Пятая халерная пандэмія

Пятая халерная пандэмія
Пятая халерная пандэмія
Папярэдні ў спісе	Чацвёртая халерная пандэмія
Наступны ў спісе	Шостая халерная пандэмія
Дата пачатку	1881
Дата заканчэння	1896
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Пятая халерная пандэмія (таксама V пандэмія халеры, англ.: fifth cholera pandemic, англ.: 1881–96 cholera pandemic)- гістарычна пятае па ліку выбуховае распаўсюджванне халеры на вялікія адлегласці за межамі яго традыцыйнага распаўсюджвання ў Індыі, якое адбылося на працягу 1881—1896 гадоў. Падчас гэтай пандэміі была даказаная бактэрыяльная прырода халеры і выдзелены ўзбуджальнік V. cholerae.

Распаўсюджванне пандэміі правіць

Упершыню пандэмія пачалася не ў Індыі, а ў Егіпце. Менавіта там, у Каіры, у 1883 годзе выбітны нямецкі вучоны Роберт Кох вылучыў з трупаў памерлых ад халеры чустую культуру (руск.) (бел. халернага вібрыёну (руск.) (бел. і падрабязна апісаў ўзбуджальніка гэтага захворвання^[1]^[2]. Кох апісаў свае назіранні:

«Можна выказаць здагадку, што захворвае толькі частка людзей, якія падвергліся небяспецы заражэння. І гэта амаль заўсёды людзі, якія раней пакутавалі ад засмучэння стрававання. Мабыць, бацылы могуць мінуць страўнікавы бар'ер толькі ў тым выпадку, калі ў страўніку ёсць якія-небудзь паталагічныя змены. Зробленыя ў Індыі назіранні пацвярджаюць гэты факт: асабліва часта на халеру хварэюць людзі з парушэннем стрававання. Такім чынам, у гэтым захворванні вялікую ролю гуляе індывідуальная ўспрымальнасць арганізма. Сама халерная бацыла добра размнажаецца, калі зберагчы яе ад высыхання. У вадкім асяроддзі халерны вібрыён здольны жыць і расці тыднямі. Толькі ў вільготным стане гэтыя мікробы могуць быць перанесены ад аднаго гаспадара да іншага і дзейна развівацца. …Ніхто яшчэ не хварэў на халеру двойчы — відаць, яна стварае ўстойлівы імунітэт».

Падчас гэтай пандэміі ўзбуджальнік халеры трапіў і ў Паўднёвую Амерыку. У Чылі ў 1886 годзе, напрыклад, загінула ад хваробы 40 тысяч жыхароў краіны. Наогул за XIX стагоддзе ад халеры, па розных ацэнках, загінула больш за 10 млн жыхароў зямлі^[3].

Падчас гэтай пандэміі ў канцы 1885 халера дасягнула Галічыны, цэнтральных і ўсходніх зямель Украіны; вядома, што ў Галіччыне і на Букавіне ад халеры памерла на працягу 1892—1894 гадоў 2300 чалавек. Пры гэтым на Украіне смяротнасць ад халеры вагалася ў межах 36,8—44,9 % ад усіх захворванняў.

У гэты час выбітныя навукоўцы вывучалі халеру. У прыватнасці, падчас эпідэміі халеры ў Брэтані у 1883 годзе будучы Нобелеўскі лаўрэат, сусветна вядомы вучоны Ілья Ільіч Мечнікаў з двума памочнікамі, дактарамі П. Латамі і Ж. Жупілем, вырашыліся на эксперымент па самазаражэнні. Так ён хацеў пацвердзіць правату Р. Коха, які лічыў, што адкрыты ім вібрыён спараджае гэтую грозную хваробу. Мечнікаў і Латамі не захварэлі, але Жупіль не толькі захварэў, але і ў выніку памёр ад халеры. У 1888 годзе выбітны мікрабіёлаг Мікалай Фёдаравіч Гамалея на сабе і сваёй жонцы выпрабаваў бяспеку прапанаванай ім для прафілактыкі халеры аральнай (руск.) (бел. вакцыны з забітых вібрыёнаў. Уладзімір Аронавіч Хаўкін (руск.) (бел., бактэрыёлаг і эпідэміёлаг, вучань Ільі Ільіча Мечнікава, шмат часу надаваў даследаванню халеры. Яму свет абавязаны увядзеннем у практыку супрацьхалернай вакцыны, якую ён у 1892 годзе выпрабаваў на сабе. Данііл Кірылавіч Забалотны, бачны мікрабіёлаг і эпідэміёлаг, разам з Іванам Рыгоравічам Саўчанкам (руск.) (бел., вядомым патолагам і мікрабіёлагам, у 1893 годзе правялі досыць небяспечнае даследаванне на сабе. Яны выпілі жывую культуру халернага вібрыёну пасля папярэдняй пробнай імунізацыі, каб пацвердзіць эфектыўнасць аральнай вакцыны.

У Расіі ў галодныя 1892-93 гады зарэгістравана 620 тысяч хворых, з якіх палова памерла. У Омску, у прыватнасці, у 1892 годзе захварэлі 1364 жыхара, памерла 744 з іх.

Халерныя бунты правіць

Страта вадкасці пры цяжкай халеры прыводзіць да таго, што хутка, на працягу паўгадзіны ад моманту смерці, развіваюцца выяўленыя пасмяротныя скарачэнні цягліц. У трупа згінаюцца або разгінаюцца рукі і ногі. Ён можа пераварочвацца на бок, нават садзіцца. У ў тыя часы, калі халера забівала людзей тысячамі, у бараках, куды прывозілі такіх хворых, практычна заўсёды не хапала месца. Таму памерлых спрабавалі хутчэй пахаваць. Нябожчыкаў складалі на фурманкі, зачынялі палатном і везлі на могілкі. Звычайна гэта назіралі абывацелі, якія стаялі ўздоўж дарогі і заўважалі рухі трупаў. Менавіта падобнае прыводзіла да развіцця халерны бунтаў пад лозунгам: «Урачы хаваюць жывых людзей! Выконваюць заданне ўрада аб памяншэнні колькасці галодных ратоў, труцяць народ!»

— Вось гэты сапраўды добры ... прыхільны да сябе, - сказала яна, усміхаючыся пры ўспаміне пра студэнта.^[4]. — А іншыя, іншыя - хто іх ведае? Можа, і сапраўды наняты яны…

— Ды для чаго наняты, і кім зноў жа? — усклікнуў Рыгор.
— Для людскога знішчэння... Кажуць, што беднага люду вельмі шмат, і выйшла распараджэнне - труціць лішніх, - паведаміла Матрона.
— Хто гэта кажа?
— Усе гавораць. Страпуха ад маляроў казала і іншыя шматлікія…
(Максім Горкі, «Сужэнцы Арловы»)

Бунты, якія пракаціліся па поўдні Маларосіі і Расіі за апошнія два дзесяцігоддзі XIX стагоддзя, забралі жыцці 424 медыцынскіх работнікаў. Яны былі проста разарваны натоўпамі мяцежнікаў. Бунты былі працягам той смуты, якая адбылася падчас другой пандэміі. У беспарадках прымалі ўдзел бедныя слаі насельніцтва, якія з-за карантынаў пакутавалі з прычыны спынення гандлю, а таксама асобныя рэлігійныя фанатыкі.

Зноскі

↑ Існуе версія, што Кох выявіў «халерныя выгнутыя дужкі» у памерлых ад халеры яшчэ за 18 гадоў да моманту аб’явы аб знаходцы ўзбуджальніка ў 1883 годзе. Але тады ён пабаяўся апублікаваць свае назіранні, маючы пэўны сумнеў у сваіх высновах. Хоць прыярытэт у адкрыцці халернага ўзбуджальніка зараз аддаюць італьянскаму навукоўцу Філіпа Пачыні (руск.) (бел..
↑ N; Howard-Jones Robert Koch and the cholera vibrio: a centenary(англ.) // BMJ : journal. — 1984. — Т. 288. — № 6414. — С. 379—381. — DOI:10.1136/bmj.288.6414.379 — PMID 6419937.
↑ Pyle GF (2010). The Diffusion of Cholera in the United States in the Nineteenth Century. Geographical Analysis 1: 59-75. doi:10.1111/j.1538-4632.1969.tb00605.x. PMID 11614509 (англ.)
↑ Па дварах у тыя гады хадзілі медыцынскія прадстаўнікі, якія сачылі за выкананнем гігіенічных дзеянняў, накіраваных супраць халеры і спрабавалі растлумачыць сутнасць супрацьхалерных мерапрыемстваў.

Літаратура правіць

Hayes, J. N. (2005). Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. гг. 214—219. [1] (англ.)
Інфекційні хвороби (підручник) (за ред. О. А. Голубовської (укр.) (бел.). — Київ: ВСВ «Медицина» (2 видання, доповнене і перероблене). — 2018. — 688 °C. + 12 с. кольор. вкл. (О. А. Голубовська, М. А. Андрейчин (руск.) (бел., А. В. Шкурба (укр.) (бел. та ін.) ISBN 978-617-505-675-2 / С. 45
Возианова Ж. И. (руск.) (бел. Инфекционные и паразитарные болезни: В 3 т. — К.:"Здоровье",2008. — Т. 1; 2-е изд., перераб. и доп — 884 с. ISBN 978-966-463-012-9. / С. 531
Зюков А. М. (руск.) (бел. (при участии Падалки Б. Я. (укр.) (бел.) Острые инфекционные болезни и гельминтозы человека. Государственное медицинское издательство УССР, К. 1947. — 392 с. /С. 91
Byrne, Joseph Patrick (2008). Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M. ABC-CLIO. p. 101. ISBN 978-0-313-34102-1. (англ.)

[1] Існуе версія, што Кох выявіў «халерныя выгнутыя дужкі» у памерлых ад халеры яшчэ за 18 гадоў да моманту аб’явы аб знаходцы ўзбуджальніка ў 1883 годзе. Але тады ён пабаяўся апублікаваць свае назіранні, маючы пэўны сумнеў у сваіх высновах. Хоць прыярытэт у адкрыцці халернага ўзбуджальніка зараз аддаюць італьянскаму навукоўцу Філіпа Пачыні (руск.) (бел..

[2] N; Howard-Jones Robert Koch and the cholera vibrio: a centenary(англ.) // BMJ : journal. — 1984. — Т. 288. — № 6414. — С. 379—381. — DOI:10.1136/bmj.288.6414.379 — PMID 6419937.

[3] Pyle GF (2010). The Diffusion of Cholera in the United States in the Nineteenth Century. Geographical Analysis 1: 59-75. doi:10.1111/j.1538-4632.1969.tb00605.x. PMID 11614509 (англ.)

[4] Па дварах у тыя гады хадзілі медыцынскія прадстаўнікі, якія сачылі за выкананнем гігіенічных дзеянняў, накіраваных супраць халеры і спрабавалі растлумачыць сутнасць супрацьхалерных мерапрыемстваў.

[1]

[2]

[3]

[4]