Сакоку
Сако́ку (яп.: 鎖国, літаральна «краіна на ланцугу»), таксама самаізаляцыя Японіі — знешняя палітыка самаізаляцыі Японіі ад навакольнага свету, якая была ўведзена пасля паўстання хрысціян у Сімабары і праводзілася сёгунамі з роду Такугава на працягу двух стагоддзяў, з 1641 па 1853 гады.
Сакоку | |
---|---|
Кім названа | Shizuki Tadao[d] |
Краіна | |
Дата пачатку | 1639 |
Дата заканчэння | 1854 |
Эпоха | Перыяд Эда |
Процілегла | kaikoku[d] |

Перадумовы
правіцьУ сярэдзіне XVI стагоддзя на японскіх астравах завязаўся ажыўлены гандаль з еўрапейцамі. У 1542 годзе там з'явіліся партугальцы, а ў 1580 — іспанцы. У Японію еўрапейскія купцы, піраты і місіянеры прывозілі вырабы з Кітая (галоўным чынам, шоўк), а таксама еўрапейскую агнястрэльную зброю. Адтуль жа вывозілася золата, срэбра і нявольнікі. З'явіўшыся ў Японіі разам з купцамі, езуіты (Францыск Ксаверый і інш.) сталі прапаведаваць каталіцтва, што спачатку мела поспех. Феадалы вострава Кюсю не толькі прымалі ў сябе езуітаў і давалі ім дазвол на свабодную пропаведзь, на адкрыццё школ і цэркваў, але і больш таго — прымалі хрысціянства самі і звярталі ў яго сваіх васалаў. Яны спадзяваліся прыцягнуць у свае парты пабольш гандлёвых караблёў, а галоўнае — павялічыць запасы неабходнай ім агнястрэльнай зброі. І сама падтрымка еўрапейцаў магла адыграць вялікую ролю ў іх барацьбе з іншымі феадаламі.
З'яўленне еўрапейцаў на японскіх астравах не толькі спрыяла абвастрэнню міжусобных войнаў феадалаў, давала штуршок развіццю марскога гандлю, але і выклікала небяспеку падпарадкавання Японіі еўрапейскімі каланізатарамі, бо іспанцы і партугальцы бралі ўдзел у міжусобных войнах на баку паўднёвых феадалаў. У рэальнасці еўрапейскай пагрозы японцы маглі пераканацца на прыкладзе захопленых іспанцамі Філіпінаў. Існавала таксама і адчувальная небяспека ад маньчжураў, якія падпарадкавалі сваёй уладзе Кітай і Карэю.
Галоўнай прычынай закрыцця краіны стала ўнутранае становішча ў краіне. Развіццё знешняга гандлю ў XV—XVI стст. выклікала рост праслойкі багатых гараджан у марскіх партах. Іх уплыў, абумоўлены велізарнымі багаццямі, стаў настолькі значным, што пагражаў падарваць і самі асновы феадальнага ладу. Таму феадалам для захавання свайго становішча было неабходна нанесці ўдар па магутнасці гэтай гандлёвай буржуазіі — забараніць ёй займацца знешнім гандлем. Гандаль з іншаземцамі быў манапалізаваны кампаніяй, не толькі створанай і кантралюемай урадам сёгуна, але і арганізаванай з прамым удзелам урада ў якасці пайшчыка, а гэта пазбаўляла крыніцы ўзбагачэння і гандлёвае саслоўе, і паўднёвых феадалаў.
Барацьба сёгуната супраць замежнага ўплыву
правіцьПасля зрушэння чыноўнікаў, вінаватых у сувязях з замежнікамі, і пацвярджэння ўказу аб забароне місіянерскай дзейнасці такугаўскі ўрад перайшоў да рашучых дзеянняў — некалькі хрысціян былі пакараны смерцю, а ў 1614 годзе асобым указам была ўведзена поўная і безумоўная забарона іншаземнай рэлігіі. У 1630 годзе спынены ўвоз еўрапейскіх кніг, а таксама кітайскіх, дзе мелася хоць-якое згадванне пра хрысціянства.
Пад страхам смяротнага пакарання з 1636 года японцам забаранялася пакідаць тэрыторыю сваёй краіны без асаблівай урадавай санкцыі, а таксама будаваць вялікія судны, прыдатныя для далёкіх плаванняў. Замежныя ж купцы давалі спецыяльнае абавязацельства займацца толькі гандлем.
Пасля прыгнечання сімабарскага паўстання сялян-каталікоў сёгунат шэрагам указаў канчаткова «закрывае» краіну для замежнікаў, імкнучыся спыніць любы замежны ўплыў. У 1638 годзе ўказам Такугава з краіны высылаюцца ўсе партугальцы, на іспанцаў рэпрэсіі былі распаўсюджаны яшчэ раней. Усе кантакты з заходнім светам былі манапалізаваны галандцамі-кальвіністамі, асаблівае становішча якіх у краіне было забяспечана іх дапамогай у прыгнечанні паўстання каталікоў. Два разы ў год быў дазволены заход галандскіх і кітайскіх суднаў толькі ў адзін порт у краіне — Нагасакі.
Звесткі пра заходнюю навуку і культуру пранікалі ў Японію пад відам рангаку праз галандскую гандлёвую факторыю на насыпным астраўку Дэдзіма ў гавані Нагасакі. Ізаляцыянісцкая палітыка дазваляла сёгунам наглядаць за гандлем з Карэяй і Кітаем, зводзіць да мінімуму місіянерскую дзейнасць каталіцкіх святароў і не дапускаць каланізацыі астравоў еўрапейцамі.
Своеасаблівым праломам у ладзе сакоку былі візіты ў Японію рускіх гандляроў і мараплаўцаў — такіх як Павел Лебядзеў-Ластаўчын (1778), Мікалай Разанаў (1807) і Васіль Галаўнін (1811); апошні з іх быў затрыманы на востраве Кунашыр і правёў у японскім палоне два гады. Незадаволенасць урада выклікалі таксама пачашчэнне выпадкаў заходу ў японскія гавані англійскіх (фрэгат «Фаэтон») і французскіх (Лаперуз) суднаў. Гэта прывяло да ўзмацнення жорсткасці палітыкі сакоку.
Крах палітыкі Сакоку
правіцьУ 1825 годзе выйшаў указ, які патрабаваў адкрываць стральбу па любым заходнім караблі, які з'явіцца каля японскіх берагоў.
Спалучэнне знешніх фактараў прывяло ў сярэдзіне XIX стагоддзя да росту цікавасці еўрапейскіх краін, і асабліва ЗША, да адкрыцця гандлю з Японіяй[1]:
- Адкрыццё ў 1842 годзе цынскага Кітая для гандлю з Еўропай і ЗША[2], разам з далучэннем Каліфорніі да ЗША ў 1850, стварыла пастаянны паток марскіх перавозак паміж Паўночнай Амерыкай і Азіяй. У дадатак, кітабойная індустрыя ЗША, якая паспяхова разгортвала свае аперацыі ў паўночнай частцы Ціхага акіяна з сярэдзіны XVIII стагоддзя, мела патрэбу ў бяспечных гаванях, дапамозе ў выпадках караблекрушэнняў, і надзейных станцыях дазапраўкі;
- Пераход ад паруснага флоту да паравога, які адбываўся паралельна і быў заснаваны на спальванні вугалю, прывёў да росту патрэбнасці амерыканскіх гандляроў у прамежкавых базах, дзе гандлёвыя судны маглі загрузіцца вугалем і правізіяй падчас працяглага пераходу са ЗША ў Кітай. Спалучэнне выгоднага геаграфічнага становішча і чутак пра наяўнасць значных запасаў вугалю ў Японіі зрабілі адкрыццё японскіх партоў для гандлю са ЗША прыярытэтным у вачах амерыканскага ўрада;
- Нарэшце, пастаянны паток амерыканскіх маракоў, якія апынуліся на берагах Японіі з-за караблекрушэнняў і падвяргаліся дрэннаму абыходжанню з боку японцаў, падахвочваў урад ЗША да ўсталявання прамых дыпламатычных адносін з Японіяй.
Усё гэта прывяло ўрад ЗША да рашэння накіраваць у Японію ў 1853 годзе экспедыцыю ВМС ЗША пад камандаваннем камандора Перы, перад якой была пастаўлена задача дамагчыся ўсталявання прамых дыпламатычных адносін з Японіяй. Дзейнічаючы ў духу дыпламатыі кананерак, «чорныя караблі» Пэры, пад пагрозай абстрэлу сталіцы, прымусілі Японію да заключэння пагаднення ў Канагаве, які адкрыў Японію замежнаму гандлю і фактычна паклаў канец палітыцы самаізаляцыі краіны. Аналагічныя дагаворы былі неўзабаве заключаны з Расіяй, Францыяй і Брытаніяй.
Падпісанне нераўнапраўных дагавораў з замежнымі дзяржавамі; смерць сёгуна, які не пакінуў краіне спадчынніка; эканамічны крызіс і эпідэміі хвароб, што сталі следствам адкрыцця краіны да міжнароднага гандлю — усё ў сукупнасці прывяло краіну да эканамічнага і палітычнага крызісу, які скончыўся грамадзянскай вайной (1868—1869), у якой прыхільнікі мадэрнізацыі, якія згуртаваліся пад лозунгам вяртання ўлады імператару (Рэстаўрацыі Мэйдзі), перамаглі прыхільнікаў сёгуната.
Пасля Рэстаўрацыі Мэйдзі ў 1868, новы ўрад Японіі ўзяў курс на мадэрнізацыю краіны. У прыватнасці, былі зняты абмежаванні эпохі Сакоку, такія, як забарона пакідаць тэрыторыю краіны, адкрыты да гандлю ўсе парты краіны і г.д.
Зноскі
- ↑ US Department of State website, «The United States and the Opening to Japan, 1853»
- ↑ Зафіксавана палажэннямі Нанкінскага дагавора, падпісанага па выніках Першай опіумнай вайны (1839—1842) паміж Кітаем і Вялікабрытаніяй
Гл. таксама
правіць- Хайцзінь — аналагічная палітыка ізаляцыянізму, якая дзейнічала ў Кітаі
- Аўтаркія
- Ізаляцыянізм
Спасылкі
правіць- На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх