «Габіму». «Сон Іакава», паказаны групай, сышоў праз некалькі паданняў — тэатр на іўрыце быў нікому не патрэбны. Цэмах пасля гастроляў 1926 года у эміграцыі ў ЗША — у Сан-Францыска. З вялікім поспехам паставіў ангельскую версію Гадзібука. У 1930 годзе, спадзяючыся ў Галівудзе зняць кінаверсію «Гадзібука», арганізаваў моладзевы клуб, дзе выступаў з канцэртамі. У 1930 гадах — рэжысёр тэатра ў Тэль-Авіве. У 1933 годзе паставіў у Нью-Ёрку на ідышы з непрафесійнымі акцёрамі драму Г. Лейвіка «Гераічныя гады», завяршыўшы на гэтым сваю кар’еру.