Старажытнагрузінская мова
Старажытнагрузінская мова (ႤႬႠჂ ႵႠႰႧႭჃႪႨ, энай картулі) — літаратурная мова Грузіі, якая з'явілася ў V стагоддзі. Шырока выкарыстоўвалася ў XI стагоддзі, у XVIII стагоддзі развілася ў сучасную грузінскую мову. Цяпер ужываецца як мова набажэнства ў Грузінскай праваслаўнай царкве.
| Старажытнагрузінская мова | |
|---|---|
| Саманазва | ႤႬႠჂ ႵႠႰႧႭჃႪႨ |
| Краіны | Калхіда, Царства Іберыя, Сасанідская Іберыя, Княства Іберыя, Тао-Кларджэці, Фема Івірыя , Абхазскае царства, Грузінскае царства |
| Статус | 6 мёртвая мова[d] |
| Класіфікацыя | |
| Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
| Пісьменнасць | Хуцуры[d][1] і грузінскае пісьмо |
| Моўныя коды | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | oge |
| IETF | oge |
| Glottolog | oldg1234 |
Перыядызацыя
правіцьКорпус тэкстаў на раннім старажытнагрузінскім складаецца з 12 надпісаў і 8 рукапісаў з рэлігійнымі тэкстамі. Літаратура на класічным старажытнагрузінскім уключае ў сябе філасофскія і гістарыяграфічныя працы.
Ранняя старажытнагрузінская мова адносіцца да V — VIII стагоддзя і складаецца з дыялектаў Ханмэці (ხანმეტი, V — VII стагоддзі) і Хаэмэці (ჰაემეტი, VII — VIII стагоддзі).
Класічная мова існавала на працягу IX — XI стагоддзяў.
Фанетыка
правіцьНалічваецца 29 зычных і 5 галосных. Таксама вылучаецца паўгалосная й — алафон галоснай "і" у поствакальнай пазіцыі.
| Губныя | Зубныя/ Альвеалярныя |
Альвеапалатальныя | Велярныя | Увулярныя | Глатальныя | |
| Глухі прыдыхальны змычны | p [pʰ] | t [tʰ] | k [kʰ] | q [qʰ] | ||
| Глухі глаталізаваны змычны | p’ [pˀ] | t’ [tˀ] | k’ [kˀ] | q’ [qˀ] | ||
| Звонкі змычны | b | d | g | |||
| Глухая прыдыхальная афрыката | ts [tsʰ] | ch [tʃʰ] | ||||
| Глухая гляталізаваная афрыката | ts’ [tsˀ] | ch’ [tʃˀ] | ||||
| Звонкая афрыката | dz | j [dʒ] | ||||
| Глухі фрыкатыўны | s | sh [ʃ] | kh [χ] | h | ||
| Звонкі фрыкатыўны | z | zh [ʒ] | gh [ʁ] | |||
| Насавы | m | n | ||||
| Дрыгатлівы | r | |||||
| Латэральны | l | |||||
| Паўгалосны | w | y [j] |
| Пярэднія | Сярэднія | Заднія | |
| Высокі | i | u | |
| Сярэдні | e | o | |
| Нізкі | a |
Пісьменнасць
правіць
Грузінскі алфавіт, што ўжываўся ў старажытнагрузінскай — «асамтаўрулі» (загалоўныя літары) альбо «мрглавані» (выкругленыя). Алфавіт фанетычны, паказвае амаль што заўсёды адназначную адпаведнасць між фанемамі й графемамі. Створаны на аснове грэчаскага алфавіту з тым жа алфавітным парадкам літараў — літары, што прадстаўляюць фанемы негрэчаскага паходжання, знаходзяцца ў самым канцы; таксама ёсць тры літары, якім адпавядаюць тры грэчаскія фанемы, не прадстаўленыя ў грузінскай мове (ē, ü ды ō). Нарыс літараў у большасці выпадкаў значна адрозніваецца ад грэчаскага (Φ Θ Χ [pʰ tʰ kʰ] паходзяць на асамтаўрулі Ⴔ Ⴇ Ⴕ).
| Грэчаскі | Α | Β | Γ | Δ | Ε | Ϝ | Ζ | Η | Θ | Ι | Κ | Λ | Μ | Ν | (Ξ) | Ο | Π | (Ϙ) | Ρ |
| Асамтаўрулі | Ⴀ | Ⴁ | Ⴂ | Ⴃ | Ⴄ | Ⴅ | Ⴆ | Ⴡ | Ⴇ | Ⴈ | Ⴉ | Ⴊ | Ⴋ | Ⴌ | Ⴢ | Ⴍ | Ⴎ | Ⴏ | Ⴐ |
| Транслітарацыя | а | б | ґ | д | э | в | з | ē | т | і | к’ | л | м | н | й | о | п | ж | р |
| Грэцкі | Σ | Τ | Υ | Φ | Χ | (Ψ) | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | Ω | |
| Асамтаўрулі | Ⴑ | Ⴒ | Ⴣ | Ⴔ | Ⴕ | Ⴖ | Ⴗ | Ⴘ | Ⴙ | Ⴚ | Ⴛ | Ⴜ | Ⴝ | Ⴞ | Ⴤ | Ⴟ | Ⴠ | Ⴥ | |
| Транслітарацыя | с | т’ | ю | п | к | ґх | к’ | ш | ч | ц | дз | ц’ | ч’ | х | кв | ж | х | ō |
Зноскі
- ↑ Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Выдавецтва Кембрыджскага ўніверсітэта, 1987. — С. 305. — ISBN 978-0-521-42443-1
- ↑ Транслітарацыя зроблена па Нацыянальнай сістэме транслітарацыі Шукіі Апрыданідзэ і Лявана Чхаідзэ (Грузінская акадэмія навук, 2002). Прыдыханне не адзначаецца, глаталізацыя адзначаецца апострафам. У квадратных дужках паказаныя эквіваленты IPA, калі ёсць адрозненні
Літаратура
правіць- Aronson, Howard J. Georgian phonology // Phonologies of Asia and Africa / Alan S. Kaye. — Vol. 2, Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns (англ.), 1997. — ISBN 1-57506-018-3.
- Fähnrich, Heinz. Kartwelisches etymologisches Wörterbuch (неопр.). — Leiden: Brill, 2007. — ISBN 978-9004161092.
- Fähnrich, Heinz. Die georgische Sprache — Leiden: Brill, 2012. — ISBN 978-9004219069.
- Schanidse, Akaki. Grammatik der algeorgischen Sprache — Transl. Heinz Fähnrich. Tbilissi: Staatsuniversität, 1982. — (Schriften des Lehrstuhls für altgeorgische Sprache, vol. 24).
- Tuite, Kevin. Early Georgian // Ancient Languages of Asia Minor / Roger D. Wood. — Cambridge: CUP (pp. 145–165), 2008. — ISBN 978-0521684965.