Вікіпедыя

Паўднёвая Амерыка

кантынент

Паўднё́вая Аме́рыка (ісп.: América del Sur, Sudamérica, Suramérica, парт.: América do Sul, англ.: South America, нідэрл.: Zuid-Amerika, фр.: Amérique du Sud, гуар.: Ñembyamérika, кечуа: Urin Awya Yala, Urin Amerika) — кантынент, большая частка якога размешчана ў паўднёвым паўшар'і паміж Атлантычным і Ціхім акіянамі, з поўдня абмываецца водамі Паўднёвага акіяна. Звязана з Паўночнай Амерыкай Панамскім перашыйкам. Уздоўж заходняй мяжы кантынента прасціраецца горная сістэма Анды. Землі на ўсход ад Андаў занятыя ў асноўным трапічнымі лясамі, вялікім басейнам ракі Амазонкі.

Паўднёвая Амерыка
Паўднёвая Амерыка на карце паўшар'я
Паўднёвая Амерыка на карце паўшар'я
Тэрыторыя17 840 000 км²
Насельніцтва387 489 196 (2011) чал.
Шчыльнасць21,4 чал./км²
Этнахаронімпаўднёваамерыканец, амерыканец 
Уключае12 дзяржаў
Залежныя дзяржавы3 
Мовымовы, якія выкарыстоўваюць у Паўднёвай Амерыцы 
Часавыя паясыUTC-2 да UTC-5 
Найбуйнейшыя гарады
Бразілія Сан-Паўлу
Аргенціна Буэнас-Айрэс
Бразілія Рыа-дэ-Жанэйра
Калумбія Багата
Перу Ліма
Чылі Сант’яга
Венесуэла Каракас
Калумбія Медэльін
Бразілія Белу-Арызонці
Калумбія Калі 
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

У склад Паўднёвай Амерыкі таксама ўваходзяць розныя астравы, большасць з якіх прыналежыць краінам кантынента. Астравы ў басейне Карыбскага мора садносяцца да Паўночнай Амерыцы. Краіны Паўднёвай Амерыкі, якія мяжуюць з Карыбскім морам — улучаючы Калумбію, Венесуэлу, Гаяну, Сурынам, Французскую Гвіяну і Панаму — вядомыя як Карыбская Паўднёвая Амерыка.

Паўднёвая Амерыка займае сярод кантынентаў чацвёртае месца паводле плошчы (17,8 млн. км²) і пятае месца паводле колькасці насельніцтва (370 млн. чал., 2005).

Паходжанне назвы

правіць

Слова «Амерыка» ў назве гэтага кантынента ўпершыню ўжыў Марцін Вальдземюлер, нанясучы на сваю карту лацінскі варыянт імя Амерыга Веспучы, які, у сваю чаргу, упершыню выказаў здагадку, што адкрытыя Хрыстафорам Калумбам землі не маюць адносін да Індыі, а з'яўляюцца Новыс Светам, перш еўрапейцам невядомым.

 
Комплексная карта Паўднёвай Амерыкі.
 
Паўднёвая Амерыка з космасу.

Гісторыя

правіць
Гл. таксама: Дакалумбава Амерыка
Гл. таксама: Гісторыя Паўднёвай Амерыкі
 
Першая частка кнігі «Хроніка Перу» Сьеса дэ Леона, якая ўпершыню апісала шматлікія этнасы Паўднёвай Амерыкі (1553).

Гісторыю кантынента можна ўмоўна падзяліць на тры этапы. Першы — гэта перыяд станаўлення, росквіту і заняпаду аўтахтонных цывілізацый (інкі і інш.). Другі — гэта эпоха еўрапейскай заваёвы (Канкіста) і каланіялізму 1500—1800 гг., калі большая частка кантынента знаходзілася ў залежнасці ад дзвюх еўрапейскіх краін (Іспанія і Партугалія). Нягледзячы на адносна невялікую працягласць, менавіта ў гэты перыяд склаліся мовы і культуры, эканомікі, а таксама зародкі дзяржаўнасці большасці сучасных лацінаамерыканскіх дзяржаў. Перыяд пасля атрымання незалежнасці мала чым адрозніваўся ад каланіяльнага ў эканоміка-сацыяльным плане. Больш таго, ён пагоршыўся палітычнай нестабільнасцю большасці краін рэгіёна, а таксама сталай інтэрвенцыяй з боку ЗША, эканоміка-сацыяльныя каштоўнасці якіх у большасці сваім чужыя жыхарам Паўднёвай Амерыкі. Гісторыю краін Гвіянскага ўзбярэжжа варта разглядаць асобна. Гаяна, Сурынам і, у меншай ступені, Французская Гвіяна, заўважна адрозніваюцца ад большасці іспана- і партугаламоўных краін кантынента.

Дакласічны перыяд

правіць

Існуюць дзве версіі пра магчымае засяленне тэрыторый Паўднёвай Амерыкі чалавекам. Паводле першай, засяленне адбывалася з Азіі, з тэрыторыі сучаснай Расіі, праз Берынгаў праліў і Паўночную Амерыку, аднак не ўсе існыя археалагічныя знаходкі ўкладаюцца ў дадзеную тэорыю, у сувязі з чым высоўваецца тэорыя пра магчымасць існавання «дасібірскіх» паўднёваамерыканскіх першабытнікаў.

Першыя сельскагаспадарчыя доследы чалавека ў Паўднёвай Амерыцы датуюцца 6500 г. да н.э., калі ў Амазоніі пачалі культываваць бананы, бульба і востры чырвоны перац[1].

Адкрыццё Паўднёвай Амерыкі

правіць

Імкнучыся адкрыць марскі шлях у Індыю, Хрыстафор Калумб перасек у 1492 годзе Атлантычны акіян і адкрыў Вялікія Антыльскія астравы. За першай экспедыцыяй рушыла ўслед другая, потым трэцяя. Маршрут сваёй трэцяй экспедыцыі праклаў значна паўднёвей ужо вядомых яму земляў і адкрыў востраў Трынідад, правядучы карабель паміж выспай і невядомым берагам. Іспанцаў здзівіла, што вада ўздоўж яго была амаль прэснай. Адмірал запісаў у дзённіку: «… такая магутная рака магла існаваць толькі на мацерыку, і на поўдні ёсць яшчэ мацярык».

Іспанскія экспедыцыі XV—XVI

правіць

Услед за Калумбам у Паўднёвую Амерыку на пошукі новых земляў і новых багаццяў — золата і каштоўнасцей — адправіліся шматлікія іспанскія экспедыцыі.

Экспедыцыя Франсіска Арэльяны

правіць

Пад канец снежня 1541 года флатылія Франсіска Арэльяны, якая складалася з брыганціны і чатырох каноэ, пачала спуск да акіяна па рацэ Напо. Больш за праз месяц плавання яны трапілі ў раку «шырокую, як мора», то бок у Амазонку. Па дарозе на ўсход іспанцы сустракалі індзейскія вёскі, бачылі шматлікія прытокі. Велізарны левы прыток, воды якога былі «чорнымі, як чарніла», яны назвала Рыа-Негру — «чорная рака». Толькі ў жніўні 1542 года яны дайшлі да ўтокі ракі.

Геаграфічныя даследаванні

правіць

У вывучэнні прыроды мацерыка веліка роля нямецкага прыродазнаўца і географа Аляксандра Гумбальта, які падарожнічаў па Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыцы ў 1799—1804 гадах[2]. Глыбейшае вывучэнне асобных тэрыторый мацерыка пачалося ў XIX стагоддзі. У 1821—1828 гадах руская экспедыцыя пад кіраўніцтвам Рыгора Іванавіча Лангсдорфа даследавала ўнутраныя раёны Бразіліі. Каштоўныя звесткі пра геалагічны будынак, клімат, расліны і жывёл Амазонскай нізіны сабраў англійскі вандроўнік Генры Бейтс падчас экспедыцыі 1848—1859 гадоў.

Крайнія пункты

правіць

Рэльеф

правіць

Сярэдняя вышыня Паўднёвай Амерыкі над узроўнем мора 580 м. На захадзе размешчана горная сістэма Андаў вышынёй да 6960 м (г. Аканкагуа), якая складаецца з горных ланцугоў і высокіх плато паміж імі. На ўсходзе знаходзяцца Бразільскае нагор’е і Гвіянскае нагор’е. Паміж Андамі і пласкагор'ямі раскінуліся Амазонская нізіна, раўніны і нізіны Гран-Чака, Лаплацкая нізіна і нізіна Арынока; паверхня іх раўнінная, рачныя даліны ўрэзаны слаба. На поўдні мацерыка размяшчаецца плато Патагоніі.

Геалагічная будова

правіць

У тэктанічных адносінах вылучаюцца 2 асноўныя структуры: геасінклінальная на захадзе, платформавая на ўсходзе. Фарміраванне Андаў пачалося ў познім палеазоі — мезазоі. Гораўтварэнне не закончылася (бываюць землетрасенні і вулканічныя вывяржэнні). На ўсходзе платформавыя структуры: Паўднёва-Амерыканская і Патагонская платформы. Старажытны архейскі фундамент выходзіць на паверхню ў Гвіянскім, Заходне-Бразільскім і Усходне-Бразільскім шчытах. За межамі шчытоў тэрыторыі платформ перакрыты пераважна кантынентальнымі адкладамі. Паміж платформавай і геасінклінальнай абласцямі — тэктанічныя ўпадзіны Арынока, Гран-Чака, Ла-Плата; паміж Андамі, Гвіянскім і Заходне-Бразільскім шчытамі — Амазонская ўпадзіна. Упадзіны запоўнены марскімі адкладамі і прадуктамі разбурэння гор.

Платформы пачалі фарміравацца ў дакембрыі, у кембрыі злучыліся ў адзін масіў. У трыясе ў басейне р. Парана ўтварыліся разломы і адбыліся вывяржэнні базальтавых лаў.

Горны захад

правіць

Пустыня Атакама

правіць
Асноўны артыкул: Атакама

Эль-Ніньё

правіць
Асноўны артыкул: Эль-Ніньё

Раўнінны ўсход

правіць

Нізінныя раўніны — Арынокская, Амазонская і Ла-Плата — займаюць на мацерыку значныя прасторы. Амаль плоская паверхня гэтых раўнін спрыяльная для адукацыі буйных рачных сістэм Амазонкі, Арынока і Параны з шырокімі і глыбокімі рачнымі далінамі. Большую плошчу мацерыка займаюць Гвіянскае і Бразільскае пласкагор'і. Часта яны складаюцца з некалькіх плато.

Геалогія

правіць

Пасля распаду праконтинента Пангея тэрыторыя Паўднёвай Амерыкі ў мелавым перыядзе была з'яднана з Афрыкай, Аўстраліяй і Антарктыдай у складзе кантынента Гандвана. Пад канец мелавога перыяду Гандвана распалася, і да канца трацёвага перыяду Паўднёвая Амерыка была выспай. Тут існавала адменная фаўна, дзе дамінавалі нотаўнгуляты. Пасля ўватрэння перашыйку з Паўночнай Амерыкай прыток новай фаўны прывёў да амаль поўнага вымірання фаўны мясцовай.

Клімат

правіць

Клімат Паўднёвай Амерыкі абумоўлены размяшчэннем яе пераважна ў экватарыяльным і паўднёвым трапічным паясах. Характэрна вялікае і амаль раўнамернае (акрамя крайняга поўдня) паступленне сонечнага цяпла. Сезонныя кліматычныя адрозненні залежаць ад сонечнай радыяцыі, агульнай цыркуляцыі атмасферы, цэнтраў высокага ціску атмасферы. Пераважае экватарыяльная і мусонна-пасатная цыркуляцыя паветра з Атлантычнага акіяна. На захадзе Амазонскай нізіны вільготны экватарыяльны гарачы клімат без сухога перыяду, на ўсходзе Амазонскай нізіны — субэкватарыяльны, на поўдні — субтрапічны і ўмераны клімат. У паўночнай раўніннай частцы тэмпература паветра ўвесь год каля 20—28 °С. Ападкаў 2000—3000 мм за год у басейне рэк Арынока і Амазонка. У студзені на Бразільскім пласкагор'і 20—28 °С, у ліпені 12—25 °С, на Лаплацкай нізіне адпаведна 20—24 і 8—16 °С, у Патагоніі 12—23 і 3 °С. Ападкаў на Бразільскім пласкагор'і ад 500 мм на паўночным усходзе да 2000 мм у большай частцы і да 3000 мм на паўднёвым усходзе, на Лаплацкай нізіне ад 500 мм да 1000 мм, у Патагоніі каля 250 мм. Снегавая лінія ў гарах экватарыяльнай зоны на вышыні каля 5 тыс. м, на поўдні на вышыні каля 1000—1200 м. Максімум ападкаў — да 10000 мм у гарах на захадзе Калумбіі, да 7000 мм на поўдні Чылі; на ўзбярэжжах Перу і Паўночнага Чылі (у пустыні Атакама) менш за 100 мм за год.

Унутраныя воды

правіць

Паводле велічыні гадавога сцёку Паўднёвая Амерыка займае 2-е месца ў свеце — каля 20% сцёку рэк Зямлі (каля 7900 км³/год), паводле сярэдняга слоя сцёку (440 мм) на 1-м месцы ў свеце. Больш за 90% тэрыторыі мацерыка адносіцца да басейна Атлантычнага акіяна. Найбольшыя рэкі: Амазонка (самая мнагаводная і вялікая паводле плошчы басейна ў свеце), Арынока, Парана з Парагваем, Сан-Франсіску, Магдалена. Пераважае дажджавое жыўленне рэк, на поўдні Патагоніі снегавое, у Андах месцамі ледавіковае. У экватарыяльных раёнах летнія дажджавыя паводкі і памяншэнне расходаў зімой. Пастаянна паўнаводныя рэкі на захадзе Амазонскай нізіны і на поўдні Бразільскага нагор'я. Максімум сцёку рэк позняй вясной і летам у Патагоніі і Сярэднім Чылі. На поўначы Чылі ў пустыні Атакама сцёк толькі перыядамі. Буйныя азёры Маракайба (на поўначы), Тытыкака (на вышыні 3812 м) і інш. У Андах ледавікі (больш за 20 тыс. км²), найбольшыя на поўдні і на Вогненнай Зямлі.

Палітычны падзел

правіць
 
Палітычная гісторыя Паўднёвай Амерыкі з 1700 па 1975 год.
Краіны і тэрыторыі Плошча (км²) Насельніцтва
(на 1 ліпеня 2008) 		Шчыльнасць насельніцтва
(на км²)
  Аргенціна 2 766 890 40 677 348 14,3
  Балівія 1 098 580 8 857 870 8,1
  Бразілія 8 514 877 191 908 598 22,0
  Венесуэла 912 050 26 414 815 27,8
  Гаяна 214 970 770 794 3,6
  Калумбія 1 138 910 45 013 674 37,7
  Парагвай 406 750 6 347 884 15,6
  Перу 1 285 220 27 925 628 21,7
  Сурынам 163 270 438 144 2,7
  Уругвай 176 220 3 477 778 19,4
  Фалклендскія астравы (спорныя паміж Вялікабрытаніей і Аргенцінай) 12 173 2 967 0,24
  Гвіяна (Францыя) 91 000 209 000 2,1
  Чылі 756 950 16 454 143 21,1
  Эквадор 283 560 13 927 650 47,1
  Паўднёвая Джорджыя і Паўднёвыя Сандвічавы астравы (Вялікабрытанія) 3 093 20 0
Усяго 17 824 513 382 426 293 21,5

Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічавы астравы не маюць пастаяннага насельніцтва.

Выспы прыналежаць Вялікабрытаніі, адносяцца да заморскай самакіраванай тэрыторыі Фалклэндскіх астравоў.

Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічавы астравы лічацца часткай Антарктыкі.

Палітыка

правіць
 
Эмблема арганізацыі МЕРКАСУР (на партугальскай).

На палітычнай арэне пачало XXI стагоддзя ў Паўднёвай Амерыцы адзначана прыходам сіл левага кірунку, сацыялістычныя лідары абраны ў такіх краінах, як Чылі, Уругвай, Бразілія, Аргенціна, Эквадор, Балівія, Парагвай і Венесуэла. На фоне гэтага ў Паўднёвай Амерыцы паўсюдна заўважнае развіццё рынкавай эканомікі і міжнароднай супрацы, так, прыкладам, былі створаны арганізацыі МЕРКАСУР і Андская супольнасць, мэтай якіх з'яўляецца свабоднае перасоўванне грамадзянаў, эканамічнае развіццё, здыманне мытных пошлін і палітыка агульнай абароны.

 
Сцяг УНАСУР.

З 2004 года існуе і развіваецца Саюз паўднёваамерыканскіх нацый, таксама вядомы як УНАСУР — арганізацыя, што аб'ядноўвае ў сябе амаль усе краіны Паўднёвай Амерыкі, ствараная па мадэлі Еўрасаюза. У рамках саюза створаны кансультацыйны Паўднёваамерыканскі савет абароны, плануецца стварэнне агульнага парламента[3], а таксама стварэнне адзінага рынку і ліквідацыя мытных тарыфаў паміж краінамі-ўдзельніцамі.

Дэмаграфія

правіць
Асноўны артыкул: Лацінаамерыканцы

Этнічныя групы

правіць
 
Цемнаскурыя бразільянкі.

На этнічным узроўні насельніцтва Паўднёвай Амерыкі можна падзяліць на тры тыпы: індзейцы, белыя і негры. У такіх краінах, як Калумбія, Эквадор, Парагвай і Венесуэла ў дэмаграфічным плане пераважаюць метысы (нашчадкі шлюбаў іспанцаў і тубыльнага насельніцтва). Толькі ў дзвюх краінах (Перу і Балівіі) індзейцы ўтвараюць большасць. У Бразіліі, Калумбіі і Венесуэле жыве значны лік насельніцтва афрыканскага паходжання.

У такіх дзяржавах, як Аргенціна, Уругвай, Чылі і Бразілія большасць насельніцтва мае еўрапейскае паходжанне, з іх у першых дзвюх большасць насельніцтва — нашчадкі выхадцаў з Іспаніі і Італіі. На поўдні і паўднёвым усходзе Бразіліі жывуць нашчадкі партугальцаў, немцаў, італьянцаў і іспанцаў.

Чылі прыняла хвалю эміграцыі з Іспаніі, Германіі, Англіі, Францыі, Італіі, Аўстрыі, Швейцарыі, Скандынавіі, Грэцыі і Харватыі на працягу XVIII і напачатку XX стагоддзяў. У гэтай краіне жыве, па розных дадзеных, ад 1 600 000 (10 % насельніцтвы) да 4 500 000 (27 %) выхадцаў з краіны баскаў. 1848 быў годам масавай іміграцыі немцаў (таксама аўстрыйцаў і швейцарцаў) і, часткова, французаў, галоўным чынам, у паўднёвыя раёны краіны, дагэтуль зусім незаселеныя, але багатыя прыродай і карыснымі выкапнямі. Гэта іміграцыя немцаў працягнулася пасля першай і другой сусветных войн такім чынам, што сёння каля 500 000 чылійцаў маюць нямецкае паходжанне. Апроч таго, каля 5 % насельніцтвы Чылі — нашчадкі выхадцаў імігрантаў-хрысціянаў з Сярэдняга Усходу (палестынцы, сірыйцы, ліванцы, армяне). Таксама каля 3 % насельніцтвы Чылі — генетычныя харваты. Нашчадкі грэкаў складаюць каля 100 000 чалавек, большасць з іх жыве ў Сант’яга і Антафагасце. Каля 5 % насельніцтва — французскага паходжання. Ад 600 000 да 800 000 — італьянскага.

У Бразілію немцы імігравалі, галоўным чынам, на працягу XIX і XX стагоддзяў у сувязі з палітыка-сацыяльнымі падзеямі на радзіме. Сёння каля 10 % бразільцаў (18 млн) маюць нямецкае паходжанне. Апроч таго, Бразілія — краіна Лацінскай Амерыкі, дзе жыве найвялікі лік этнічных украінцаў (1 млн).

Этнічныя меншасці ў Паўднёвай Амерыцы таксама прадстаўлены арабамі і японцамі ў Бразіліі, кітайцамі ў Перу і індыйцамі ў Гаяне.

Мовы

правіць
 
Афіцыйныя мовы дзяржаў і тэрыторый Паўднёвай Амерыкі.
 
Арэал індзейскіх моў у Лацінскай Амерыцы:      кечуа      гуарані      аймара      мапучэ

Найболей пашыранымі мовамі Паўднёвай Амерыкі з'яўляюцца партугальская і іспанская. На партугальскай мове размаўляе Бразілія, насельніцтва якой складае каля 50 % насельніцтва гэтага кантынента. Іспанская мова з'яўляецца афіцыйнай мовай большасці краін гэтага кантынента. Таксама ў Паўднёвай Амерыцы тлумачацца і на іншых мовах: у Сурынаме гавораць па-галандску, у Гаяне — па-англійску, а ў Французскай Гвіяне — адпаведна па-французску.

Нярэдка можна пачуць і тубыльныя мовы індзейцаў: кечуа (Эквадор, Балівія і Перу), гуарані (Парагвай і Балівія), Аймара (Балівія і Перу) і араўканская мова (поўдзень Чылі і Аргенціны). Усе яны (апроч апошняга) маюць афіцыйны статус у краінах свайго моўнага арэала.

Бо значную дзель насельніцтва Паўднёвай Амерыкі складаюць выхадцы з Еўропы, многія з іх дагэтуль захоўваюць сваю мову, найболей пашыранымі з іх з'яўляюцца італьянская і нямецкая мовы ў такіх краінах як Аргенціна, Бразілія, Уругвай, Венесуэла і Чылі.

Самымі папулярнымі вывучанымі замежнымі мовамі ў краінах Паўднёвай Амерыкі з'яўляюцца англійская, французская, нямецкая і італьянская.

Эканоміка

правіць
 
Рафаэль Карэа, Эва Маралес, Нестар Кіршнер, Крысціна Фернандас, Луіс Інасіу ды Сілва, Ніканор Дуартэ Фрутас і Уга Чавес на падпісанні дакументаў пра ўстанову Банка Поўдня.

У паслякрызісныя 2010—2011 гады эканоміка краін Лацінскай Амерыкі паказала сур'ёзныя тэмпы ўзросту, апераджальныя сярэднесусветныя: у 2010 годзе ўзрост склаў 6 %, а прагноз на 2011 год кажа пра 4,7 %[4]. З-за гістарычна высокай інфляцыі ушануй ва ўсіх краінах Паўднёвай Амерыкі, адсоткавыя стаўкі застаюцца высокімі, яны, зазвычай, удвая больш, чым у Злучаных Штатах. Прыкладам, адсоткавая стаўка каля 22 % у Венесуэле і 23 % у Сурынаме. Выняткам з'яўляецца Чылі, якая ўжыццяўляе эканамічную палітыку свабоднага рынку з усталяваннем ваеннай дыктатуры ў 1973 годзе і актыўна нарошчвае сацыяльныя выдаткі з моманту аднаўлення дэмакратычнага кіравання напачатку 1990-х. Гэта прывяло да эканамічнай стабільнасці і адсоткавых ставак на нізкім роўні.

Паўднёвая Амерыка належыць на экспарт тавараў і прыродныя рэсурсы. Бразілія (сёмая па велічыні эканоміка ў свеце і другая па велічыні ў Амерыцы) лідаруе ў агульным аб'ёме экспарту $ 137.8 млрд дол. ЗША , потым Чылі $ 58.12 млрд і Аргенціна з 46.46 млрд дол. ЗША[5].

Эканамічны разрыў паміж багатымі і беднымі ў большасці паўднёваамерыканскіх краін лічыцца большым, чым на большасці іншых кантынентаў. У Венесуэле, Парагваі, Балівіі і многіх іншых краінах Паўднёвай Амерыкі, самыя багатыя 20 % валодаюць больш 60 % багаццяў краіны, тым часам як найбольш бедныя 20 % валодаюць менш чым 5 %. Такі шырокі разрыў можна ўбачыць у многіх буйных паўднёва-амерыканскіх гарадах, дзе часовыя хаціны і трушчобы стаяць шэрагам з хмарачосамі і апартаментамі класа люкс.

Краіны ВУП (намінальны) у 2009[6] ВУП у 2009[7] ВУП на душу насельніцтва ў 2009[7] ІРЧП в 2007[8]
  Аргенціна &&&&&&&&&0326474.&&&&&0326 474 &&&&&&&&&0572860.&&&&&0572 860 &&&&&&&&&&014413.&&&&&014 413 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.8660000,866
  Балівія &&&&&&&&&&017413.&&&&&017 413 &&&&&&&&&&043424.&&&&&043 424 &&&&&&&&&&&04330.&&&&&04 330 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.7290000,729
  Бразілія &&&&&&&&01572590.&&&&&01 572 590 &&&&&&&&01981642.&&&&&01 981 642 &&&&&&&&&&010325.&&&&&010 325 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.8130000,813
  Чылі &&&&&&&&&0169573.&&&&&0169 573 &&&&&&&&&0243044.&&&&&0243 044 &&&&&&&&&&014510.&&&&&014 510 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.8780000,878
  Калумбія &&&&&&&&&0269654.&&&&&0269 654 &&&&&&&&&0400300.&&&&&0400 300 &&&&&&&&&&&08215.&&&&&08 215 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.8070000,807
  Эквадор &&&&&&&&&&052572.&&&&&052 572 &&&&&&&&&0106993.&&&&&0106 993 &&&&&&&&&&&07685.&&&&&07 685 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.8060000,806
  Фалклендскія астравы 0Памылка ў шаблоне: незразумелы сімвал «?».Памылка ў шаблоне: незразумелы сімвал «?»? &&&&&&&&&&&&&075.&&&&&075 &&&&&&&&&&025000.&&&&&025 000 N/A
  Гвіяна (Францыя) &&&&&&&&&&&03524.&&&&&03 524[9] N/A &&&&&&&&&&&02300.&&&&&02 300 (nominal, 2007)[9] N/A
  Гаяна &&&&&&&&&&&01130.&&&&&01 130 &&&&&&&&&&&03082.&&&&&03 082 &&&&&&&&&&&04035.&&&&&04 035 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.7290000,729
  Парагвай &&&&&&&&&&016006.&&&&&016 006 &&&&&&&&&&029403.&&&&&029 403 &&&&&&&&&&&04778.&&&&&04 778 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.7610000,761
  Перу &&&&&&&&&0127598.&&&&&0127 598 &&&&&&&&&0245883.&&&&&0245 883 &&&&&&&&&&&08580.&&&&&08 580 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.8060000,806
  Сурынам &&&&&&&&&&&02984.&&&&&02 984 &&&&&&&&&&&04436.&&&&&04 436 &&&&&&&&&&&08323.&&&&&08 323 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.7690000,769
  Уругвай &&&&&&&&&&032262.&&&&&032 262 &&&&&&&&&&042543.&&&&&042 543 &&&&&&&&&&013294.&&&&&013 294 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.8650000,865
  Венесуэла &&&&&&&&&0319443.&&&&&0319 443 &&&&&&&&&0335200.&&&&&0335 200 &&&&&&&&&&012785.&&&&&012 785 ▲ &&&&&&&&&&&&&&00.8440000,844

Турызм

правіць
 
Від на Пляж Капакабана, у бразільскім горадзе Рыа-дэ-Жанэйра, адным з асноўных турыстычных цэнтраў у свеце.

Турызм робіцца ўсё важнейшай крыніцай прыбытку для многіх краін Паўднёвай Амерыкі[10][11]. Гістарычныя помнікі, архітэктурныя і прыродныя дзівы, размаіты асартымент прадуктаў сілкавання і культуры, маляўнічыя гарады, і ўзрушальныя ландшафты прыцягваюць мільёны турыстаў кожны год у Паўднёвую Амерыку. Некаторыя з найболей наведвальных месцаў у рэгіёне: Мачу-Пікчу, Рыа-дэ-Жанэйра, Салвадор, Натал, Буэнас-Айрэс, Сан-Паўлу, Куска, Картахена, трапічныя лясы Амазоніі, вадаспад Анхель, Галапагоскія астравы, востраў Маргарыта, возера Тытыкака і рэгіён Патагонія[12].

Культура

правіць
 
Фіеста у Пялюшцы. Афра-калумбійскія традыцыі ад Сан-Базіліа-дэ-Паленке, шэдэўр вуснай і нематэрыяльнай спадчыны чалавецтва з 2005 года.

На культуру паўднёваамерыканцаў зрабілі ўплыў гістарычныя сувязі з Еўропай, асабліва з Іспаніяй і Партугаліяй, а таксама — масавая культура са Злучаных Штатаў Амерыкі.

Крыніцы

правіць
  1. ↑ История древней Центральной и Южной Америки Архівавана 13 ліпеня 2011.
  2. ↑ ЭНЦИКЛОПЕДИЯ КРУГОСВЕТ: Александр Гумбольдт
  3. ↑ Би-би-си | В мире | В Южной Америке появится региональный парламент
  4. ↑ BuenoLatina. Латинская Америка: Cepal прогнозирует рост экономики в 2011 году на 4,7 %(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 7 сакавіка 2012. Праверана 4 жніўня 2016.
  5. ↑ CIA - The World Factbook - Rank Order - Exports(недаступная спасылка). Cia.gov (9 красавіка 2009). Архівавана з першакрыніцы 4 кастрычніка 2008. Праверана 18 красавіка 2009.
  6. ↑ Source
  7. ↑ а б Source Архівавана 24 красавіка 2013.
  8. ↑ Human Development Report 2009. Human development index trends: Table G. The United Nations. Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 5 кастрычніка 2009.
  9. ↑ а б (фр.) INSEE-CEROM. Les comptes économiques de la Guyane en 2006 : premiers résultats(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 лютага 2008. Праверана 14 студзеня 2008.
  10. ↑ Bigtravelweb. Bigtravelweb (13 кастрычніка 2008). Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 18 красавіка 2009.
  11. ↑ Latin American tourism growth Архівавана 25 сакавіка 2009.
  12. ↑ Top attractions. Gosouthamerica.about.com (4 снежня 2007). Архівавана з першакрыніцы 3 лютага 2012. Праверана 18 красавіка 2009.

Літаратура

правіць

Спасылкі

правіць
  Паўднёвая Амерыка на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Паўднёвая_Амерыка&oldid=4852297"