Ордэны Прусіі

Ордэны Пру́сіі — сукупнасць вышэйшых узнагародных адрозненняў Каралеўства Прусія.

Гісторыя

Да 1701 года ў Прусіі меўся толькі адзін ордэн — афіцэрскі крыж DE LА GÉNÉROSITÉ (Велікадушнасці). Знак ордэна — мальтыйскай формы крыж блакітнай эмалі на чорнай стужцы, на канцах якога было напісана па складах GÉNÉROSITÉ, а ў кутах змяшчаліся фігуркі арлоў. З расійскіх падданых яго мелі Г. І. Галоўкін і А. П. Ізмайлаў. Да 1740 года ордэн знаходзіўся ў забыцці. У 1740 годзе Фрыдрых II з нагоды ўступлення на пасад аднавіў яго пад новай назвай — «Pour le mérite», як грамадзянскі і ваенны ордэн; а ў 1810 годзе адбылося змяненне статута, якое зрабіла ордэн узнагародай выключна ваеннай. Ордэн захаваў свой знак амаль нязменным, на ім не стала шарыкаў на вастрыях крыжа і размясціліся словы новай назвы, а чорная стужка атрымала сярэбраную аблямоўку. У выпадку ўзнагароджання за неаднаразовыя подзвігі дадавалася яшчэ адна срэбная паласа, якая праходзіла пасярэдзіне стужкі. Толькі на крыжы вышэйшага класа і на зорцы ў цэнтры знаходзіцца партрэт Фрыдрыха II. Як элемент, які павялічваў значэнне ўзнагароды, у 1813 годзе было ўведзена так званае Залатое дубовае лісцё. У 1842 годзе Фрыдрых Вільгельм IV заснаваў грамадзянскую лінію гэтага ордэна, з асаблівым знакам, якія служылі ўзнагародай толькі для мастакоў і навукоўцаў. Ён праразны і нагадвае адзін з элементаў ланцуга Чорнага арла.

Ордэн Чорнага арла заснаваны з нагоды абвяшчэння Прусіі каралеўствам у 1701 годзе. Акрамя членаў каралеўскага дома, якія атрымлівалі знакі ордэна па праве нараджэння, колькасць кавалераў абмяжоўвалася трыццаццю, але пасля яна стала неабмежаванай. Дэвіз лац.: SUUM QUIQUE (кожнаму сваё) знаходзіцца на зорцы вакол выявы чорнага арла. Знак ордэна — крыж цёмна-блакітнай эмалі з чорнымі арламі ў кутах — насілі на аранжавай стужцы або на ланцугу, складзеным з чаргуючыміся фігурамі арлоў і сіне-белых кружкоў з ініцыяламі караля і дэвізам.

Ордэн Чырвонага арла быў заснаваны ў гонар заключэння міру паміж курфюрстам Брадэнбургскім і імператарам з дэвізам CONCORDANT (жывуць у згодзе). Для пераймання арыгінальнаму ордэну Падвязкі, знак якога носяць на адной з канечнасцяў, новаму ордэну быў нададзены выгляд бранзалета. Гэты бранзалет лічыцца першым звяном у гісторыі ордэна Чырвонага арла. У ордэна быў вельмі складаны лёс, звязаны са зменай дынастый. У 1792 годзе, пасля заканчэння сямейных сварак ордэн Чырвонага арла быў узаконены як другі ордэн прускага каралеўскага дома і атрымаў сваю апошнюю назву. Да пачатку XX стагоддзя ён меў 6 класаў, вялікую разнастайнасць знакаў, ланцуг і тры зоркі. Знак вышэйшай ступені («вялікі крыж») у адрозненне ад іншых мае форму мальтыйскага крыжа і арлоў у кутах. У якасці «узмацняльных» дэталяў на крыжах і зоркі могуць знаходзіцца дубовае лісцё, карона, адна ці нават дзве пары мячэй і г д.

У 1812 годзе Фрыдрых Вільгельм III абвясціў аб заснаванні прускага свецкага ордэна Іаана Іерусалімскага, каб надаць вырабленай з блаславення Напалеона канфіскацыі маёмасці Мальтыйскага ордэна па магчымасці прыстойны выгляд — хоць бы для вачэй саюзнікаў. Розным катэгорыям узнагароджаных крыж выдаваўся розных памераў, злучаны з каронай і з залатымі арламі для адных, без кароны і з чорнымі арламі для іншых. Дадаткам да знаку з’яўляецца выразаны з тканіны крыж для левага боку грудзей.

У 1813 годзе заснаваны ваенны Жалезны крыж. Падчас франка-прускай вайны 1870 года ён быў адноўлены; тое ж адбылося і ў 1914 годзе. Яго знакі трох ступеняў адрозніваюцца па памеры. Форма і колеры іх навеяны эмблематыкай старажытнага Нямецкага ордэна. На апраўленым у срэбра чорным жалезным крыжы змяшчаліся ініцыялы заснавальніка і даты кампаній (1813, 1815, 1870 і г д.), а ў цэнтры крыжа намаляваная дубовая галінка.

У 1814 годзе ў гонар каралевы заснаваны жаночы ордэн Луізы. Яго крыж чорнай эмалі мае ў цэнтры акружаны зоркамі на сінім полі ініцыял L; на другім баку даты 1813—1814 і 1848—1849 (аднаўленне). У 1865 годзе мела месца яшчэ адно змяненне статута. У 1871 годзе быў усталяваны жаночы Крыж заслуг у выглядзе жалезнага крыжа з маленькім чырвоным крыжам у цэнтры, як узнагарода за медыцынскую службу.

У 1851 годзе ў сістэму прускіх каралеўскіх ордэнаў увайшоў яшчэ адзін, заснаваны дзесяццю гадамі раней пляменнікамі караля князямі Фрыдрыхам Гогенцолерн-Гехінгенам і Карлам Гогенцолерн-Зігмарынгенам пад назвай Княскі ордэн дома Гогенцолернаў. Фрыдрых Вільгельм, не спыняючы існаванне гэтага ордэна, абвясціў заснаванне Каралеўскага ордэна Гогенцолерна. Крыжы бел-чорнай эмалі ў княжацкай лініі маюць надпіс лац.: FUR TREUE UND VERDIENST (за вернасць і заслугі), у каралеўскай — лац.: VOM FELS ZUM MEER (ад цвердзі да мора). Стужкі бела-чорныя, у каралеўскай лініі зорка двух відаў і маецца ланцуг.

У 1861 годзе Вільгельм I заснаваў у памяць сваёй каранацыі ордэн Кароны з дэвізам ням.: GOTT MIT UNS (з намі бог), які меў 4 класы, а ў 1896 годзе Вільгельмам II быў заснаваны ордэн Вільгельма, закліканы служыць узнагародай за заслугі ў грамадскай, навуковай і дабрачыннай галінах для асоб абодвух палоў. Ён уяўляе сабою медаль, падвешаны да ланцуга.

Найстарэйшы брандэнбургскі духоўны ордэн, заснаваны ў гонар маці божай у сярэдзіне XV стагоддзя і загаслы ў XVI стагоддзі ў сувязі з рэфармацыяй, быў урачыста адноўлены аматарам рамантычных задум каралём Фрыдрыхам Вільгельмам у 1843 годзе з нагоды 400-годдзя з дня зацвярджэння першага статута і ў пэўнай сувязі з ростам рэвалюцыйных настрояў у Германіі. Ён атрымаў адну з сваіх старадаўніх назваў — ордэн Лебедзя і дапускаў прыём асоб абодвух палоў. Знак складаўся з фігуры белага лебедзя з раскінутымі крыламі, падвешанай да ажурнага авальнага медальона з выявай маці божай; апошні злучаўся з ланцугом^[1]. Кожнае з яе трынаццаці звёнаў адлюстроўвае сэрца, заціснутае ў сярэднявечным катавальным інструменце з назвай брэмза — дзве проціпастаўленныя пілы.

Апошнім, у 1901 годзе, быў заснаваны ордэн Заслуг Прускай кароны — у азнаменаванне 200-годдзя абвяшчэння Прусіі каралеўствам. Ордэн быў заснаваны ў адной ступені і заняў другое месца ў іерархіі прускіх ордэнаў, адразу за ордэнам Чорнага арла. Знак у выглядзе мальтыйскага крыжа сіняй эмалі з каранаванымі вензелямі Вільгельма II у кутах насіўся на сіняй з жоўтымі палосамі стужцы.

Спіс ордэнаў

1382		Каралеўскі прускі ордэн Святога Іаана	Königlich Preußischer St Johanniterorden
1701		Ордэн Чорнага Арла	Der Hohe Orden vom Schwarzen Adler; Schwarzer-Adler-Orden
1740		Ордэн «За заслугі»	Orden «Pour le Mérite»
1792		Ордэн Чырвонага арла	Roter-Adler-Orden
1813		Жалезны крыж	Eisernes Kreuz
1814		Ордэн Луізы	Luisenorden
1842		Ордэн «За заслугі» (у навуцы і мастацтве)	Orden «Pour le Mérite» für Wissenschaft und Künste
1843	—	Ордэн Лебедзя	Schwanenorden
1841		Княскі ордэн Дома Гогенцолернаў	Fürstlich Hohenzollernscher Hausorden
1851		Каралеўскі ордэн Дома Гогенцолернаў	Königlicher Hausorden von Hohenzollern
1861		Ордэн Кароны	Kronen-Orden
1896	—	Ордэн Вільгельма	Wilhelm-Orden
1901		Ордэн Заслуг Прускай кароны	Verdienstorden der Preußischen Krone

Зноскі

↑ Винклер П. П. Лебедя орден // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Літаратура

Спасский И. Г. «Иностранные и русские ордена до 1917 года», издательство Государственного Эрмитажа, Ленинград — 1963
А. Деднев. Ордена Королевства Пруссия // Антиквариат. Предметы искусства и коллекционирования : журнал. — М., 2004. — Вып. 17, № 5. — С. 132—138. — ISSN 1683-7665.

Спасылкі

[Викитека_ЭСБЕ-1] Винклер П. П. Лебедя орден // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

[1]