Грузінская Апостальская Аўтакефальная Праваслаўная Царква

Грузінская праваслаўная царква (афіцыйная назва: Грузінская Апостальская Аўтакефальная Праваслаўная Царква, груз. საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია) — аўтакефальная памесная царква, якая займае шостае месца ў дыптыхах славянскіх памесных цэркваў і дзявятае ў дыптыхах старажытных усходніх патрыярхатаў[2][3][4]. Адна з найстаражытных хрысціянскіх цэркваў у свеце[5][6][7][8][9][10].

Грузінская Апостальская Аўтакефальная Праваслаўная Царква
საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია
Асноўная інфармацыя
Заснавальнікі Андрэй Першазваны, Святая Ніна
Аўтакефалія 467 год ад Антыяхійскай праваслаўнай царквы; адноўлена ў 1917 годзе ад Рускай праваслаўнай царквы
Прызнанне аўтакефаліі у 467 годзе Антыяхійскай праваслаўнай царквой; у 1943 годзе аднаўленне аўтакефаліі прызнана Рускай праваслаўнай царквой, а ў 1990 годзе Канстанцінопальскім Патрыярхатам
Прадстаяцель у наш час Ілля II, Каталікос-Патрыярх Грузіі
Цэнтр Тбілісі, Мцхета, Піцунда
Рэзідэнцыя Прадстаяцеля Тбілісі, Мцхета, Піцунда
Юрысдыкцыя (тэрыторыя)  Грузія
фармальна  Абхазія
фармальна  Паўднёвая Асеція
Турцыя Паўночны ўсход Турцыі
Епархіі за межамі юрысдыкцыі Заходне-Еўрапейская, Усходне-Еўрапейская, Аўстралійская, Вялікабрытанская і Ірландская епархія, Паўночна-Амерыканская і Канадская епархія, Паўднёва-Амерыканская епархія
Царква-маці Антыяхійская Праваслаўная Царква да 467 года
Мова набажэнстваў грузінская
Каляндар юліянскі[1]
Колькасць
Епіскапаў 47
Епархій 45
Навучальных устаноў 17 (2 духоўныя акадэміі (Тбіліская і Гелацкая), 2 багаслоўскія інстытуты (Тбіліскі і Кутаіскі), 4 духоўныя семінарыі (Тбіліская, Кутаіская, Ахалціхская, Батумская), 7 духоўных гімназій (2 Тбіліскія, Мцхецкая, Ланчхуційская, Поційская, Азургеційская, Карэльская), Хулайскае вучылішча, Хашурскі духоўны ліцэй
Манастыроў 172
Прыходаў 550
Святароў 1100
Вернікаў 4,5 млн
Сайт patriarchate.ge

Кананічна распаўсюджваецца на тэрыторыю Грузіі і на ўсіх грузін, дзе б яны ні пражывалі, а таксама на тэрыторыю часткова прызнаных Абхазіі і Паўднёвай Асеціі і на поўнач Турцыі[11].

Юрыдычна: «Дзяржава прызнае выключную ролю грузінскай праваслаўнай царквы ў гісторыі Грузіі і разам з тым абвяшчае поўную свабоду рэлігійных перакананняў і веравызнання, незалежнасць царквы ад дзяржавы». Арт. 9 Канстытуцыі Грузіі.

Паданне пра з'яўленне хрысціянства ў Грузіі

правіць

Паводле грузінскай легендарнай гісторыі, Грузія была апостальскім жэрабем Божай Маці[12].

  Пасля ўзнясення Бога на Неба, Апосталы з Марыям (Марыяй), Маці Ісусавай, сабраліся ў Сіёнскую святліцу, дзе і чакалі прышэсця абяцанага Суцяшальніка. Тут Апосталы кінулі жэрабя, куды каму ісці з пропаведдзю Слова Божага. Падчас кідання жэрабя Прасвятая Дзева Марыя сказала Апосталам:

«Жадаю і Я прыняць разам з вамі жэрабя, каб і Мне мець краіну, якую дазволіць даць Мне Сам Бог».

Кінуты былі жэрабі, паводле якіх Прасвятой Дзеве дасталася ва ўдзел Іверыя. Уладарка з вялікай радасцю прыняла Свой удзел і ўжо гатовая была туды ісці са словам добрай весткі, як перад самым выступленнем Яе ў дарогу з'явілася Ёй Бог Ісус і сказаў: «Маці Мая, не адпрэчу жэрабя Твайго і не пакіну народа Твайго без удзелу ў нябеснай ласцы; але адпраў замест Сябе Першазванага Андрэя ва ўдзел Твой. І пайшлі з ім абраз Твой, які намалюецца прыкладаннем прыгатаванай на тое дошкі да Твайго твару. Абраз той будзе замяняць Цябе і паслужыць ахоўнікам людзей Тваіх у вякі». Пасля гэтай боскага з'яўлення Прасвятая Дзева Марыя паклікала да Сябе Святога апостала Андрэя і перадала яму слова Божае, на якія Апостал толькі адказаў:

«Святая воля Сына Твайго і Твая будзе ў вякі».

Тады Найсвяцейшая ўмыла твар Свой, запатрабавала дошку, прыклала яе да Свайго твару, і на дошцы застаўся абраз Уладаркі з Прадвечным Сынам Яе на руках.[13]
 

Неўзабаве апостал Андрэй адправіўся прапаведаваць хрысціянства[14]. Спачатку ён пайшоў на поўнач ад Палесціны, затым павярнуў на ўсход, дасягнуў Трапезунда, які тым часам налажаў заходне-грузінскаму княству Эгрысі, пасля прапаведавання там Евангелля перайшоў у Іберыю, у зямлю Дыд-Адчары.

Там апостал пропаведдзю і тварэннем цудаў звярнуў мноства людзей у хрысціянства і хрысціў іх[15]. Паставіўшы новазвернутым хрысціянам іерэяў і дыяканаў, пабудаваўшы храм у гонар Божай Маці і ўстанавіўшы царкоўны парадак, апостал пакінуў іх[15].

Перад сыходам Андрэя з той зямлі, навазвернутыя прасілі яго пакінуць абраз Божай Маці, але апостал не пагадзіўся на такую просьбу, а загадаў зрабіць дошку, велічынёй, як гэты абраз, і прынесці яму. Калі дошка была гатова, ён паклаў яе на ікону Божай Маці, і абраз цалкам паўтарыўся на дошцы. Апостал аддаў хрысціянам новы абраз, які яны паставілі ў сваёй новай царкве. Затым Андрэй адправіўся ў іншыя землі[15].

Адсюль ён адправіўся ў горад Ацкуря (недалёка ад сучаснага горада Ахалцыхэ). Дзе, паводле паданняў, падчас знаходжання апостала Андрэя адбылося некалькі цудаў — галоўнае з якіх, калі сваімі малітвамі святы апостал уваскрэсіў нядаўна памерлага чалавека. Затым, паставіўшы навазвернутым епіскапа, іерэяў і дыяканаў, святы Андрэй адправіўся ў іншыя краіны. Пакінуты Святым Андрэем нерукатворны абраз Божай Маці паставілі ў новым храме, узведзеным у гонар Багародзіцы[15].

Неўзабаве Андрэй адправіўся ў Ніглі, Кларджэці і ў Артан-Панкола, дзе ён пасля доўгай пропаведзі звярнуў у хрысціянства жыхароў тых месцаў і хрысціў іх. Затым ён вярнуўся ў Іерусалім на свята Вялікдня[15].

Пасля Троіцы Андрэй узяў з сабой апостала Сымона Кананіта, Матфія, Фадзея і іншых. З імі ён адправіўся спачатку да цара Аўгара, дзе, прапаведваў слова Божае і хрысціўшы жыхароў, пакінуў апостала Фадзея для зацвярджэння новай Царквы. Іншыя ж, абыходзячы з пропаведдзю гарады і вёскі Кападокіі і Понта, дасягнулі нарэшце Картлі (Іберыі). Далей, яны прайшлі частку Мтыўлецкай зямлі да ракі Чарохі[15].

Затым апосталы наведалі Сванеці ў час кіравання царыцы-ўдавы Піфадоры (Піфадарыда Понтская - жонка забітага Пантыйскага цара Палемона I), якая са шматлікімі падданымі прыняла хрысціянства і была хрышчоная самім Андрэем. У Сванеці пры царыцы застаўся апостал Матфій з іншымі вучнямі для зацвярджэння новазвернутых у хрысціянства, як сведчыць пра гэта блажэнны Еранім[заўв 1].

Са Сванеці Андрэй разам з Сымонам Кананітам адправіўся ў Асецію, дзе дасягнуў горада Фастафора. Тут апосталы многіх звярнулі ў хрысціянства.

Пакінуўшы Асецію, яны пайшлі ў Абхазію і дасягнулі горада Sebastopolis (цяпер Сухумі), дзе таксама звярнулі многіх.

Тут Андрэй пакінуў апостала Сымона Кананіта з іншымі для зацвярджэння хрысціянства, сам жа адправіўся ў зямлю Джыкетаў.

Джыкеты не прынялі хрысціянства, і, больш таго, сам апостал ледзь не быў забіты. Пакінуўшы іх, Андрэй адправіўся ў Верхні Суадаг[15][заўв 2].

Жыхары Верхняга Суадага прынялі рэлігію ад апостала. Адсюль ён адправіўся да верхніх берагоў Чорнага мора, наведваючы гарады і вёскі, і нарэшце дасягнуў горада Патры ў Ахаі, дзе і прыняў смерць на крыжы[15].

Вера, якую прапаведваў Св. Андрэй і апосталы, якія засталіся пасля яго сыходу, стала ўкараняцца ў народзе. Фарсман I, які кіраваў Іберыяй, пачуў пра тое, што яго падданыя перайшлі з язычніцтва ў хрысціянства, і пачаў ганенні на хрысціян. Многія з іх падчас гэтага ганення прынялі пакутніцтва разам з апосталам Сымонам Кананітам. Хрысціянства, падушанае, але не было пераможана: заставаліся хрысціяне, якія хаваліся ў горах і лясах і мелі месцы для агульных сходаў і малітваў. Неўзабаве магіла Сымона Кананіта, размешчаная ў горах Абхазіі каля Сухумі, стала прадметам глыбокага шанавання[15].

З часу гэтага ганення амаль паўстагоддзя Іберыя не атрымлівала больш ніадкуль прапаведнікаў хрысціянства і не мела хрысціянсксіх кіраўнікоў[15].

Паводле меркавання гісторыка Грузінскай царквы Міхаіла Сабініна:

  «Думаем, што гэтыя паданні маюць такое ж права быць выслуханымі і прынятымі ва ўлік, як і паданні іншых Цэркваў (напрыклад, Грэчаскай, Рускай, Балгарскай і інш.), і што факт непасрэднага апостальскага заснавання Грузінскай Царквы можа быць даказаны на падставе гэтых паданняў з такою ж ступенню верагоднасці, з якою ён даказваецца і адносна іншых Цэркваў, на падставе падобных жа фактаў»[16]  

Ужо ў 100 годзе свяшчэннамучанік Клімент, біскуп рымскі, сасланы імператарам Траянам у бязлюдныя месцы Таўрыды, тварэннем цудаў і павучаннямі дапамагаў многім калхідцам застацца вернымі хрысціянству. Паводле меркавання Міхаіла Сабініна паміж сямюдзесяцці цэркваў, пабудаваных святым яшчэ пры яго жыцці на берагах Чорнага мора, была і Калхідская[15].

Тым часам, канчатковае зацвярджэнне хрысціянства і тое, што яно стала пануючай рэлігіяй,

  было плодам доўгачасовай і руплівай пропаведзі апостала ўсяе Грузіі, святой асветніцы, блажэннай маці Ніны[15]  

Гісторыя

правіць

Ранні перыяд

правіць

У перыяд паміж 318 і 337 гадамі, найімаверней у 324—326 гады намаганнямі святой роўнаапостальнай Ніны хрысціянства стала дзяржаўнай рэлігіяй Грузіі. Царкоўная арганізацыя знаходзілася ў межах Антыяхійскай царквы.

У 451 годзе, разам з Армянскай царквой, не прыняла рашэнняў Халкідонскага сабору і ў 467 годзе пры цары Вахтангу I стала незалежнай ад Антыёхіі, набыўшы статус аўтакефальнай Царквы з цэнтрам у Мцхеце (рэзідэнцыі вярхоўнага Каталікоса). У 607 годзе Царква прыняла рашэнні Халкідона, парушыўшы кананічнае адзінства з Армянскай Апостальскай Царквой.

Пры Сасанідах (VI—VII стст.) вытрымала барацьбу з персідскімі вогнепаклоннікамі, а ў перыяд турэцкіх заваяванняў (XVI—XVIII стст.) — з ісламам. Гэта знясільваючая барацьба прывяла да заняпаду грузінскага праваслаўя і страты цэркваў і манастыроў на Святой зямлі.

У 1744 годзе ў Грузінскай Царкве прайшлі рэформы, аналагічныя рэформам патрыярха Нікана ў Масковіі.

Грузінскі экзархат Расійскай Царквы

правіць

У 1801 годзе Грузія ўвайшла ў склад Расійскай імперыі. Паводле праекта, распрацаванага галоўнакамандуючым генералам А. П. Тармасавым і прадстаўленага Аляксандру I у 1811 годзе, ва Усходняй Грузіі замест 13 епархій утвараліся дзве: Мцхецка-Карталінская і Алавердска-Кахецкая. 21 чэрвеня 1811 года Найсвяцейшы Сінод зняў Каталікоса-Патрыярха Антонія II з пасады.

З 30 чэрвеня 1811 года да сакавіка 1917 года (дэ-факта) Царква ў Грузіі мела статус Грузінскага экзархата Рускай праваслаўнай царквы; званне Каталікоса было скасавана. Першым экзархам 8 ліпеня 1811 года стаў Варлаам (Эрыставі) (30 жніўня 1814 — 14 мая 1817).

Да канца 1810-х гадоў быў скасаваны таксама і Абхазскі каталікасат, уключаны ў склад Грузінскага экзарха.

Пасля Варлаама (Эрыставі) экзархі прызначаліся з епіскапаў-негрузін, што нярэдка прыводзіла да трэнняў з мясцовым духавенствам і эксцэсаў, як, напрыклад, забойства Экзарха Нікана (Сафійскага) 28 мая 1908 года ў будынку Грузінска-Імерэцінскай сінадальнай канторы.

Аднаўленне аўтакефаліі. Найноўшы перыяд

правіць

12 сакавіка (25 сакавіка[17]) 1917 года на Мцхецкім саборы была абвешчана аўтакефалія Грузінскай царквы; месцаахоўнікам прастола Каталікоса быў выбраны епіскап Гурыйска-Мегрэльскі Леанід (Акрапідзэ). Апошні 13 сакавіка апавясціў Экзарха Грузіі архіепіскапа Карталінскага-Кахецінскага Платона (Раждзественскага) пра яго зняцце з кафедры, што не было прызнана Рускай праваслаўнай царквой.

27 сакавіка 1917 года Часовы ўрад прызнаў аўтакефалію Грузінскай Царквы. 10 ліпеня 1917 года сумеснае пасяджэнне Часовага ўрада і Сінода пастанавіла заснаваць Каўказскі экзархат для добраахвотнага ўваходжання ў яго рускіх прыходаў Тыфліскай, Елізаветпальскай, Бакінскай, Эрыванскай, Кутаіскай, Чарнаморскай губерняў і Карскай, Батумскай абласцей, Артвінскай, Закатальскай і Сухумскай акруг. Епіскапам у Тыфлісе быў прызначаны Феафілакт (Кляменцьеў), неўзабаве выгнаны грузінскімі архірэямі з Грузіі.

Маскоўскі Патрыярх Ціхан сваім пасланнем ад 29 снежня 1917 года да Каталікоса Кірыяна II (Садзаглішвілі), абранага на Саборы ў верасні 1917 года, асудзіў самачынны характар аднаўлення аўтакефаліі больш старажытнай Грузінскай Царквы. Зносіны паміж Маскоўскім Патрыярхатам і Грузінскай Царквой было перапынена.

У 1927 годзе Грузінская царква перайшла на Новаюліанскі каляндар, але па ціскам вернікаў павінна была «адкласці» сваё рашэнне.

Афіцыйна зносіны былі адноўлена Вызначэннем Свяшчэннага Сінода РПЦ ад 19 лістапада 1943 года[18].

У 1997 годзе Грузінская Праваслаўная Царква выйшла з Сусветнага савета цэркваў.

Прадстаяцель з 23 снежня 1977 года — Яго Святасць Каталікос-Патрыярх усяе Грузіі, Архіепіскап Мцхецкі і Тбіліскі і мітрапаліт Піцунды і Цхум-Абхазеты Ілія II.

Царква складаецца з 35 епархій, якія аб'ядноўваюць каля 300 абшчын; Абхазская епархія пасля 1992 года дэ-факта не ўваходзіць у склад Грузінскай Царквы. Таксама існуе кананічная неўрэгуляванасць у Паўднёвай Асеціі, дзе, паводле сцвярджэння Каталікоса Іліі II, «прысутнічаюць прадстаўнікі Рускай замежнай царквы»[19].

Навучальныя ўстановы

правіць

Заўвагі

правіць
  1. Ён кажа, што ап. Мацьвій прапаведаваў у Другой Эфіопіі, як старажытныя называлі Калхіду, а менавіта ўсходнія яе частцы, гэта значыць басейн ракі Алазані.
  2. Мясцовасць у горах Асеціі; у 35 вёрстах ад цяперашняга Уладзікаўказа існуе аул Суадаг, або Суанджаг

Крыніцы

правіць
  1. Хулап. Рэформа календара і пасхаліі: гісторыя і сучаснасць.
  2. http://www.bogoslov.ru/text/192554.html Архівавана 28 кастрычніка 2012. Багаслоў. Ru-Дыптых
  3. Праваслаўная Энцыклапедыя
  4. Грузінская Царква дамагаецца ў Канстанцінопаля належнага ёй месца ў дыптыхах pravoslavie.ru 14 мая 2003 г.
  5. Православие в наши дни;Автор — M. N. Bessonov;Издатель-Политиздат, 1990
  6. Кароткая гісторыя Грузінскай Праваслаўнай Царквы Архівавана 4 мая 2009.
  7. Афіцыйны сайт Грузінскай праваслаўнай царквы
  8. грузінская праваслаўная царква, Энцыклапедычны слоўнік
  9. ВСЭ
  10. Православие в наши дни,M. N. Bessonov,Издатель-Политиздат, 1990. Стр.80
  11. Скурат К. Е. История Православных Поместных Церквей;"у Грузінскай Царкве прынята лічыць, — сведчыць мітрапаліт Сухума-Абхазскі (цяпер Каталікос-Патрыярх) Ілія ў сваім адказе ад 18 жніўня 1973 года на ліст-запыт аўтара гэтай працы, — што юрысдыкцыя Грузінскай Царквы распаўсюджваецца не толькі на межы Грузіі, але на ўсіх грузінаў, дзе б яны ні пражывалі. Указаннем на гэта трэба лічыць прысутнасць у тытуле Першасвяціцеля слова «Каталікос».
  12. Великие православные праздники; Автор-Ольга Глаголева
  13. Покровский Н., свящ. Краткий очерк церковно-исторической жизни православной Грузии со времени появления в ней христианства и до вступления ее в подданство России. — Тифлис, 1906. С. 17-18.Цитата преведена по книге Скурат К.Е. История Православных Поместных Церквей.
  14. Карташёв А. В. Очерки по истории русской церкви. Том I. Репринтное воспроизведение. YMCA-PRESS. Париж. 1959. — М.: Наука, 1991. — С.46.
  15. а б в г д е ё ж з і к л Міхаіл Сабінін, поўны жыццяпіс святых Грузінскай царквы
  16. Сабинин Г. История Грузинской Церкви до конца VI века. СПб., 1877. С. 17 —18.
  17. Грузінская Праваслаўная Царква адзначае Дзень аднаўлення аўтакефаліі Патрыярхія.Ru 25 сакавіка 2009.
  18. ЖМП. 1944, № 3, стар. 7 «Аднаўленне малітоўна-кананічных зносін паміж дзвюма Праваслаўнымі Цэрквамі — Грузінскай і Рускай»(недаступная спасылка)
  19. Крэда.ру: «Патрыярх Ілія II: „Я думаю па-грузінску і паступаю па-грузінску“». Архівавана 14 мая 2014. Інтэрв'ю Аляксандру Салдатаву 1 лістапада 2007 г.

Літаратура

правіць

Спасылкі

правіць