Сюзанэ

Сюзанэ, сюзані (тадж.: Сўзана, узб.: So'zana, перс.: سوزندو) — від дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, які ўяўляе сабой ручную вышыўку па баваўнянай (часам шаўковай) тканіне шаўковымі ці баваўнянымі ніткамі, распаўсюджаны ў Таджыкістане, Узбекістане і Іране. Слова сюзанэ з персідскай мовы (сузан) азначае іголку. Мастацтва вырабу такіх тканін у Іране называецца сузандозі (перс.: سوزندوزی).

Сюзанэ

Гісторыя

Лічыцца што мастацтва сюзанэ узнікла ў канцы 18 — пачатку 19 стагоддзяў, але некаторыя спецыялісты мяркуюць, што яны былі прыдуманыя нашмат раней. У пачатку 15 стагоддзя пасол Кастыліі Руй дэ Клавіха Гансалес які быў у Тамерлана ў Самаркандзе, пакінуў падрабязныя апісанні вышывак, якія, верагодна, і былі папярэднікамі сюзанэ.

Тэхналогія стварэння

Бухарскае сюзанэ, на якім добра можна бачыць поласы, з якіх яно складаецца

Вышывальшчыца сюзанэ

Будучае сюзанэ складвалі з некалькіх палос шырынёй каля 40-50 см і сшывалі на «жывую» нітку. Пасля нарыхтоўку раскладвалі на падлозе і малявалі ўзор адразу па ўсёй паверхні спосабам, які дазволіць малюнку захавацца на працягу некалькіх месяцаў да сканчэння вышыўкі. Пасля гэтага сюзанэ разбіралі і вышывалі кожную паласу асобна на падрамніку. Пры гэтым як у час вышывання, так і пры сшыванні палос пакідалі наўмысныя памылкі, якія рабіліся, каб падмануць злых духаў, што захочуць праз сюзанэ зрабіць шкоду дому. Гэтыя памылкі маглі быць як яўнымі для хатніх сюзанэ, што застануцца ў сям'і — няроўнае шво, ніткі рознага адцення колеру ў адным элеменце, так і вельмі тонкімі і амаль незаўважнымі для сюзанэ, прызначаных для пасагу або падарункаў сваякам — розны малюнак у кожным куце дывана, неаднолькавыя кветкі ў паўторным арнаменце, «забытыя» элементы.

Мастацкае афармленне

Матывы сюзанэ на жаночых сумках

Звычайнымі узорамі сюзанэ з'яўляюцца насценныя дываны прамавугольнай формы, якія часам складаюцца з некалькіх сшытых паміж сабою частак, але гэтая тэхніка можа выкарыстоўвацца і на іншых тэкстыльных вырабах: абрусах, покрыўках, коўрыках для малітвы і гэтак далей.

Папулярнымі матывамі вышывак сюзанэ з'яўляюцца геаметрычныя фігуры, лісце, вінаградныя гронкі, кветкі (цюльпаны, гваздзікі, касачы), сонца і луну, а часам і сілуэты птушак і рыб.

Колеравая гама сюзанэ можа дасягаць 10-15 тонаў, але у майстрых, што ствараюць іх, атрымліваецца захаваць раўнавагу і гарманічнасць вышыўкі.

Знешні выгляд сюзанэ моцна адрозніваецца ад рэгіёна, паколькі ў кожнай мясцовасці існуе свая мастацкая традыцыя аздаблення вышывак.

Віды сюзанэ

Майстар па вышыванні сюзанэ за працай

• Самаркандскае сюзанэ
• Бухарскае сюзанэ
• Худжандскае сюзанэ
• Шахрысабскае сюзанэ
• Урацюбінскае сюзанэ
• Істараўшанскае сюзанэ
• Лакайскае сюзанэ
• Нурацінскае сюзанэ
• Пскенцкае сюзанэ
• Ташкенцкае сюзанэ
• Персідскае сюзанэ
• Андзіжанскае сюзанэ

Абрадавае значэнне

Ва ўзбекскай традыцыі сюзанэ з'яўляюцца неад'емнай часткай пасагу нявесты. Лічылася, што калі пакінуць незавершаны кавалачак у сюзанэ, то ў доме не скончацца вяселлі, а дачка будзе здаровай.

Вывучэнне і даследаванні сюзанэ

Сюзанэ ў музейным інтэр'еры. Палац Сітараі Махі-хаса

Сюзанэ лічацца творамі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва і з'яўляюцца часткамі мастацкіх калекцый розных музеяў. Дзякуючы велізарнай збіральнай дзейнасці Вольгі Аляксандраўны Сухаравай, адна з найлепшых ва Узбекістане калекцый узбекскай і таджыкскай вышыўкі захоўваецца ў Самаркандскім музеі. Па выніках яе даследаванняў ужо пасля смерці В. А. Сухаравай на рускай і англійскай мовах была выдана кніга, якую ўпрыгожылі выявы сабраных ёю сюзанэ.

Сучаснае жыццё сюзанэ

Сюзанэ шырока выкарыстоўваецца ў інтэр'ерах як у краінах, дзе падобныя вышыўкі з'яўляюцца традыцыйнымі, так і ў іншых краінах для стварэння асаблівага ўсходняга каларыту. З іх робяць абрусы, посцілкі, выкарыстоўваюць іх для абіўкі мэблі і ў якасці насценных пано.

У філатэліі

У 2009 годзе ва Узбекістане былі выпушчаны паштовыя маркі, якія паказваюць розныя віды мясцовых сюзанэ.

• Паштовыя маркі з выявамі сюзанэ
• 
  Самаркандскае сюзанэ
• 
  Бухарскае сюзанэ
• 
  Пскенцкае сюзанэ
• 
  Андзіжанскае сюзанэ

Літаратура

• Сюзане // «Популярная художественная энциклопедия.» Под ред. Полевого В. М.; М.: Издательство «Советская энциклопедия», 1986.
• Сухарева О. А. Сузани. Среднеазиатская декоративная вышивка. Институт этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. — «Восточная литература» РАН, Москва 2006 г., ISBN 5-02-018495-0. Тираж: 800 экз.

Спасылкі

• Художественная вышивка. Сюзане в Узбекистане (руск.)